Nga Gazeta Si – Në vitin 2015, shkrimtari Charlie Porter ishte duke vizituar një retrospektivë të Agnes Martin (piktore amerikane) në Tate Modern në Londër, kur e gjeti veten duke ndaluar mbi një fotografi të vetë artistes. Në imazh, Martin qëndron në gjysmë të rrugës së një shkalle, përballë një kanavacë të mbuluar me vija të lara lehtë – hapi i parë në përpunimin e një prej pikturave të saj të firmosura me rrjetë – dhe me një nivel shpirti të vendosur nën krah.
Megjithatë, në të vërtetë, ishin xhaketa dhe pantallonat e punës me tegela të Martinit që tërhoqën vëmendjen e Porterit. Në të njëjtin vit, stilisti amerikan për meshkuj, Craig Green, sapo kishte shfaqur koleksionin e tij të parë të pavarur, duke evoluar linjat me tegela të xhaketave të veshjeve të punës në shirita vertikalë që do të bëheshin një nga elementët kryesorë të markës së tij. “Thjesht më dukej sikur dështoi koha për mua”, thotë Porter. “Më bëri të mendoj pse i kishte veshur ato rroba. Kuptova se të marrësh parasysh veshjet e një artisti mund të të bëjë të mendosh për mënyrën e të punuarit të dikujt dhe të qenurit në një mënyrë që mund të mos e kisha bërë nëse thjesht do të kisha lexuar një biografi, ose thjesht ta shihja pikturën”.
Shtatë vjet më vonë, dhe Porter ka mbushur një libër të tërë, të titulluar “Çfarë veshin artistët”. Duke përvetësuar lirshëm formatin e tekstit artistik të përjetshëm të John Berger-it “Mënyrat e shikimit”, libri ilustron gjallërisht udhëtimin e Porterit përmes zakoneve të disa prej krijuesve më me ndikim të shekullit të 20-të, nga Louise Bourgeois te Yayoi Kusama, deri në disa nga të 21-të, zërat e rinj më emocionues të shekullit, nga Martine Syms te Paul Mpagi Sepuya. Veshjet e Picasso-s nuk zënë qëllimisht më shumë se një fjali të vetme – dhe në vend të kësaj, në qendër të vëmendjes janë kthyer ata që kanë një qasje më lozonjare.
“Nuk është një libër për artistët e veshur më mirë – që nuk më intereson aspak”, thotë Porter. “Dhe për të qenë i sinqertë, në fakt jam më i interesuar për artistët që vishen disi në mënyrë të çrregullt. Ashtu si çdo qenie njerëzore, më duket shumë më interesante për t’u parë”. “Është më shumë si një ftesë për të filluar të mendosh për veshjen në një mënyrë tjetër dhe për të kuptuar se mund të largohesh nga strukturat e saj fikse përfundimisht”, vëren Porter. Në kohën kur përfundoni së lexuari “Çfarë veshin artistët”, është një ide më radikale nga sa mund të mendonit fillimisht.
Vogue: Çfarë ju tërhoqi nga fotografia e Agnes Martin që ju çoi drejt këtij projekti?
Duke parë piktoren më bëri të mendoj pse i kishte veshur ato rroba. Kuptova se të marrësh parasysh veshjet e një artisti mund të të bëjë të mendosh për mënyrën e të punuarit të dikujt dhe të qenurit në një mënyrë që unë mund të mos e kisha bërë nëse sapo do të kisha lexuar një biografi ose thjesht ta shihja pikturën. Dhe më pas, rastësisht, m’u kërkua të zëvendësoja dikë në Financial Times dhe të shkruaja një faqe një javë, lidhur me këtë temë dhe ata thanë: “A keni ndonjë ide?” Kështu që sapo shkrova këtë pjesë prej 300 fjalësh për artistët dhe veshjet, më lindi ideja për ta zgjeruar si temë.
A ju ka lindur plotësisht ideja për ta kthyer atë në një libër?
Forma që do të merrte libri ndryshoi me kalimin e viteve dhe u desh pak kohë para se ideja të mbinte plotësisht, por menjëherë, ishte padyshim një libër. Sa më shumë që mendoja për të, ishte vërtet e qartë se kishte aq shumë sa mund të shkruaja. Përkoi gjithashtu me një kohë në jetën time kur kërkoja një ndryshim. Ishte e mahnitshme të isha në gjendje të shkruaja kritika për një gazetë që i jepte hapësirë të menduarit dhe nuk më detyronte të shkruaja për të famshmit ose nuk më detyronte të shkruaja për gjërat që shpesh mund të pengojnë kritikën e modës – dhe më lejoni të shkruaj për stilistë të rinj gjithashtu—por po bëhej gjithnjë e më e qartë për mua se doja vërtet të gjeja një mënyrë të re për të shkruar për veshjet. Më pëlqente të shihja shfaqjet, ekspozitat, më pëlqente ende të shkoja në to, kështu që ishte koha për të bërë diçka të re.
Ju keni folur më parë për kritikat e modës që janë larguar disi nga mënyra se si njerëzit veshin rroba, sepse shkruajnë për to vetëm deri në pikën e prodhimit. A ishit kurioz të mendoni më shumë se çfarë ndodh kur ato rroba dalin?
E bukura e të qenit kritik i modës është se është shumë ndryshe nga të qenit kritik arti apo kritik teatri. Nëse do të rishikoja Bienalen e Venecias që sapo u hap, për shembull, kushdo në botë që ka mundësi financiare mund të udhëtojë në Venecia për të parë Bienalen. Pra, ju keni një lidhje të drejtpërdrejtë me diçka që qeniet njerëzore mund të bëjnë në të vërtetë. Doja shumë të mendoja për veshjet që janë blerë dhe veshur dhe kanë hyrë në jetën e dikujt dhe të shoh se çfarë mund të mësojmë nga kjo.
Ju përmendët më herët se jeni të emocionuar nga ato paralele në kohë dhe duke krijuar lidhje mes artistëve nga breza të ndryshëm. A ka ndikuar kjo në mënyrën se si iu përqasët kërkimit tuaj për librin?
Unë definitivisht nuk doja që ajo të ishte histori nga A në B, sepse mendoj se do të ishte disi e mërzitshme për t’u lexuar. Unë patjetër doja të kërcej përreth. Kisha edhe disa rregulla për veten time kur shkruaja. Rregulli numër një ishte se Picasso do të ishte në libër, por Picasso merr vetëm një rresht dhe një foto. Nuk ka hierarki. Dhe kjo nuk është bërë për të bërë asnjë lloj deklarate, është në të vërtetë vetëm se nuk jam i sigurt se ka aq shumë që mund të them për Picasson që nuk është thënë tashmë. Një rregull tjetër ishte se fjalët “më e mira” ose “ikonë” ose “legjendare” nuk gjenden askund. Nuk kam asnjë interes për të gjykuar apo renditur artistë. Një nga synimet kryesore të librit është të thyejë në të vërtetë kanunin e artistit, dhe veçanërisht të thyejë kanunin mashkullor të historisë. Dhe veshja është padyshim mënyra më e pabesueshme për ta bërë këtë, sepse veshja është një pjesë e tillë e kodifikimit të shoqërisë patriarkale.
Çfarë dallon te veshjet e artistëve që ju tërhoqi më shumë se çdo disiplinë tjetër krijuese?
Mendoj se është sepse veshja që mbajnë artistët zakonisht janë disi të fshehura. Kemi këtë ide që disa artistë të performojnë apo të dalin në qendër të vëmendjes, por edhe ata artistë, pjesën më të madhe të kohës e kalojnë të fshehur në studio. Është një mënyrë shumë e larguar e të jetuarit dhe nuk është dashur gjithmonë të përshtatet me mënyrën e kodifikuar të jetesës me të cilën duhet të angazhohen shumica e njerëzve. Ka të bëjë me funksionalitetin, ose me kënaqësinë, ose atë që i provokon. Ndërsa hyjmë në vitet 1960 dhe 1970, veshja bëhet një mjet vërtet i rëndësishëm në artin e performancës.
Si ishte procesi i kërkimit dhe i shkrimit?
E shkrova librin në Bibliotekën Britanike dhe e nisa ditën me disa libra në tavolinën time dhe mendoja për disa artistë. Pastaj do të lexoja një libër, dhe do të përmendte dikë tjetër, dhe kështu do ta porosisja atë, dhe më pas ai libër do të më dërgonte diku tjetër. Kam shkruar në të njëjtën kohë me kërkimin, kështu që ishte një proces shumë aktiv kërkimor.
Toni i zërit gjithashtu ka një qartësi të vërtetë, dhe mënyra se si figurat janë thurur në tekst e bëjnë atë shumë intuitiv për t’u lexuar. A po përpiqeshit qëllimisht ta bënit të aksesueshëm?
Absolutisht. Nuk i di numrat e sotëm, por para pandemisë në MB, Tate Modern ishte si atraksioni i dytë turistik më i vizituar në të gjithë vendin. Miliona njerëz në këtë vend shkojnë e shohin artin dhe shkojnë e qëndrojnë përballë artit vërtet kompleks, hetues, radikal, të vështirë. Ne e dimë se njerëzit marrin diçka nga të qenit përballë atij lloji arti, edhe nëse nuk flasin për të në teori ose mënyrën se si e lexoni atë që flitet në revistat e artit. Unë me të vërtetë doja të gjeja një gjuhë që të ishte gjithëpërfshirëse, por edhe hardcore në njëfarë mënyre. Mënyra për ta bërë këtë është thjesht duke thënë saktësisht se çfarë është atje. Arti i performancës është një pjesë vërtet e rëndësishme e tij, sepse mund të jetë mjaft e vështirë të shkruash për të. Ishte me të vërtetë e rëndësishme të përpiqeshe të gjeje një mënyrë për të shkruar për artin e performancës që nuk e bënte askënd të ndihej i pakëndshëm ose i tjetërsuar prej tij, por në fakt thjesht ndjehesh sikur po bisedonit me dikë për të në pijetore, dhe kjo është ajo që mendoj unë performanca arti mund të bëjë kur është i shkëlqyer.
Në fund të librit, ju flisni sesi liria që kanë disa artistë kur bëhet fjalë për veshjet mund të shërbejë si një ftesë për të çmontuar strukturat e pushtetit me të cilat flasin shpesh rrobat. Çfarë ju dha ky proces shkrimi?
Më bëri të mendoj më qartë dhe më sinqerisht se si vishem, dhe më bëri të mendoj më qartë dhe me ndershmëri për mënyrën se si vishemi të gjithë. Mendoj se është diçka që disi e lë të kuptohet në libër, edhe nëse nuk e them kaq qartë, por që kur mbarova librin, besoj gjithnjë e më shumë se të gjithë jemi ekspertë në gjuhën e veshjes. Ne të gjithë e kuptojmë se Macron, le të themi, po përdor gjuhën e pushtetit qeverisës me kostumin e tij, ose po përpiqet të zbulojë personalitetin me këmishën e zbërthyer. Ne të gjithë e njohim autoritetin e uniformave, si në ato fotot vërtet të zymta të negociatave të paqes midis Rusisë dhe Ukrainës, me rusët të gjithë me kostume dhe ukrainasit të gjithë me rroba të fshehta. Është e qartë se ajo ndryshon në pjesë të ndryshme të botës dhe në kultura të ndryshme, por është gjithashtu një gjë universale që ne të gjithë e kuptojmë. Është pjesë e kodimit tonë social.
Është më shumë si një ftesë për të filluar të mendosh për veshjet në një mënyrë tjetër dhe për të kuptuar se është e mundur të ndihemi më aktivë në mënyrën se si mendojmë dhe kuptojmë veshjen dhe të ndihemi më pak nën ndikimin e industrisë së modës, ose nën kontrollin e modës.
Marrë nga Vogue, përshtati në shqip Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
