Narino është një departament i Kolumbisë dhe ndodhet në jug të saj. Aty është dhe “Naturalia”, një restorant shumë i veçantë. Shefi i kuzhinës Anibal Joe Criollo është i vendosur të përhapë idenë e “Buen Vivir” që thotë se mirëqenia e dikujt është e lidhur ngushtë me atë të mjedisit dhe komunitetit.
Ky rajon i Kolumbisë, me klimën e tij të freskët dhe fushat në lartësi të lartë, është i njohur për të qenit i ndryshëm nga pjesa tjetër e kombit, me një kulturë të ngjashme me vende si Bolivia, Peruja dhe Ekuatori. Populli i Pastos, kryeqytetit të Narinos qëndroi i vendosur kundër perandorit Huayna Capac, një vendosje që ai e komenton si “doja të shkelja kokat e tyre dhe më kafshuan me bisht”.
Pasi i rezistuan kësaj, Pasto u pushtua nga Spanja dhe misionarët katolikë.
“Spanjollët na morën kulturën dhe gjatë procesit na asgjësuan por një gjë që ata nuk mund të asgjësojnë është ndjenja e pronësisë mbi një territor dhe atributi i territorit që është ushqimi”, tha Criollo.
Sot, komunitetet e Pasto-s ende jetojnë në atë që është tani Ekuadori dhe Kolumbia e Jugut dhe ata ende po luftojnë për të ruajtur kulturat e tyre, gjë që është mishëruar nga filozofia e Buen Vivir (“Të jetosh mirë”).
“Buen Vivir me pak fjalë, po mëson të vlerësoj veten time si një qenie njerëzore, të mësoj të vlerësoj tjetrin dhe të mësoj të vlerësoj dhe të kujdesem për mjedisin”, tha Criollo.
Buen Vivir është një botëkuptim që është i përhapur në mesin e komuniteteve në të gjithë Amerikën Latine dhe parimet e të cilit ndahen nga kultura të ndryshme në botë. Ky koncept qëndron në idenë se mirëqenia e një individi mund të arrihet vetëm përmes marrëdhënieve harmonike me komunitetin e gjerë, duke përfshirë njerëzit, mjedisin, qeniet e tjera të gjalla, paraardhësit e tyre dhe botën.
Sipas Criollo dhe aktivistëve të tjerë mjedisorë, në një epokë të koronavirusit dhe pasigurisë së krizës klimatike, ka pasur një “zgjim” global dhe njerëzit kanë filluar ta kuptojnë se “Buen Vivir” është e domosdoshme dhe ndihmon.
Filozofia bëri jehonë kur restoranti Naturalia u mbyll për shtatë muaj gjatë izolimit të Covid-19. Pa të ardhurat e tij, Criollo mbajti familjen e tij dhe veten e tij duke rritur fasule, patate dhe arracacha (një perime që është midis një karote dhe rrënjë selino). Ai gjithashtu bënte kos nga lopët e tij dhe tregtonte me të tjerët në komunitetin e tij përmes një sistemi të ndarjes bashkëpunuese të quajtur mindala.
Shoku i tij, Pasto Puenayan është pjesë e Shoqatës Shagreros, 26 familje pjesëmarrëse të së cilës përdorin kopshtet e tyre për të kultivuar varietete tradicionale të ushqimit dhe bimëve medicinale. Puenayan përshkruan sistemin mindala si, “gjërat që ne nuk i konsumojmë vetë, i ndajmë, gjithashtu duke ndarë njohuritë në lidhje me mbjelljen dhe gastronominë”.
Shoqata punoi në departamentin Narino me komunitetet Pasto dhe në vitin 2013 përgatiti udhëzuesin Mindala dhe Shagra, duke u treguar komuniteteve të jashtme qëndrueshmërinë e këtyre modeleve mijra vjeçare për të ndërtuar dhe promovuar autonominë, sovranitetin, sigurinë dhe biodiversitetin.
Mbrojtja e mjedisit është gjithashtu një mision për Shoqatën dhe në 2018 ajo fitoi një çmim nga qeveria Narino, për punën e saj në mbjelljen e pemëve vendase që ndihmuan në mbrojtjen e burimeve e ujit të zonës.
“Nëse unë mbjell një pemë, atëherë ajo kujdeset për mua. Më siguron fara, më jep ujë, ajër të pastër. Çdo pemë është një ekosistem, njëra që mbështet insektet dhe biodiversitetin, ”tha Criollo, i cili gjithashtu punon me familjet fqinje për të ripyllëzuar zonat me bimë vendase.
“Një nga ndikimet e pandemisë është dhe nënvizimi i rëndësisë së ekuilibrit midis njeriut dhe natyrës”, tha Luis Eduardo Calpa, i cili punon me Fondacionin “Bask Mundukide” për të mbështetur Criollo dhe Puenayan duke promovuar agroekologjinë, vetë-menaxhimin e komunitetit dhe konsumi i përgjegjshëm duke lidhur prodhuesit me kuzhinierët tradicionalë. “Tani propozimi i komuniteteve vendase ka më shumë vlefshmëri”, shtoi Calpa.
Ashtu si komunitetet e tjera, mënyrat tradicionale të jetës së Pastos janë margjinalizuar historikisht, së pari nga kolonialistët spanjollë dhe pastaj nga qeveritë kombëtare por Kushtetuta e Kolumbisë e vitit 1991 njohu të drejtat e indigjenëve për territoret e tyre dhe sistemet ligjore dhe ekonomike. Për më tepër, jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese të Kolumbisë vëren se si toka indigjene nuk është vetëm baza e jetesës, por është gjithashtu një qenie e gjallë që ndërthuret ngushtë me praktikat kulturore dhe shpirtërore të komuniteteve indigjene.
Tani komunitetet në Kolumbinë Jugore po mobilizohen gjithnjë e më shumë për të rritur ushqim të shëndetshëm, për të promovuar ekonomi lokale mbështetëse, për të përdorur farërat e stërgjyshërve dhe për të mbrojtur mjedisin.
Alba Portillo është themeluesja dhe koordinatorja e një organizate të quajtur “Guardians of the seed network” për gjithë fermerët që kultivojnë fara. Ajo thotë se farat janë një pjesë e shenjtë e të kuptuarit të Buen Vivir dhe se marrëdhënia shpirtërore që njerëzit kanë me ushqimin ushqehet përmes kultivimit dhe kujdesit për atë që hanë.
Portillo thotë se një pjesë e madhe e asaj që bën organizata është të luftojë krizën e sjellë nga bujqësia e madhe që mbështetet në plehra kimikë, herbicide, pesticide dhe fara të modifikuara gjenetikisht.
“Ne kemi humbur më shumë se 80% të agro-biodiversitetit tonë, që do të thotë se kemi humbur një histori, një trashëgimi, një identitet”, tha Portillo.
Filozofia e Buen Vivir po fiton gjithashtu njohje më të gjerë midis kolumbianëve jo-vendas. Në nëntor 2020, qeveria kolumbiane krijoi një fond Buen Vivir për të financuar projekte sipërmarrëse në komunitetet autoktone. Majin e kaluar, seriali dokumentar El Buen Vivir (“Jeta e Mirë”) filloi në YouTube dhe në televizionin kolumbian. Seriali shfaqi se si nëntë komunitete indigjene kolumbiane përfshijnë, jetojnë dhe mishërojnë konceptet e Buen Vivir, me secilin film të krijuar dhe drejtuar nga kineastë vendas.
Dhe ndërsa Kolumbia renditet si një nga vendet më të lumtura në botë, studiuesi i Buen Vivir Martin Calisto Friant, thotë se kjo duket se flet më shumë për mënyrën se si njerëzit atje kanë komunitet të fortë dhe struktura familjare dhe nuk varen nga shteti ose tregu kapitalist.
Në një punim kërkimor, Fraint vëren se Buen Vivir është e kundërta e konsumizmit. Ata që e ndjekin aspirojnë për një shoqëri demokratike ku lumturia nuk është e lidhur nga akumulimi material. Ai përqendrohet në solidaritet, reciprocitet dhe qytetari, duke ndarë kështu shumë elementë me koncepte të kohëve të fundit si zhvillimi i ulët dhe ekonomia e ngadaltë.
“Buen Vivir është një mësim që nuk mund ta gjesh në shkolla. Toka na ushqen, na mëson, kujdeset për ne dhe kështu ne e lëmë atë si trashëgimi për brezat e ardhshëm”, thotë Criollo.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
