Në gusht 1939, Thomas Mann ishte në Suedi, duke qëndruar në një hotel bregdetar. Mëngjeset, si gjithmonë, ua kushtonte shkrimeve të tij. Pas drekës me familjen e tij, ai bënte shëtitjen e pasdites në plazh.
Shumica e mysafirëve të hotelit u mblodhën në hollin herët për të pritur ardhjen e gazetave të huaja, por Mannët nuk u shqetësuan. Ata nuk po mendonin shumë për çështjet ndërkombëtare. Siç e përshkruan Colm Tóibín (romancier irlandez) në këtë biografi tërheqëse të trilluar, ishte një kohë e qetë për të dhe pa zhvendosje. Pastaj, një mëngjes Katia Mann theu ndalimin për të shqetësuar burrin e saj në punë. Ajo hyri në dhomën e tij për t’i thënë se kishte filluar lufta.
Filluan ditët e pezullimit. Telegramet. Ankthi. Shpëtimi i minutës së fundit kur u gjetën vende për ta në një aeroplan të marrë nga autoritetet suedeze për të evakuuar shtetasit e huaj. Ndërsa ata fluturonin poshtë nëpër hapësirën ajrore gjermane, Thomas – person në mënyrë të prerë ‘non grata’ në tokën e tij të lindjes që kur kishte ikur gjashtë vjet më parë – po dridhej.
Në Londër pati një pengesë. Mann ishte duke shkruar në Lotte në Weimar, romanin e tij për Gëten. Ndër letrat e tij ishte një plan i skicuar i një dhome ngrënieje, me emra të shkarravitur rreth tryezës: Mann u përpoq të shpjegojë. Ky ishte një plan tryezë imagjinar, një ndihmë për trillimin e tij të një bisede imagjinare, e cila, shpresonte, do t’i tregonte lexuesit diçka të vërtetë për një shkrimtar tjetër që kishte vdekur një shekull më parë. I tronditur nga kotësia e dukshme e projektit, doganieri e kaloi atë.
Si subjekt, si autor. Kjo është hera e dytë që Tóibín përdor trillimin për të imagjinuar mendjen e një romancieri të kaluar. Në vitin 2004 ai shkroi për Henry James. Tani ai ka zgjedhur Mann. Të dy burrat shkruan në mënyrë të zhdrejtë për dëshirën homoseksuale pa e pranuar atë publikisht në vetvete. Të dy e kaluan pjesën më të madhe të jetës larg vendlindjeve të tyre. Të dy kishin vëllezër më të mëdhenj të cilët ishin gjithashtu autorë të shquar (William James, Heinrich Mann) me të cilët kishin marrëdhënie komplekse dhe konkurruese.
Një tjetër gjë që ata kishin të përbashkët ishte një dëshirë për fjali shumë të gjata. Këtu interesi i Toibin për ta bëhet më befasues. Proza e Toibin mund të jetë olimpike në thjeshtësinë e saj të lezetshme, por është e thjeshtë. Tregimet dhe romanet e tij të zbehta, të tilla si Brooklyn, fuqia emocionale e të cilit varet kryesisht nga modestia e stilit të tij, vështirë se mund të jenë më të ndryshme nga krijimet e James të përpunuara emocionalisht dhe gjuhësisht, ose nga toni i trazuar i Dr. Faustus i Mann ose mendimet labirintike te Mali Magjik. Por është e mundur të admironi paraardhësit e mëdhenj pa i imituar saktësisht ata. Në “The Magician” Mann ka reflektuar, pasi fitoi çmimin e tij Nobel në vitin 1929, se toni i tij letrar – “meditues, ceremonial, i civilizuar” – e identifikon atë si pikërisht atë që nazistët e sapongjitur më së shumti e urrejnë.
“The Magician” është para së gjithash një portret i artistit si një njeri i familjes; mund të zbulohet relativisht pak në të për zhvillimin e Mann si shkrimtar ose për statusin e tij në botën letrare. Përkundrazi, e vendos atë në qendër të një vizioni panoramik të skenës kulturore gjermane të fillimit të shekullit të 20-të. Gjatë gjithë jetës së tij, Mann bëri çmos për të izoluar veten kundër asaj skene – të trazuar dhe kërcënuese siç ishte – por, me gjithë ashpërsinë me të cilën ai i ndaloi njerëzit ta shqetësonin atë në studimin e tij, bota e jashtme vazhdonte të shpërthente, më së shpeshti qasja nga telashet dhe mundimet e marrëdhënieve të tij të afërta.
Siç mund ta merrte me mend çdokush që ka lexuar “Buddenbrooks”, Mann vinte nga një linjë tregtarësh të suksesshëm hanseatikë. Nëna e tij ishte braziliane, një figurë ekzotike në Lübeck-un e ngadaltë, borgjez. E ve, ajo e zhvendosi familjen e saj në Mynih, ku ajo dhe fëmijët e saj hasën në një shoqëri më pak të lidhur me konventat, më me rrezikshmëri. Thomas u magjeps nga familja Pringsheim-e pasur, boheme, adhuruese e Ëagner, hebre. Ai iu drejtua Katia, vajzës së shtëpisë, duke u tërhequr kryesisht, në tregimin e Tóibín, nga marrëdhënia e saj provokuese flirtuese me vëllain e saj binjak. Ai shkroi një histori në të cilën vëllezërit dhe motrat Pringsheim bashkohen me Siegfried dhe Sieglinde Inçestus të Wagner. Me sa duket e tronditur, në vitin 1905 Katia pranoi propozimin e tij për martesë.
Buddenbrooks ishte romani i tij i parë dhe ishte një sukses i jashtëzakonshëm. Së shpejti ai u bë i famshëm dhe i pasur, por familja mbi të cilën ai ra në sy nuk ishte aq e vendosur mirë sa duket se sugjeronte shtëpia e madhe që ai ndërtoi. Të dy motrat e tij bënë vetëvrasje. Dy fëmijët e tij më të mëdhenj, Erika dhe Klaus, ishin jashtëzakonisht jokonvencionalë – biseksualë të shpifur, të talentuar para kohe si aktorë dhe shkrimtarë, por shumë të pamatur politikisht dhe financiarisht të papërgjegjshëm për të bërë karrierë për veten e tyre. Kishte drogë. Kishte skandale. Përfundimisht pati një vetëvrasje tjetër, më shkatërruese – atë të Klaus – të cilën Tóibín e paraqet si një provë të njerëzimit të Mann, një provë që ai dështon kur zgjedh të vazhdojë turneun e tij të ligjëratave sesa të marrë pjesë në funeralin e djalit të tij. Martesa e tij është e fortë, por kurrë e mjaftueshme.
Kasti i Tóibín është i madh. Erika Mann martohet me WH Auden, jo për seks (ata të dy janë homoseksualë) por për një pasaportë britanike; në një skenë mrekullisht komike Tóibín thërret Auden duke qenë acaruese për Virginia Woolf. Ekziston një tregim i paharrueshëm i shfaqjes së Alma Mahler si grande dame në mërgim. Por gjithmonë prapa paradës së personazheve fshihet sfondi i errët i rënies së Gjermanisë dhe ndarjes së mëvonshme. Tóibín balancon me profesionalizëm privatin dhe publikun, dhe ai ndjek trajektoren e Mann nga patriotizmi në zhgënjim me finesë jogjykuese.
Në 1914, Toibin bëri që thashethemet e luftës të shfaqeshin te vjershat që recitonin fëmijët e Man. “Ne i urrejmë anglezët me zemrat e tyre të ftohta dhe të ftohta”. Ai imagjinon Mann, në prag të luftës, vetëm në shtëpinë e tij të mrekullueshme, duke lexuar poezi gjermane dhe duke dëgjuar muzikë gjermane, duke menduar se sa shumë ai e vlerëson “ndjenjën e thellimit të Gjermanisë për shpirtin e saj, intensitetin e vetvetes së saj të zymtë”.
Lufta e Parë Botërore, megjithatë, e trondit dhe e huton atë. Ai shkruan një ese nacionaliste për të cilën më vonë pendohet. Revolucioni i Mynihut i vitit 1918 e bën atë më objektiv. Ai shpëtohet nga ekzekutimi përmbledhës nga Ernst Toller, dramaturgu i kthyer në udhëheqës revolucionar, të cilin ai nuk e pëlqen. Kur Hitleri vjen në pushtet në 1933, Mann – me gruan e tij hebreje, vëllain e tij socialist Heinrich dhe fëmijët e tij disident – shënohet. Atij nuk i bën më përshtypje serioziteti i lartë teutonik.
Ai arratiset së pari në Zvicër, duke shkuar në jug të Francës, ku frekuenton kafenetë ku mblidhen mërgimtarët e tjerë gjermanë – socialdemokratët që grinden me komunistët – dhe së fundi në SHBA. Ai e shikon Luftën e Dytë Botërore nga siguria transatlantike dhe ka takime ndriçuese me të fuqishmit. Tregimi rrëqethës i Toibin për bisedën e tij me financierin dhe pronarin e gazetës Eugene Meyer është mjeshtërore. Gruaja e frikshme e Meyer, gazetarja dhe koleksionistja e artit, Agnes Meyer, ka sjellë Mann dhe disa nga familja e tij në SHBA. Tani atij i kërkohet të paguajë për lirinë e tij. Meyer transmeton një mesazh që buron – megjithëse nuk përmenden emra – nga Presidenti Roosevelt. Mann i ka bërë thirrje publikisht Amerikës që të ndërhyjë në Europë.
Tani atij i thuhet se Amerika do të hyjë në luftë, por në kohën e saj të mirë. “A doni që unë të hesht?, -pyet Mann. “Ata duan që ju të bëheni pjesë e strategjisë”, thotë Meyer. Ende i pasionuar, Meyer i thotë Mann se nëse ai bashkëpunon, ai mund të jetë kreu i ardhshëm gjerman i shtetit. Pas bisedës së tyre, Mann – i tmerruar – vendos të shkojë në Kaliforni, shumë larg qendrës së pushtetit.
Kur ai bën një vizitë rikthimi në Gjermaninë e pasluftës, ai zmbrapset nga makinacionet e perëndimit dhe lindjes njësoj, secili bllok përpiqet të bëjë kapital propagandistik nga një vizitë që ai kishte menduar të ishte një festë e pajtimit.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
