Ernest Hemingwai ishte një ndër shkrimtarët më të shquar amerikanë. Ai ishte një veteran i luftës i ngurtësuar në betejë. Një i apasionuar pas luftës me dema. Një gjahtar luanësh. Një peshkatar në det të thellë. Një pijedashës. Një grindavec. Një joshës i grave (gratë shërbyen pak a shumë të njëjtin funksion për egon e tij si dema, luanët dhe peshqit). Personazhi i tij publik si një lloj heroi aksioni, duke kërkuar ndonjëherë aventurë, u provokua në shkrimin e tij, me prozën e tij të famshme “muskulore”. Megjithatë, siç tregon “Hemingway”, një dokumentar i ri me tre pjesë nga Ken Burns dhe Lynn Novick, personi ‘macho’ ishte i trilluar kryesisht.
“Unë e urrej mitin e Hemingway”, deklaron Michael Katakis, menaxheri i pasurisë letrare të Hemingway, në një episod. “E errëson njeriun. Dhe njeriu është shumë më interesant se miti”. Vetë Hemingway bëri shumë nga krijimi i imazheve. Kur u kthye në Oak Park, Illinois, nga fronti italian në 1919, ende jo 20 vjeç, ai u mirëprit në shtëpi si një hero.
Ai kishte marrë “Medaljen e Argjendtë Italiane të Trimërisë”; një artikull në “New York Sun” raportoi se ai mbante “227 marka” nga copat austriake. Hemingway e solli në vëmendje, i veshur me uniformën e tij të plotë, përfshirë një pelerinë italiane prej kadifeje të zezë, sa herë që largohej nga shtëpia e prindërve të tij. Ai u shfaq para grupeve lokale për t’i kënaqur me përrallat e bëmave të tij të guximshme - për një pagesë.
Dobësia e tij, vëren Edna O’Brien, një shkrimtare irlandeze, ishte se ai donte një audiencë. Gazetat dhe revistat do ta tregonin atë duke gjuajtur në Afrikë, duke peshkuar në Florida Keys, duke u lodhur me ushtarë gjatë Luftës së Dytë Botërore, gjithmonë joshësisht i virgjër. Tregimet dhe romanet e tij - rreth gjuetisë dhe peshkimit, luftimeve me dema - e shkrinë atë me personazhet e tij në imagjinatën e publikut.
Por karakteri i tij më i paharrueshëm dhe më i qëndrueshëm nuk është Nick Adams, djali mes-perëndimor i “In Our Time”, një koleksion me tregime të shkurtra, ose Jake Barnes, veterani i pafuqishëm në “The Sun also Rises”. Është Ernest Hemingway - ose “Papa” Hemingway, siç u bë i njohur - mishërimi amerikan.
Në fund, sugjeron dokumentari, ai shkatërroi veten “duke u përpjekur t’i qëndrojë besnik personazhit që ai shpiku”. Njeriu pas personazhit vuante nga depresioni, pasiguria dhe tmerret e shkaktuara nga lufta. Ai u mbështet te gratë për ta qetësuar dhe mbështetur atë, gjithnjë duke e rreshtuar tjetrën para se të linte të fundit, në dukje të paaftë për t’u mbrojtur nga vetja. Ai flirtoi me përmbysjen gjinore, duke u kërkuar grave të tij që të prisnin flokët e shkurtër dhe ta dominonin atë në dhomën e gjumit.
Nëse miti mashkull fshehu njeriun, proza maskiliste fsheh, gjithashtu. Ai qëndron në sipërfaqen e rrëfimit, duke refuzuar të bjerë në ekspozim, reflektim ose zbukurim. Kritikët letrarë shpesh e përshkruajnë stilin e Hemingway si një lëshim, të gjërave të lëna anash të pathëna. Shkrimi i tij nuk i lë gjërat jashtë, megjithëse i mbulon ato. Kjo është ajo që ai sugjeroi në teorinë e tij të ajsbergut: që historitë, si ajsbergët, mund të rrjedhin nga gjërat e zhytura ose të padukshme.
“Nëse një shkrimtar i prozës di mjaftueshëm për atë që po shkruan, ai mund të heqë gjëra që ai i njeh dhe lexuesi, nëse shkrimtari po shkruan me të vërtetë mjaftueshëm, do të ketë një ndjenjë të atyre gjërave aq fort sa sikur t’i kishte thënë shkrimtari”, shpjegoi ai. “Dinjiteti i një ajsbergu është për shkak se vetëm një e teta e tij është mbi ujë”.
Dokumentari përsërit atë që thuhet shpesh për Hemingway, se ai “ribëri letërsinë amerikane”. Ai e bëri këtë pjesërisht duke “prishur” pritjet e lexuesve për sa kohë që duhet të tregonte një histori dhe shumë nga puna e tij ka të bëjë me gjërat e fshehura. Në “Lumin e Madh me dy Zemra”, për shembull, Adams kthehet në vendin e tij të vjetër të peshkimit. “Ai hyri në lumë. Ishte një tronditje. Pantallonat e tij ishin ngjitur fort në këmbë. Këpucët e tij e ndienin zallin. Uji ishte një tronditje e ftohtë në rritje”. Lufta nuk përmendet asnjëherë, por ajo nënkuptohet.
Lexuesi mendon se diçka nuk është në rregull, diçka që nuk mund të diskutohet: Trauma e Adams, e cila bëhet më e papërshkrueshme pikërisht sepse nuk thuhet. Po kështu në “Kodrat si elefantët e bardhë”, një çift i ulur në një stacion treni diskuton një operacion. Por vetëm kur shikoni midis rreshtave, në rileximin e kujdesshëm, e kuptoni se ato nënkuptojnë një abort:
“Mirë”, tha burri, “nëse nuk dëshiron nuk ke pse ta bësh. Nuk do të doja ta bëje nëse nuk doje. Por e di që është krejtësisht e thjeshtë”.
“Dhe ti vërtet dëshiron?”
“Unë mendoj se është gjëja më e mirë për të bërë. Por nuk dua ta bësh nëse nuk dëshiron vërtet”.
“Dhe nëse e bëj, ju do të jeni të lumtur dhe gjërat do të jenë siç ishin dhe ju do të më doni mua?”
Dokumentari funksionon më mirë kur tregon se si stili i drejtpërdrejtë, i fortë dhe i lirë i Hemingway përfshiu botën letrare. U bë një besim i ri; është mënyra se si shumë shkruajnë akoma. Për Hemingway, dokumentari nuk u tregon shikuesve shumë që ata mund të mos i dinë tashmë nga biografitë. Sidoqoftë, ka një kohë të shkurtër - qoftë vetëm sepse maskiniteti në vetvete është bërë objekt i rivlerësimit.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
