Aleksandër Moisiu, një jetë e stampuar në kartolina

Një foto-kartolinë e qarkulluar ditëve të fundit në rrjetet sociale e aktorit të famshëm me origjinë shqiptare, Aleksandër Moisiu ku shfaqet me të ëmën, arbëreshen Amalia Rada, e ka kthyer edhe njëherë në vëmendje jetën e yllit të skenave europiane të fillimshekullit 20. Ne ju sjellim një rrugëtim në rolet legjendare të aktorit përmes kartolinave gjermane, ku përjetësohet  karriera e vlerësuar me nota të larta nga kritikët më të mëdhenj të kohës.  Nga skenat vjeneze, tek ato ruse, turet në Itali, shkëlqimi në Gjermani e deri te roli i tij i fundit kinematografik, në vitin 1934, një vit përpara se të ndahej nga jeta për të pushuar përgjithmonë në varrezat Morcote, me vështrimin nga liqeni i Luganos

I varrosur gjallë

Lindi më 1879-ën,  në Trieste,  asokohe pjesë e perandorisë austro-hungareze dhe  fëmija i pestë dhe i fundit i  Konstantin Moisiut,  një tregtar i pasur shqiptar i vajrave dhe drithërave dhe arbëreshes Amalia di Rada, e bija e një shkrimtari fiorentin dhe i një mjekeje.

Pas fëmijërisë ndërkombëtare në Trieste, Durrës dhe Graz, 20 –vjeçari Aleksandër, më në fund,  u vendos me të ëmën dhe dy motrat në Vjenë. Aty u pikas nga Paul Schlenther, drejtori i famshëm i ‘Burgtheater’ dhe nga aktori legjendar Josef Kainz, i cili i dha Moisiut leksione aktrimi.

• 

• 

Më  1901-shin  Moisiu u shpërngul në Pragë,  ku punoi për Teatrin ‘Neue Deutsche’ dhe më 1904-ën  lëvizi drejt  Berlinit, ku u bë beniamini  i regjisorit me shumë ndikim, Max Reinhardt,  në Teatrin ‘Deutscher’.  Aty pati suksesin si Osvaldi në dramën e Henrik Ibsenit, “Shpirtrat”, rol që vijoi ta luante për më shumë se dy dekada.

Nën Reinhardt-in ai interpretoi në shumë drama të Ulliam Shekspirit, përfshirë gaztorin në Mbreti Lir, Romeon te Romeo dhe Zhuljeta (1907) dhe Hamletin (1909). Më 1911-ën, Moisiu ndoqi Ansamblin Reihnardt drejt Rusisë dhe u vlerësua shumë nga kritikët në Shën Peterburg, si edhe dramaturgu Anatoliy Lunacharsky,  për interpretimin e Edipit.

Duke udhëtuar nëpër Europë dhe Amerika, ai u bë një yll i njohur botërisht. Repertori i roleve të tij protagonistë përfshin të gjithë spektrin e dramës europiane, nga tragjedia greke deri te modernizmi i shekullit njëzet. Ishte i pari, në Europë , që interpretoi karaktere nga Strindbergu, Tolstoi, Çehovi, Pirandeloja dhe Hofmanstali. Interpretimet e tij të Hamletit, Edipit, Faustit, Dubedatit në shfaqjen e George Bernard Shaw –it“Dilema e Doktorit” dhe shumë të tjera, vlerësoheshin atë kohë, po aq sa edhe zëri dhe gama e tij emocionale. Roli i tij më i famshëm ishte Fedja te  “Kufoma e gjallë”,  e Tolstoit. Ai e luajti këtë rol 1500 herë mes viteve 1913 dhe 1935 dhe ishin më shumë se një milionë e gjysmë njerëz e që e panë ta luante këtë pjesë.

• 

• 

I burgosur në Francë

Megjithëse kryesisht aktor skenik, Aleksandër Moisiu u shfaq në 17 filma,  mes viteve 1913- 1935. Më 1913-ën  u shfaq ë katër filma pa zë për  Deutsche Bioscop GmbH:  pantomima eksperimentale  Das schwarze Los/Shorti i zi (Emil Albes, John Gottowt, 1913), Meier Helmbrechts Flucht und Ende/Fluturimi dhe Fundi i  Meier Helmbrecht –it (Leo Greiner, 1913), Die Augen des Ole Brandis/Sytë e  Ole Brandis-it (Stellan Rye, 1913) dhe pati rol mbështetës në filmin klasik me fantazi  Der Student von Prag/Studenti nga Praga (Stellan Rye, Paul Wegener, 1913) ku protagonist ishte aktori  Paul Wegener.

Dy vjet më vonë interpretoi në filmat Kulissenzauber/ Sfondi magjik (Heinrich Bolten-Baeckers, Leo Peukert, 1915) dhe  Sein einziger Sohn/Biri i tij i vetëm  (Adolf Gartner, 1915). Ishte koha e luftës së Parë Botërore, kur më 1915 –ën, Moisiu u mobilizua në radhët e ushtrisë austriake. Si pilot, ai u burgos në Francë, por u lirua pesë muaj më vonë përmes një këmbimi të burgosurish. Deri më 1917-ën ai punoi si aktor skenik në Zvicër.

• 

• 

Më  1918-ën  interpretoi rolin e Stanislausit në  Pique Dame (Arthur Wellin, 1918), një përshtatje filmike e tregimit të Pushkinit “Mbretëresha Maç”. Po atë vit, ai u shfaq në krah të  Ria Jende-s në   Der Ring der drei Wünsche/ Unaza e Tri dëshirave (Arthur Wellin, 1918).Më vonë luajti në filma pa zë si  Erborgtes Glück/Lumturi e marrë hua (Arthur Wellin, 1919) me  Käthe Dorsch-in, Zwischen Tod und Leben/ Mes Jetës dhe Vdekjes (Arthur Wellin, 1919) me  Bernhard Goetzke-n, Figaros Hochzeit/Damsa e Figaros  (Max Mack, 1920) bazuar në dramën e  Beaumarchais  dhe  Die Nacht der Königin Isabeau/Nata e Mbretëreshës  Isabeau (Robert Wiene, 1920)  në krah të  Fern Andra.

• 

• 

Qytetar shqiptar 

Filmi i fundit pa zë i Moisiut ishte Kean   (Rudolf Biebrach, 1921)  bazuar në dramën e Aleksandër Dumasë, i ati.  Edmund Kean, i lindur më 1787-ën,  ishte aktor i madh shekspirian në ditët e tij. Mbresëlënës është  fakti  që i pari film me zë i Moisiut, prodhimi hollivudian i Die Königsloge/Kutia Mbretërore  (Bryan Foy, 1929) gjithashtu rrëfente historinë e Edmund Kean-it. Prodhimi në gjuhën  gjermane nga Warner Brothers  nuk pati sukses.

• 

• 

Në vitet ’20, Moisiu pati më shumë sukses në Rusi, Francë, Austri dhe Itali sesa në Gjermani. Pas ngritjes së nazistëve në Gjermani, më 1934-ën Moisiu u bë qytetar shqiptar (disa burime thonë se mori  pasaportë italiane). Pas një turi të suksesshëm skenik në Itali, më 1934-ën, Moisiu interpretoi në filmin italian  Lorenzino de’ Medici/ Batakçiu i Madhërishëm  (Guido Brignone, 1935) me  Maria Denis.  Do të ishte edhe filmi i tij i fundit. Një vit më vonë, Aleksandër Moisiu vdiq nga pneumonia në Vjenë  (disa burime thonë në Lugano, Zvicër) dhe prehet në varrezat Morcote,  me vështrim nga liqeni i Luganos.

• 

• 

Ishte martuar dy herë. Me gruan e parë, aktoren vjeneze Maria Moisiu pati një vajzë, Betinën,  e cila do të bëhej gjithashtu aktore.  Më 1919-ën, u martua me aktoren Johanna Terwin.  Ai është stërgjyshi i aktorit gjerman  Gedeon Burkhard. Në nder të tij Fakulteti i Dramës dhe Teatri i Durrësit mbajnë emrin Aleksandër Moisiu dhe 60 vjetori i vdekjes së tij u përkujtua më 1995-ën në Shqipëri me një vit artistik,  kushtuar aktorit, sponsorizuar nga Fondacioni’ Aleksandër Moisiu’ në Durrës.

---

Copyright © Gazeta “Si”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.

---