A mund të rinovohen himnet kombëtare?

Nga Gazeta Si – Tekstet e himneve kombëtare, sado të ndryshme nga njëra-tjetra, kanë shumë gjëra të përbashkëta. Një nga këto është prania e shpeshtë e referencave historike, kulturore dhe gjuhësore, të cilat janë mjaft të vjetruara dhe në shumë raste janë të vështira për t’u kuptuar sot. Është një karakteristikë që padyshim ka të bëjë me himnet e vendeve origjina e të cilave daton në kohë shumë të largëta dhe më pak me ato të shkruara kohët e fundit. Por pak a shumë të gjithë janë njëlloj të ekspozuar ndaj rrezikut të vjetërsimit me kalimin e viteve.

Në shumë vende ka një debat nëse duhen rinovuar himnet kombëtare duke përditësuar tekstet e tyre. Ata që janë pro e konsiderojnë si një zgjedhje të dobishme për t’i bërë tekstet më të kuptueshme, para së gjithash, dhe më përfaqësuese të vlerave dhe ndjenjave popullore sot. Është një nga arsyet – jo e vetmja – pse himnet kanë ndryshuar në të kaluarën dhe, me shumë mundësi, do të ndryshojnë përsëri në të ardhmen.

Të tjerë, nga ana tjetër, nuk e këshillojnë dhe e konsiderojnë të vështirë për t’u zbatuar idenë e rinovimit të himneve kombëtare, në mungesë të ngjarjeve historike përçarëse që krijojnë kushtet për vendosjen e një mosvazhdimësie me traditën. Për shembull, mund të mos jetë e lehtë të biesh dakord se cilat pjesë të himneve duhet të përditësohen dhe si.

Ndryshimet mund të çojnë gjithashtu në eliminimin e referencave për historitë kombëtare, të cilat himnet, sipas disave, duhet të ndihmojnë për t’i mbajtur gjallë në kujtesën kolektive. Mirëpo, shpesh ndodh që ato pjesë të jenë më të neglizhuara dhe më të paqarta nga himnet. Ose janë ato që perceptohen si më anakronike, dhe në disa raste diskriminuese: të largëta, me fjalë të tjera, nga vlerat kolektive që një vend dëshiron të sintetizojë dhe shprehë përmes himnit të tij.

Shumë himne kombëtarë datojnë në shekullin e 19 dhe gjysmën e parë të shekullit të 20-të – përgjithësisht në një kohë të historisë kur disa retorika patriotike dhe ushtarake nuk dukeshin të habitshme apo të çuditshme, aq më pak në një himn, qëllimi i të cilit ishte kryesisht të nxiste ndjenjat nacionaliste. As shumë referenca për ushtarët që vdiqën në luftëra nuk ishin të papërshtatshme.

Të gjitha himnet përmbajnë referenca historike që nuk janë aq të menjëhershme, por që tregojnë se si lufta ishte, në të gjitha rastet e përmendura, mjeti kryesor për zgjidhjen e konflikteve. Himni Italian përmend, ndër të tjera, betejën e Legnano-s, e cila në 1176 lejoi Lidhjen Lombarde të zmbrapste ushtrinë e Federico Barbarossa. Dhe ai përmend episode të tjera kryengritjeje, si Mbrëmja siciliane e vitit 1282, dhe figura historike jo menjëherë dhe jo të njohura për të gjithë, si kapiteni i Republikës së Firences Francesco Ferrucci, i cili vdiq në 1530 duke luftuar kundër ushtrisë së mbretit të Spanjës Karli V i ‘Habsburgut.

Ka himne kombëtare në të cilat përmendja e gjakut është edhe më e qartë. “Le të marshojmë, të marshojmë! Një gjak i papastër le të na i ujisë hullitë tona”, është pjesa përmbyllëse e refrenit të njohur të Marsejesë, një prej himneve më të njohura në botë, shkruar gjatë Revolucionit Francez.

“Lotët e gjakut tim të djegur do të rrjedhin nga çdo plagë e imja”, shkruhet në vend të kësaj në një nga vargjet e fundit të himnit të Turqisë, në përdorim që nga viti 1921, dy vjet para themelimit të Republikës. Në raste zyrtare këndohen vetëm dy vargjet e para, por ka edhe një referencë të qartë për gjakun në të dytin.

Ndonjëherë referimi për gjakun është gjithashtu metatekstual, si në rastin e himnit kombëtar të Algjerisë, në përdorim që nga viti 1963. Teksti u shkrua në vitin 1955 nga poeti Moufdi Zakaria, i lidhur me grupet nacionaliste algjeriane që pas Luftës së Dytë Botërore e çoi vendin drejt pavarësisë nga Franca. Thuhet se pasi u torturua dhe u burgos, dhe pasi u munguan mjetet e shkrimit, Zakaria e shkroi himnin me gjakun e tij në muret e qelisë së tij.

Në pjesën e parë të himnit – i vetmi i kënduar në raste zyrtare, pra edhe nga lojtarët para ndeshjeve – ka një referencë të qartë për “lumenjtë e gjakut të derdhur” për të arritur pavarësinë. Pjesë të tjera i referohen “barutit”, i përshkruar si “ritmi ynë” dhe “tingulli i mitralozëve”, i përshkruar si “melodia jonë”.

Edhe duke lënë jashtë himnet me përmbajtje më të dhunshme dhe militariste, ka të tjera që tingëllojnë veçanërisht anakronike. Një nga më të vjetrat në botë, ai i Holandës, është shkruar dhe kompozuar në vitin 1572, gjatë luftës së gjatë të pavarësisë së Holandës nga Spanja.

Himni, Het Wilhelmus (The William), është një fjalim i bërë në vetën e parë nga themeluesi i Holandës, lideri politik Ëilliam of Orange, i cili në vargjet e para, pothuajse si një premisë, shkroi se ai ishte “me gjak gjerman” dhe se “Gjithmonë e kam nderuar Mbretin e Spanjës”. Është pjesa e himnit që këndohet edhe sot nga futbollistët dhe sportistët e tjerë gjatë ngjarjeve sportive, dhe nganjëherë rastësi në dukje paradoksale, si kur kombëtarja e Holandës përballet me atë spanjolle.

Me kalimin e viteve, disa himne kombëtare kanë pësuar ndryshime sipas ndryshimeve që ka sjellë konteksti historik dhe politik. Një nga shembujt më të njohur dhe më të cituar është historia e trazuar e himnit rus, i përdorur që nga viti 1944 për të zëvendësuar atë të mëparshëm. Teksti u shkrua nga Sergei Mikhalkov dhe muzika nga kompozitori sovjetik dhe drejtori i korit të Ushtrisë së Kuqe Alexander Vasilevich Alexandrov.

Nga viti 1953 e në vazhdim, pas vdekjes së Stalinit dhe në kontekstin më të gjerë të masave destalinizuese të Bashkimit Sovjetik, u vendos që të mos përdoren më fjalët gjatë interpretimit të himnit, sepse në një pikë të caktuar të tekstit kishte pikërisht një referencë për Stalinin. Në vitin 1977, për të rifilluar këndimin e himnit, ajo referencë për Stalinin u hoq nga teksti, ndërsa ajo për Leninin u mbajt.

Ndryshime të mëtejshme u bënë në vitin 2000, kur himni u rifut nga Putin për të zëvendësuar atë të përdorur për më pak se dhjetë vjet pas përfundimit të Bashkimit Sovjetik. Në rishkrimin e ri, që iu besua edhe një herë Mikhalkovit, u eliminuan referencat për Leninin, komunizmin dhe “bashkimin e pandashëm të republikave të lira”.

Një shembull tjetër, ndoshta më i njohuri, i përditësimit të himnit kombëtar sipas ngjarjeve është ai i Mbretërisë së Bashkuar, pas vdekjes së Mbretëreshës Elizabeth II. Përveç titullit, kanë ndryshuar edhe të gjitha fjalët mbretëreshë dhe të gjithë përemrat, nga gjinia femërore në mashkullore.

Shembuj të tjerë të modifikimit të pjesshëm të teksteve të himnit i referohen arsyeve të ndryshme nga ato historike dhe politike, dhe më tepër pasqyrojnë ndryshimet dhe ndjeshmëritë kulturore për tema të caktuara, duke përfshirë çështjet gjinore.

Në vitin 2011, parlamenti austriak miratoi disa ndryshime në himnin e shkruar nga poetja austriak Paula von Preradović dhe në përdorim që nga viti 1947. Ndryshime u bënë në vitin 2018, pas shumë diskutimesh, edhe në tekstin e himnit të Kanadasë. Dhe propozimi për heqjen e referencave gjinore nga himni kombëtar u diskutua edhe në Gjermani në të njëjtën kohë.

Një rast ende i ndryshëm i përditësimit të tekstit të himnit ka të bëjë me atë australian, i cili në vitin 2021 iu nënshtrua një modifikimi të lehtë që u gjykua i nevojshëm për të njohur historinë parakoloniale të vendit.

Në një moment në vargjet e tij fillestare, himni i përshkruan australianët si “të rinj”: një referencë për australianët e epokës koloniale, por me sa duket jo për njerëzit aborigjenë që kishin banuar në ishull për shekuj para se të bëhej koloni. Prandaj, në vitin 2021 fjala i ri u zëvendësua me fjalën një, në një fjali që tani tingëllon kështu: “Ne i gëzohemi Australianëve, sepse jemi të bashkuar dhe të lirë”.

Në shumë raste, himni kombëtar është kuptuar historikisht nga popujt që aspirojnë pavarësinë si një mjet i domosdoshëm për të forcuar ambiciet dhe identitetin e tyre, u shpreh gazetari Alex Marshall, autor i një libri mbi himnet kombëtare. Dhe kjo është arsyeja pse shpresa është një nga temat më të përsëritura.

Si rezultat, gjykimet për himnet kombëtare dhe sa shprehin ato ndjenjat e një vendi ndryshojnë shumë në varësi të faktit nëse dikush i konsideron ato si vepra historike, dhe asgjë më shumë se kaq, ose më mirë si referenca kulturore bashkëkohore. Duhet mbajtur parasysh, sipas Marshall, se çdo himn ka qenë popullor në një moment të ekzistencës së tij: por kjo nuk do të thotë se duhet të jetë ende sot.

Për vendet, himnet e të cilëve datojnë në periudha shumë të largëta historike, të kuptuarit e himnit kombëtar si një trashëgimi historike, por jo domosdoshmërisht si një shprehje e vlerave aktuale, mund të shërbejë për të shmangur atribuimin e kuptimeve veçanërisht të thella për vetë himnet dhe për rrjedhojë të reduktojë armiqësinë në debatin për nevojën e përditësimit të tyre. Prania e anakronizmave të shumta në himne nuk do të kërkonte as shpjegim dhe ndoshta do të kishte më shumë butësi në interpretimin e tekstit, nëse himnet do të shiheshin si pjesë e një rituali kryesisht simbolik.

Një mënyrë tjetër për t’i riparë himnet, çon në mënyrë të kuptueshme në një shtrirje më të madhe të vëmendjes ndaj kuptimit të fjalëve. “Nëse njerëzit do të kuptonin se sa të rëndësishme ishin këto këngë në të kaluarën dhe sa të rëndësishme janë ato në pjesë të caktuara të botës sot”, tha Marshall, ata ndoshta do të bënin më shumë përpjekje për të pasur një himn që do t’i frymëzonte për ta bërë vendin e tyre më të mirë. /Il Post/

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.