Riktheni nderin! - Gazeta Si

Nga Jemima Kelly – Gjatë drekës, një koleg tha një fjalë që më befasoi. Ai përshkroi trenin e fundit ku njerëzit bënin publike komunikimet private digjitale, njësoj si Kanye West që publikoi mesazhet e trajnerit personal apo gazetari i Vox që publikoi mesazhet e ish-miliarderit të kriptomonedhave, Sam Bankman-Fried si “të pandershme”.

Ideja që sjellja jonë duhet të udhëhiqet jo vetëm nga respektimi i ligjit, as edhe nga një kod i caktuar moral, por nga ndjenja e ndershmërisë është një ide e dalë mode. Ngram i Google, i cili gjurmon shpeshtësinë me të cilën fjalët dhe frazat përdoren në libra nga viti 1800 e tutje, tregon një rënie të mprehtë në përdorimin e fjalëve “nder”, “i nderuar” dhe “i pandershëm” nga fillimi i shekullit të 19-të e deri më sot. Përdorimi i të tre fjalëve ka rënë me rreth 90% gjatë kësaj periudhe.

Kur anëtarët e parlamentit britanik fyejnë anëtarët “e nderuar” që ulen përballë dhomës së tyre – ose në të vërtetë në anën e tyre – ne nuk pritet, ta marrim seriozisht këtë përshkrues.

Megjithatë, megjithëse mund të jetë një nocion i vjetëruar, nëse këta deputetë do të kishin një ndjesi se duhet të silleshin me nder, ne do të kishim politikanë shumë më të mirë, të cilët ishin më të shqetësuar për të thënë të vërtetën dhe për të bërë gjënë e duhur dhe se mund të largohen nëse bëjnë të kundërtën.

“Nuk ka qenë kurrë kështu. Në kohën kur William Shakespeare po shkruante, rreth 400 vjet më parë, të kesh një ndjenjë nderi konsiderohej çelësi për të jetuar një jetë të mirë dhe të respektueshme. “Nderi im është jeta ime; të dy rriten në një: Merr nderin nga unë dhe jeta ime mbaroi, ” – thotë Thomas Mowbray, Duka i Norfolk, në Richard II.

Por nderi ka pësuar një rënie të madhe nga piedestali që mbante atëherë. Një pjesë e arsyes është lidhja e ngushtë e saj me hierarkitë klasore – praktika e duelit, për shembull, ishte e ngulitur thellë në kulturën aristokratike të nderit. Një tjetër është praktika e tmerrshme e të ashtuquajturave “vrasje nderi”, në të cilën dikush që mendohet se ka sjellë “çnderim” në familjen e tyre – zakonisht një grua – vritet, shpesh nga të afërmit e tyre.

“Nderi lidhet me këto sisteme klasore dhe aristokratike të modës së vjetër dhe gjithashtu me dhunën”, -thotë Kwame Anthony Appiah, profesor i filozofisë dhe ligjit në Universitetin e Nju Jorkut dhe autor i “Kodit të Nderit: Si ndodhin revolucionet morale”. “Por të fajësosh për gjëra të tilla vetë konceptin e nderit është si “të hedhësh fëmijën jashtë me ujin që i ke bërë dush”, – më thotë ai.

Në vend të kësaj, ne duhet të mendojmë për nderin si një formë për t’u siguruar që po sillemi në një mënyrë që është e denjë për respekt, dhe jo si një sistem vlerash në vetvete. “Psikologjia e nderit i bashkangjitet të gjitha llojeve të vlerave, dhe ndonjëherë ato vlera janë të mira, dhe ndonjëherë jo,” thotë Appiah. Por në përgjithësi, “kur keni një kulturë ku njerëzit duan të bëjnë gjënë e duhur sepse ia vlen të respektohet, njerëzit do të sillen më mirë”.

Appiah argumenton se kodet e nderit nuk pasqyrojnë gjithmonë kodet morale të shoqërisë në të cilën ata veprojnë: nderi duhet të konsiderohet si një sistem tjetër, i veçantë për rregullimin e sjelljes që në fakt mund të jetë në kundërshtim me kodin moral dominues. Vrasjet e nderit mund të ndodhin në disa komunitete myslimane, për shembull, por ato dënohen në Islam, ashtu siç dënohej dyluftimi nga Kisha.

Ne jetojmë në një shoqëri që është e fiksuar pas virtytit që mund të dallohet. Është ajo që ne pretendojmë të besojmë që duket se ka më shumë rëndësi. Për sa kohë që ne shohim se jemi në anën e duhur të një kauze moralisht të drejtë, ne mund të sillemi aq të pandershëm sa të duam, qoftë kjo duke publikuar komunikime private ose duke i hyrë dikujt në Twitter sepse pikëpamjet e tyre janë konsideruar të pazakontë.

Por, duke vënë kaq shumë theks në besimet tona të supozuara, në vend të sjelljes sonë, ne po humbasim gjurmët e disa prej vlerave thelbësore që mbajnë të bashkuar një shoqëri.

“Një nga kostot e largimit nga nderi është humbja e fokusit në karakterin e një personi: integriteti i një personi, ndjenja e besnikërisë dhe guximit të një personi,” – thotë Tamler Sommers, profesor i filozofisë në Universitetin e Hjustonit. “Guximi është diçka që nderi është shumë i mirë për ta motivuar.”

Të sillesh me nder do të thotë të bësh gjënë e duhur edhe – ose veçanërisht – kur nuk do të përfitojmë personalisht prej saj. Një shoqëri me këtë qasje do të ishte me siguri një shoqëri më e mirë. Ne duhet të mësojmë të nderojmë përsëri nderin.

Burimi: FinancialTimes/ Përshtati: Gazeta ‘SI’

*Jemima Kelly, gazetare e Financial Times që shkruan për zhvillimet sociale dhe financiare midis të rinjve. Më herët ajo punonte për Reuters.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.