Nga Gazeta Si – Perdja e hekurt e ndau Europën nga veriu në jug midis viteve 1945 dhe 1989. Ajo përcaktoi kontinentin dhe në shumë mënyra të gjithë botën, për shkak të betejave ideologjike që shpërthyen në të. Mbretëria e kapitalizmit dhe demokracisë përfaqësuese dominuan në perëndim; mbretëria e komunizmit dhe sundimi njëpartiak në lindje.
Kalimi i perdes në të dy drejtimet ishte gjithmonë një sipërmarrje dhe për miliona ishte edhe e paligjshme edhe e pamundur. Fuqia bërthamore dhe forcat e armatosura konvencionale të të gjitha Fuqive të Mëdha u përqendruan në atë vijë ndarëse, vendi më i mundshëm për fillimin e një lufte të tretë botërore.
Isha vetëm 11 vjeç kur Perdja e Hekurt u shemb. Mbaj mend kur shikoja lajmet për rënien e Murit të Berlinit. Që atëherë, ndarja ka qenë një fantazmë në mendjen time. Fillova të mësoj rusisht vitin e ardhshëm dhe tekstet e mia erdhën nga koha sovjetike. Unë vizitova Europën Lindore që nga viti 1995 e tutje dhe gjeta vende që po tërhiqeshin nga fundi i versionit të saj të socializmit.
Gjithashtu zbulova herët se si Perdja e Hekurt i kishte frymëzuar shkrimtarët. Nga thrillerët e tensionuar të Luftës së Ftohtë deri te traktatet e argumentuara me pasion që fajësojnë njërën ose tjetrën palë për ngërçin, nga historianët që përpiqen të kuptojnë se si Europa u bë kaq e copëtuar: Perdja e Hekurt ka qenë burimi nga disa libra të mrekullueshëm.
Pak para pandemisë, unë udhëtova përgjatë gjatësisë së Perdes së Hekurt, nga Arktiku ku takohen Norvegjia dhe Rusia deri në kufirin e Turqisë dhe Azerbajxhanit, vendi më jugor ku NATO preku vendet e Paktit të Varshavës. Rezultati ishte udhëtimi i një jete dhe një libër, “The Curtain and the Wall: A Modern Journey along Europe’s Cold War Border” (Perdja dhe Muri: Një Udhëtim Modern përgjatë Kufirit të Luftës së Ftohtë të Evropës). Është përpjekja ime për të kapur atë që ka mbijetuar nga ndarja e vjetër si në tokë ashtu edhe në kokat e njerëzve. Kam lexuar shumë gjatë udhëtimit. Është një nga kënaqësitë e udhëtimit solo. Këtu po ndaj 10 libra që zbulojnë thelbin e kufirit më kërcënues që bota ka parë.
Eight Days at Yalta (Tetë ditë në Jaltë, nga Diana Preston)
Edhe kur Lufta e Dytë Botërore po zhvillohej, nuk ishte aspak e pashmangshme që të përfundonte në një Evropë të ndarë.
Libri i Preston-it është një përshkrim i gjallë i mënyrës sesi liderët aleatë u mblodhën në Krime për të arritur një marrëveshje jo të lehtë për të ardhmen e kontinentit dhe sferat përkatëse të ndikimit të vendeve të tyre.
Konferenca e Jaltës – e shkurtit 1945 – ishte një ngjarje politike jashtëzakonisht e rëndësishme.
Por, Preston fokusohet gjithashtu në preferencat personale dhe dobësitë e Churchillit, Ruzveltit dhe Stalinit, dhe se si ata lundruan në vijat e kuqe të njëri-tjetrit.
The Third Man (Njeriu i tretë nga Graham Greene)
Kur njerëzit mendojnë për perden e hekurt, ata priren të mendojnë veçanërisht për dy qytete evropiane – Berlinin, vetë i ndarë, dhe Moskën, nga ku qeveria e BRSS-së drejtonte efektivisht satelitët e saj.
Megjithatë, deri në vitin 1955, Vjena ishte e ndarë si Berlini në sektorë amerikanë, britanikë, francezë dhe sovjetikë.
Njeriu i tretë i Greene-s (1950) dhe filmi i mëparshëm me këtë emër e ngjall periudhën më mirë se çdo gjë.
Hetimi i vdekjes së Harry Lime tregon “Qytetin e Ëndrrave” në një dritë të pasluftës.
Greene gjithashtu paraqet në plan të parë një nga çuditë më të mëdha të luftës së ftohtë, Patrullën Ushtarake Ndër-Aleate të Vjenës, e cila kërkonte një ushtar nga çdo fuqi pushtuese për të ndarë një xhip dhe për të udhëtuar së bashku në skenat e krimit.
Blood and Sand: Suez, Hungary and the Crisis That Shook the World (Gjaku dhe rëra e Alex von Tunzelmann: Suezi, Hungaria dhe kriza që tronditi botën)
Kjo perlë e rrallë fokusohet në dy nga ngjarjet më të mëdha të periudhës, krizën e Suezit dhe Revolucionin Hungarez.
Të dyja arritën kulmin e tyre në të njëjtën kohë në vitin 1956.
Më shpesh të trajtuara veçmas, në duart e Von Tunzelmann krizat binjake rifitojnë forcën e tyre të plotë gjeopolitike.
Lexohet si një thriller.
Berlin 1961: Kennedy, Khrushchev and the Most Dangerous Place on Earth (Berlin 1961: Kennedy, Hrushovi dhe vendi më i rrezikshëm në tokë nga Frederick Kempe)
Viti 1961 ishte koha kur lufta e ftohtë pati një nga momentet e saj “të nxehta”.
Kempe e çon lexuesin në një udhëtim në konflikt, ndërsa autoritetet sovjetike dhe gjermano-lindore përpiqen të zgjidhin problemin e Berlinit Perëndimor.
Një ishull i kapitalizmit perëndimor i izoluar brenda RDGJ-së, Berlini Perëndimor ishte gjithashtu një rrugë kryesore shpëtimi për gjermanët e pakënaqur të Gjermanisë Lindore.
Më shumë se 2.5 milionë ishin arratisur deri në vitin 1961.
Hrushovi dhe regjimi i Gjermanisë Lindore ishin të vendosur t’i jepnin fund këtij sikleti.
Për njëfarë kohe, dukej sikur ata mund të kapnin Berlinin Perëndimor, por në fund Muri ishte suvaja e tyre e zgjedhur, një imponim monstruoz në kryeqytetin e Gjermanisë, por që funksionoi kryesisht për të bllokuar gjermanët lindorë brenda për 28 vitet e ardhshme.
The Spy Who Came in from the Cold (Spiuni që erdhi nga i ftohti nga John le Carré)
Asnjë listë e librave me perde të hekurt nuk do të ishte e plotë pa Le Carré, dhe ky është libri i tij që qëndron më afër perdes së hekurt.
Është i errët, cinik edhe pas gjashtë dekadash, mbërthyes.
Në fund të fundit, heroi, agjenti britanik Alec Leamas, detyrohet të përballet me realitetin e Murit të Berlinit nga afër.
Red Love: The Story of an East German Family (Dashuria e kuqe: Historia e një familjeje gjermano-lindore nga Maxim Leo)
Leo eksploron se si ishte të rriteshe në RDGJ. Ai shkruan bukur dhe fjalët e tij janë përkthyer me shkathtësi në anglisht.
E mira, e keqja dhe e shëmtuara e jetës së Gjermanisë Lindore janë para nesh.
7. Soviet Milk (Qumështi Sovjetik nga Nora Ikstena)
BRSS-ja kishte kufij tokësorë me perde të hekurt me tre vende – Norvegjinë, Finlandën dhe Turqinë – por edhe një kufi detar me perëndimin në Detin Baltik.
Letonia ishte një republikë sovjetike me një vijë të gjatë bregdetare baltike.
Romani i vitit 2015 hedh një vështrim të ashpër ironik ndaj jetës atje, përmes syve të një doktoreshe që dëbohet në një fshat të largët vetëm për ta gjetur veten duke menduar për absurditetet dhe padrejtësitë e të ashtuquajturit “socializëm i pjekur”.
Ekziston një pasazh i mrekullueshëm ku personazhet shikojnë funeralin shtetëror të Leonid Brezhnev dhe shohin se burrat që e ulin atë në varr humbasin kapjen e arkivolit të tij, bie me një përplasje të fortë – kjo nuk është trillim.
Along the Edge of the Forest: An Iron Curtain Journey (Përgjatë skajit të pyllit: Një udhëtim me perde të hekurt nga Anthony Bailey)
Libri ishte një frymëzim për udhëtimin e Philips.
Ai udhëtoi ndërsa ndarja ishte ende në vend, duke shkuar nga maja e kufirit të brendshëm gjerman në Trieste.
Ai është i kufizuar në aftësinë e tij për të hyrë në lindje. Megjithatë, libri përmban shumë reportazhe magjepsëse. Autori me të vërtetë arrin të fusë nën lëkurë se çfarë nënkuptonte kufiri për njerëzit e zakonshëm.
Enver Hoxha nga Blendi Fevziu
Askund në Evropë nuk ishte më misterioze gjatë Luftës së Ftohtë se Shqipëria.
Vendi ishte i izoluar edhe nga shtetet e tjera komuniste dhe diktatori Enver Hoxha, në fakt, e turpëroi kombin e tij nga të gjitha anët.
Biografia e Fevziut është një lexim tronditës.
Si i ri, Hoxha “flinte deri në mesditë, rrinte zgjuar natën vonë dhe nuk kishte interesa të veçanta”.
Por sapo ia doli, ai vendosi ligje të çuditshme për shqiptarët dhe ua kaloi gjashtë ministrave të Brendshëm, pesë prej të cilëve i ekzekutoi.
Dancing Bears: True Stories of People Nostalgic for Life Under Tiranny (Arinjtë kërcimtarë: Histori të vërteta të njerëzve nostalgjikë për jetën nën tirani, nga Witold Szabłowski)
Çfarë ka lënë pas perdja e hekurt?
Ekziston gjithashtu një trashëgimi në miliona mendje.
Shumë pisha për jetën e humbur në Bllokun Lindor.
Szabłowski, një gazetar polak, udhëtoi nëpër Evropën Qendrore për të shkruar këtë libër të mendimit. Të fal kënaqësi nga fillimi deri në fund. /The Guardian/
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
