.png)
Tani e çmontuar, “Dth-nul-energihus” në periferi të Kopenhagës ofron një vizion të një të ardhmeje që nuk u realizua kurrë. E ndërtuar gjatë krizës së naftë të vitit 1973 nga Universiteti Teknik i Danimarkës, kjo ndërtesë e bardhë, e përbërë nga dy hapësira banimi të ndara nga xhami dhe në krye me një shtyllë panelesh diellore, ishte një nga përpjekjet e para për të krijuar një shtëpi me “zero energji”.
Nul-energihus nuk arriti plotësisht në “zero energji”, por statistikat jetike ishin megjithatë mbresëlënëse. I nevojiteshin vetëm 2300 kilovat-orë energji në vit, afërsisht e njëjtë me gjashtë frigoriferë modernë. Izolimi i bollshëm dhe sistemi i ngrohjes diellore e mbajtën atë të ngrohtë edhe në dimrat e ftohtë danezë.
Kur një familje u transferua, gjërat u përkeqësuan pak, vëren Marc Ó Riain, një profesor i arkitekturës në Universitetin Teknologjik Munster. Flokët bllokuan sistemin e filtrimit, i cili riciklonte nxehtësinë nga ujërat e zeza dhe banorët kishin një zakon të linin dritaret hapur.
Megjithatë, këto ishin probleme që mund të ishin tejkaluar. Shtëpia nuk ishte edhe aq larg të qenit gati. Në vitet që pasuan, shkencëtarët kanë treguar se shpenzimet e synuara mirë të kërkimit dhe zhvillimit mund të rrisin me shpejtësi cilësinë dhe të ulin kostot (për shembull, përmirësimet e fundit në makinat elektrike dhe panelet diellore).
Pra, pse një e ardhme e energjisë së pastër nuk arriti të mbërrinte në vitet 1970? Dhe ndërsa bota përballet me një tjetër tronditje energjie, çfarë mësimesh mund të mësohen nga dështimi i saj?
Ekonomistët besojnë se përparimi teknologjik është forca kryesore lëvizëse e rritjes. Pyetja kryesore është ajo që përcakton drejtimin e këtij progresi. Në vitin 1932, John Hicks, një ekonomist, filloi debatin rreth “ndryshimit teknik të drejtuar” kur ai teorizoi në librin e tij “ Teoria e pagave” se rritja e çmimit të një faktori të caktuar prodhimi – puna, në shembullin e tij – do të nxiste inovacionin për të ulur koston.
Në shekullin para botimit të librit të tij, pagat ishin rritur në mënyrë të qëndrueshme, që do të thoshte se kishte një nxitje për punëdhënësit për të investuar në teknologjitë që kursenin fuqinë punëtore dhe jo në ato që kursenin kapitalin. Duke ndjekur këtë logjikë, një rritje e çmimeve të karburanteve fosile duhet të ndihmojë në përshpejtimin e dekarbonizimit.
Megjithatë, një rritje e tillë e gjelbër nuk është e pashmangshme. Daron Acemoglu i Institutit të Teknologjisë në Masaçusets ka vënë në dukje se shpenzimet e kërkimit mund të drejtohen ose për zëvendësues të pastër (siç është energjia diellore) ose plotësues i teknologjisë së pistë (siç janë motorët më efikasë).
Për një firmë, zgjedhja se ku do të drejtohen paratë varet nga forcat ndonjëherë konkurruese të çmimit dhe madhësisë së tregut. Një ‘goditje’ nafte, e cila rrit çmimin e karburantit, i bën teknologjitë e gjelbra si energjia diellore më tërheqëse. Por përdorimi jashtëzakonisht i përhapur i hidrokarbureve mund t’i bëjë investimet në efiçencën e karburanteve fosile, të njohura si teknologjitë gri, më fitimprurëse.
Kjo ishte pothuajse ajo që ndodhi në vitet 1970. Hulumtimi nga Valerie Ramey nga Universiteti i Kalifornisë, San Diego dhe Daniel Vine i Rezervës Federale zbulon se mënyra kryesore se si goditjet historike të naftës kanë ndikuar në ekonominë amerikane është duke inkurajuar konsumatorët të blejnë automjete më efikase në karburant.
Në vend që të fusnin në xhep kursimet e ofruara nga makinat më efikase në karburant, amerikanët blenë ato edhe më të mëdha dhe në numër më të madh. Kështu, ndikimi afatgjatë i goditjes së naftës nuk ishte të vriste kulturën e makinave të vendit – por ishte të fuste motorin me djegie edhe më thellë në jetën amerikane. Nga mesi i viteve 1980 konsumi i naftës ishte më i lartë se një dekadë më parë, edhe pse shumë nga termocentralet e vendit kishin kaluar në gaz natyror.
Ekonomistët e mjedisit e quajnë këtë fenomen – ku masat e kursimit të karburantit rrisin në mënyrë ‘perverse’ kërkesën – “efekti i rimëkëmbjes”. Diçka e ngjashme ndodhi në banesat daneze. Izolimi më i mirë përmirësoi efikasitetin e energjisë; si rezultat, shtëpitë u shtuan dhe pronarët e tyre u mësuan më shumë me temperaturat më të larta. U bë e zakonshme, për shembull, të veshësh bluza në ambiente të mbyllura gjatë dimrit. Sipas statistikave zyrtare, konsumi total i energjisë i banesave ka qenë i pandryshuar gjatë tre dekadave të fundit.
Z. Acemoglu argumenton se ka “vartësi në rrugën” në përparimin teknologjik. Efiçenca e energjisë mund ta bëjë më të vështirë konkurrencën e teknologjive të tjera. Një shtëpi e izoluar mirë me një kaldajë gazi moderne përdor më pak karburant. Por kjo e bën më pak tërheqës investimin paraprak të një pompe nxehtësie elektrike. Nëse industria europiane ruan me sukses prodhimin këtë dimër duke përdorur më pak gaz, në të ardhmen mund të ketë më pak nxitje për të kaluar në metodat e gjelbra.
Dallimet nga goditjet e mëparshme energjetike ofrojnë hapësirë për optimizëm
Modeluesit ekonomikë theksojnë “elasticitetin e zëvendësimit” si masën kritike nëse karburantet e shtrenjta fosile përshpejtojnë adoptimin e teknologjive të gjelbra ose gri. Në mënyrë inkurajuese, ky elasticitet është rritur që nga vitet 1970. Sot, një rritje e çmimit duhet të nxisë më shumë largim nga karburantet fosile sesa në të kaluarën, falë disponueshmërisë më të gjerë dhe kostos më të ulët të alternativave të gjelbra.
Për më tepër, çmimet e karbonit vendosin ‘gishtat e qeverisë’ në peshore.
Kostoja e një leje të skemës “kapaku dhe tregtia” e BE-së pritet të rritet vetëm në të ardhmen, pasi kufiri i sasisë së emetimeve bie, që do të thotë se firmat kanë një nxitje për të ecur përpara kurbës. (Skema redukton emetimet, si ato nga termocentralet, duke vendosur një kufi mbi ndotjen dhe duke krijuar një treg.)
Me fat, kjo do të kufizojë efektin e rimëkëmbjes në vitet në vijim. Por Amerika po shkon në një rrugë tjetër.
Subvencionimi i teknologjive të pastra në vend të taksimit të atyre të pista – strategjia e miratuar nga Akti i fundit i Presidentit Joe Biden për Reduktimin e Inflacionit – nuk bën aq shumë për të zhvendosur karburantet fosile.
Një familje mund të blejë një automjet të subvencionuar me bateri, për shembull, por vetëm për të plotësuar një automjet me lëndë djegëse fosile, të cilin mund të vazhdojë ta drejtojë pa penalitet. Dizajni i politikave ka rëndësi nëse një botë me zero karbon do të bëhet më shumë se një e ardhme tjetër që nuk ka ndodhur kurrë.
Burimi: The Economist; Përshtati Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
