.png)
Nga Uplistikhe(vend arkeologjik) 3000-vjeçare deri në Manastirin David Gareja të shekullit të 6-të dhe banesat e harruara prej kohësh të Samshvilde, të gjitha vendet e shpellave të Gjeorgjisë janë mahnitëse.
Por asnjë nuk mbizotëron si Vardzia.
I shpërndarë nëpër shpatet e fshatit Erushet, duke u shfaqur mbi një luginë afër lumit Mtkvari, Vardzia është qyteti më i shquar i Gjeorgjisë.
Para shumë kohësh, një qytet i vogël i gdhendur nga shkëmbi përbëhej nga 6000 dhoma duke përfshirë 25 bodrume vere, një manastir, 15 kishëza dhe një farmaci, të gjitha së bashku për të krijuar një qytet mesjetar të gjallë.
I konceptuar dhe ndërtuar për herë të parë si një fortesë në shekullin e 12-të nën mbretërimin e mbretit Giorgi III, ishte vajza e tij ajo që e solli atë në jetë. Nën syrin e saj vigjilent, një seri e përpunuar shpellash dhe dhomash u gërmuan thellë në ‘barkun’ e Erushetit, mes tyre një tunel i fshehtë shpëtimi dhe një ‘rrëmujë sallash qorre’ për të ngatërruar armiqtë.
Me kalimin e viteve, ajo u shndërrua shpejt nga një kështjellë modeste në një manastir të gjerë, qendër kulturore dhe kështjellë sulmuese. Vardzia ishte shtëpia e rreth 2000 murgjve, strehonte dhjetëra mijëra banorë dhe, falë tarracave dhe një sistemi kompleks vaditjeje, ishte një qytet i vetëqëndrueshëm përpara se gjithë bota ta njihte këtë koncept.
Në krye të gjithçkaje ishte Tamara e Madhe, një monarke legjendare aq e ashpër dhe e fuqishme sa ajo fitoi titullin e mbretit, Tamar Mepe. Gjatë mbretërimit të saj gati 30-vjeçar, dy herë e martuar Gjeorgjia lulëzoi politikisht dhe territorialisht, sundimi i saj shtrihej në të gjithë Kaukazin e Madh dhe u zhyt në jug midis Ganjës dhe Erzurumit të sotëm.
Letërsia dhe arti lulëzuan si kurrë më parë, duke i lënë vendin disa prej figurave më të mëdha të Gjeorgjisë. Shota Rustaveli, një poet mesjetar, dashuria e pashpërblyer e të cilit për Tamarën dhe poemën epike “Kalorësi në lëkurën e Panterës” ngurtësuan vendin e tij në histori dhe i dhanë atij një rrugë në pothuajse çdo qytet të vendit.
Sado i begatë, suksesi i Vardzias ishte relativisht i shkurtër. Në vitin 1283, një tërmet tronditi rajonin, duke shkatërruar më shumë se 70% të qytetit dhe duke hedhur murin e jashtëm në një ortek të përmasave biblike. E mbetur pa një mbrojtje të fortë, shumica e banorëve të Vardzias i mblodhën gjërat dhe u larguan, duke lënë pas vetëm murgjit që nuk pranuan të linin vendin e tyre.
Ato qëndruan për 300 vjet të tjera derisa u zhdukën.
Më shumë se 800 vjet pas mbretërimit të mbretit Tamar, një grusht murgjsh ende qëndrojnë në Vardzia, pasi janë kthyer pas rënies së Bashkimit Sovjetik.
Rreth 500 shpella kanë mbetur, duke përfshirë një farmaci me raftet e saj të gdhendura me kujdes të paprekura dhe bodrumet e verës me qvevris (enë antike të verës) ende të ngulitura poshtë, sikur të mos ketë kaluar fare kohë.
Edhe më tej në mal janë labirinti i tuneleve të paprekura, disa më shumë se 600 metra të gjatë që i lidhin të gjithë së bashku në një rrjetë të vjetër.
Mbizotëron edhe salla e ngrënies së konsumuar nga koha me stolat e saj të skalitur me gurë dhe vatra për pjekje.
Struktura më e veçantë është kulla masive e kambanës që del nga maja e një rafti shkëmbor. Ajo ruan pjesën më të madhe të lavdisë së saj origjinale, megjithëse vihet re mungesa e një pjese shumë të rëndësishme që u mor gjatë një bastisjeje mongole, zilja.
Përtej Vardzias
Mjedisi ka shumë për të ofruar gjithashtu. Përballë Vardzias është pikëpamja e Vardzia Cavetoën. Siç sugjeron emri, është një ndalesë e shkëlqyer për t’i parë të gjitha nga larg.
Pastaj, është më pak i njohur Vanis Kvabebi (Shpella Vani) një manastir i gdhendur në gur, vetëm 10 minuta me makinë nga Vardzia.
Duke i paraprirë këtij vendi me shumë histori, Vanis Kvabebi është pothuajse po aq mbresëlënës sa vetë Vardzia. Alpinistët mund të ngjiten në rrënojat përmes një sërë shkallësh prej druri që të çojnë në një kishë të vogël me kupolë të bardhë dhe të shijojnë pamje gjithëpërfshirëse të luginës.
Jo shumë larg Vanis Kvabebi është Kalaja Tmogvi. E ngjitur lart mbi lumë, është një shtrirje masive rrënojash e përbërë nga një kështjellë e harruar prej kohësh.
Gjatë rrugës së kthimit për në Tbilisi, ka një rrugë të dyfishtë të shënuar nga Kalaja Khertvisi, një kështjellë mesjetare e shtrirë në majë të një dalje shkëmbore.
Vardzia ndodhet në Samtskhe-Javakheti, një rajon në Gjeorgjinë jugore të rrethuar nga Turqia dhe Armenia me një histori të kulturës, peizazhit dhe kuzhinës. Në gjysmën veriore të rajonit, është Borjomin, një qytet-banjë me pyje, i njohur për burimet e tij shëruese dhe ujin mineral që shëron edhe sëmundjet më të këqija, sipas legjendës lokale.
Dhe pastaj është Akhaltsikhe, një qytet i vogël i qetë i dominuar nga Kalaja Rabati, një kështjellë mesjetare dhe simbol i diversitetit të kurorëzuar me një xhami, një sinagogë dhe një kishë ortodokse.
I vendosur në cepin juglindor të rajonit është liqeni i Paravanit. Liqeni më i madh në Gjeorgji, është i rrethuar nga male vullkanike dhe terrene të egra. Në brigjet e saj jugore ndodhet fshati Poka, Manastiri i Shën Ninos, një manastir modest i lidhur ngushtë me legjendën e Shën Ninos, një grua që solli krishterimin në Gjeorgji duke e bërë atë kombin e dytë në botë që u konvertua pas Armenisë fqinje.
Në terren do të gjeni gjithashtu një dyqan të vogël të drejtuar nga murgeshat që përgatisin çokollata artizanale, djathëra tradicionalë dhe madje edhe birrë të bërë nga vendasit.
Rajoni është formuar po aq nga traditat e tij të kuzhinës, po aq edhe nga pikë referimi kulturore. Falë ndikimit të disa kulturave gjatë shekujve, Samtskhe-Javakheti ofron një gamë të tërë ushqimesh të shijshme.
Lartë në kodrat që dalin nga Akhaltsikhe ndodhet Andriatsminda, një fshat i vogël ku disa familje vendase kanë ruajtur traditën e mundimshme të tenilit, një djathë vendas.
Mendohet se ka mbetur nga prania e priftërinjve francezë në rajon, do të gjeni gjithashtu lokokina (kërmijtë) ‘të destinuara’ për t’u shijuar si një mbushje.
Kënaqësi të tjera përfshijnë apokhti khinkali të bërë me mish të thatë pate dhe tatarberaki katrorë e brumi të zier të mbytur në një salcë me hudhër, qepë, gjalpë dhe kos.
Burimi: CNN. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
