Pranë një rruge në Firence qëndron kisha e San Remigios. Kisha më e afërt në të majtë të altarit ka qenë në patronazhin e familjes Gaddi, një nga djemtë më të shquar të së cilës, Niccolò Gaddi, porositi altarin e tij të shekullit të 16-tw. Në testamentin e tij, ai specifikoi se duhet të përshkruante një skenë nga “Parajsa” e Dante Alighierit, pjesa e fundit e poemës së tij monumentale, e njohur si “Komedia Hyjnore”.
Kushti i Gaddit ishte një gjest vlerësimi për familjen e poetit, Alighieri. Dhe kështu, siç vëren David Ekserdjian në një studim të botuar së fundmi, “Altarpiece e Rilindjes Italiane” ishte një zgjedhje e jashtëzakonshme. Bëhet fjalë për një madhështi fiorentinase, një njeri, jeta e të cilit ishte e ndërthurur me kishën katolike, duke trajtuar një vepër të trilluar- si një autoritet fetar “pothuajse në të njëjtin nivel me Biblën dhe jetën e shenjtorëve”.
Piktura në kishëz, nga Jacopo da Empoli, ilustron statusin e jashtëzakonshëm të Dantes. Për italianët, ai është ‘sommo poeta’: poeti suprem, i patejkalueshëm në 700 vjet që nga vdekja e tij në 1321, përvjetori i të cilit wshtw muajin tjetër. Megjithëse Dante shkroi disa vepra të tjera, përfshirë traktate mbi politikën dhe gjuhën, “Komedia Hyjnore”, një kronikë e udhëtimit të tij imagjinar nëpër ferr, purgator dhe parajsë, është kryevepra e tij. Pothuajse nuk ka një italian që nuk mund të recitojë rreshtat e tij fillestarë, në të cilët ai përshkruan të qenit në mes të jetës, duke u gjendur në një dru të errët dhe duke humbur rrugën e tij:
Në mes të udhëtimit të jetës sonë u gjenda në një pyll të errët, sepse rruga e drejtë ishte e humbur.
Edhe për jo-italianët, Dante i përket një panteoni të gjenive letrarë kryesorë të Perëndimit, përkrah Homerit, Servantesit dhe Shekspirit. Në botën anglishtfolëse, ndikimi i tij mund të dallohet në punën e Chaucer, Milton, Shelley dhe T.S. Eliot, ndër shumë të tjerë. Skema e rimës së ndërlidhur që Dante përcaktoi së pari me shkrim dhe që nxit lexuesit përmes “Komedisë Hyjnore”, është përdorur nga poetët që atëherë.
E megjithatë altari i Jacopo da Empoli u pikturua në një qytet që internoi Danten, konfiskoi pasuritë e tij dhe e dënoi me vdekje me akuza të rreme. Për Lino Pertile nga Universiteti i Harvardit, kjo tregon për një paradoks: “Ne festojmë Danten. Por ne nuk e dëgjojmë atë. Pse Firence nuk e ka revokuar kurrë dënimin me vdekje të vendosur në 1315? Sepse ajo që predikonte Dante dhe ajo që po bënin fiorentinët ishin krejtësisht në kundërshtim”.
Shpesh argumentohet se sommo poeta (poeti suprem) ishte përpara kohës së tij. Dante pa dyshim u dha italianëve bazën për një gjuhë të përbashkët më shumë se 500 vjet para se ata të bashkoheshin politikisht (megjithëse është e dyshimtë se ai do të kishte miratuar bashkimin: ai jetoi para moshës së shteteve-kombe dhe aspironte një monarki universale). Dante gjithashtu parafytyroi idetë karakteristike të Rilindjes dhe Reformimit. Ai imagjinoi një autor pagan, Virgjilin, si udhërrëfyesin e tij drejt ferrit, të cilin ai e përdori me përbindësha nga mitologjia klasike. Dhe dërgoi në botën e nëndheshme “klerikë, papë dhe kardinalë brenda të cilëve koprracia bën tepricën e saj”.
Por në asnjë kuptim Dante, i cili lindi në ose rreth vitit 1265, nuk ishte liberal – madje edhe sipas standardeve të kohës së tij. Ai u tmerrua nga lulëzimi i pronës që kishte transformuar Firencen në shekullin e 13-të dhe materializmin e shfrenuar. Një nga arritjet më krenare të qytetit ishte, dhe ende është, të ketë bërë monedhën e saj të artë, fiorino, të pranuar gjerësisht në Europë shtatë shekuj para euros. Në një lojë me fjalët, Dante e mallkoi atë si ‘il maladetto fiore’ (lulja e mallkuar). E pakta që dihet për personalitetin e tij sugjeron që, të paktën ndërsa qëndroi në Firence, ai ishte një moralist mjaft i ashpër.
Ajo që ofron Dante në “Komedinë Hyjnore” është një udhëtim përtej politikës, “nga jeta e shqisave në jetën e shpirtit”, siç shprehet Pertile. Kjo mund të ripërtërijë apelin e tij në një botë të dërrmuar që në një kohë të shkurtër ka duruar një krizë financiare, një recesion dhe një pandemi, dhe tani përballet me kataklizmën e ngrohjes globale.
Joseph Luzzi Bard i Kolegjit e quan Danten një “poet të krizës”, jeta e të cilit u nda në dysh kur u dëbua nga Firence.
Përtej mishit të vdekshëm
Shumica e lexuesve nuk kalojnë kurrë përtej tronditjeve makabre të “Ferrit” të Dantes, me mundimet e tij shpikëse groteske. Grykësit zbresin relativisht lehtë: ata thjesht gënjejnë përgjithmonë nën shiun e akullt, ndërsa përbindëshi me tre koka Cerberus puth në mishin e tyre dhe ata “ulërijnë si qentë”. Luftëtarët luftojnë me gjak të valë, ndërsa lajkatarët vërshojnë në jashtëqitje. Kryepeshkopi i Pizës, Ruggieri degli Ubaldini, është i rrethuar me armikun që kishte vdekur nga uria, Kontin Ugolino, i cili i kafshon qafën përgjithmonë.
Ata që ngjiten nga “Ferri” gjejnë disa nga vargjet më lirike të Dantes në “Purgatorin” e tij. Një nga fragmentet më të cituara është përshëndetja që ai merr nga shoku i tij, Casella, në pjesën e dytë: “Si dikur të kam dashur në mishin tim të vdekshëm, pa atë tani të dua akoma”.
Por është më pak i lexuari nga tri librat, “Parajsa” që ka kuptim për dy të tjerët. Ajo tregon, thotë Luzzi, se autori i saj nuk ishte vetëm një poet i krizës, por edhe një poet i shpresës: “Komedia Hyjnore’ është ajo gjëja më e rrallë, një poezi epike me një fund shpresëdhënës. Ka të bëjë me marrjen e një shansi të dytë – dhe përfundimisht gjetjen e gëzimit”.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
