.png)
Raketat dhe bombardimet midis Izraelit dhe Rripit të Gazës, të cilat kanë rinisur që nga e hëna e 10 majit dhe të cilat tashmë kanë shkaktuar shumë viktima të pafajshme, ngrenë frikën e një përshkallëzimi të mundshëm të dhunës midis grupeve të armatosura palestineze dhe ushtrisë izraelite.
Dhe kjo situatë mund të përkeqësohet deri në atë pikë sa të shpërthejë edhe një herë një luftë e vërtetë pavarësisht se Lidhja Arabe kërkon ndërhyrjen e OKB-së.
Për dekada, izraelitët dhe palestinezët kanë luftuar për të drejtën për të përcaktuar fatin e tyre në të njëjtin rrip toke.
Mosmarrëveshja e tyre ka ndarë miliona individë. Dhe nëse Lindja e Mesme është “ringu i botës”, siç e përcaktoi historiani Yuval Noah Harari, është ky shkaku i këtij konflikti të gjatë dhe të pazgjidhur. Çfarë ka ndodhur? Dhe përse?
Premtimi dhe konflikti
Në fund të shekullit të 19-të, intoleranca ndaj hebrenjve u rrit. Në reagim, disa intelektualë themeluan sionizmin, një lëvizje politike që bënte thirrje për një kthim në Palestinë, “tokën e premtuar” të Biblës.
Emri rrjedh nga lartësia e “Sionit”, bërthama origjinale e Qytetit të Shenjtë, Jeruzalemi.
Dhe referimi ndaj traditës ishte i fortë. Por popullsia e zonës, e kontrolluar nga Perandoria Osmane në rënie e sipër dhe pa një entitet shtetëror, ishte kryesisht arabe-myslimane.
Në fund të Luftës së Parë Botërore, fuqitë evropiane (duke tradhtuar pritshmëritë e arabëve) “rivizatuan” Lindjen e Mesme.
TMERRET E HOLOKAUSTIT
Britania e Madhe, e cila ishte në favor të një shteti hebre që nga viti 1917, mori Mandatin e Palestinës: në lindje, ajo themeloi Transjordaninë (më vonë Jordania), ndërsa në perëndim, ra dakord për të mbrojtur vendbanimet hebraike, duke siguruar arabët autoktonë, ose palestinezët.
Prandaj i ashtuquajturi “Aliyah” (i pari i një serie, fjalë që do të thotë ‘ngjitje’ drejt një vendi që, nga përkufizimi, konsiderohet se i përket), pelegrinazhi hebre, u intensifikua.
Pas valëve të para nga Evropa Lindore, mijëra hebrenj, me ngritjen e regjimeve fashiste në pushtet u larguan nga Evropa Perëndimore për të zbarkuar në tokën e paraardhësve të tyre.
Në fillim lindën grupet radikale që u ngritën për të pretenduar identitetin palestinez dhe më pas, midis 1936-ës dhe 1939-ës, shpërtheu një revoltë e madhe. Britanikët e shtypën atë dhe në të njëjtën kohë kufizuan emigricionin hebre.
Por tmerret e Holokaustit përmbysën çdo skenar. Gjenocidi nazist, në fakt vetëm mund të forconte kauzën sioniste dhe me pak fjalë, “Toka e Premtuar” u kthye në një patate të nxehtë.
Kështu, Britania e Madhe zgjodhi tërheqjen nga Palestina dhe ia delegoi çështjen OKB-së.
SHKËNDIJA E KONFLIKTIT NË VITIN 1936
Sipas analizës së historianëve dhe ekspertëve, kjo datë shënoi fillimin e luftës midis dy komuniteteve të cilat, deri në atë moment, megjithëse me mosmarrëveshje dhe padurim, kishin mbajtur një ekuilibër politik kompleks.
Greva u konceptua nga banorët arabë të Palestinës për t’u rebeluar kundër mandatit lokal të Mbretërisë së Bashkuar, e cila për mendimin e tyre favorizonte shumë emigrantët e rinj hebrej. Me atë rast, tre shtetas izraelitë u vranë dhe si përgjigje, grupi autonom sionist Irgun Zvai Leumi, sulmoi disa punëtorë arabë në Tel Aviv.
Ajo që pasoi ishin ngjarje shumë të dhunshme, të cilat ndezën një siguresë që nuk është shuar kurrë ndër vite. Më shumë hebrenj u vranë dhe policia britanike reagoi, duke vrarë gjashtë arabë të tjerë. Midis majit dhe tetorit të atij viti, 80 izraelitë, 40 arabë dhe 33 ushtarë britanikë vdiqën.
Kjo ishte përballja e parë e vërtetë midis arabëve dhe izraelitëve. Dhe që nga ai moment, në fakt, urgjenca e dy shteteve të ndryshme u bë një përparësi.
“JO”-JA E PALESTINEZËVE
Në vitin 1947, Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, miratoi rezolutën 181 (plani i ndarjes së Palestinës) dhe tregoi rrugën përpara: dy shtete në të njëjtën tokë, njëri hebraik (i cili do të mbulonte 55% të zonës dhe gjithashtu të strehonte 400,000 palestinezë) dhe tjetri arab (më pak i gjerë, por pothuajse tërësisht mysliman), me Jeruzalemin nën kontrollin ndërkombëtar.
Udhëheqësit hebrenj, të cilët tani përfaqësonin 600,000 individë, pranuan. Ata palestinezë, të cilët përfaqësuan një milion e 250 mijë, jo. Kështu, që kur më 14 maj 1948, para tërheqjes britanike, Jishuv (komuniteti hebre) deklaroi pavarësinë e Shtetit të Izraelit me pëlqimin e shumë vendeve, përfshirë SHBA-të dhe BRSS, shpërtheu lufta.
Shtetet fqinje të Lidhjes Arabe, të cilat e konsideronin sionizmin si ndërhyrje të huaj, sulmuan Izraelin, i cili nga ana tjetër kundërsulmoi.
KATASTROFA
Arabëve iu shkoi keq në fakt. Në vitin 1949, u nënshkruan disa marrëveshje armëpushimi (por jo marrëveshje paqësore), pas të cilave Izraeli fitoi edhe më shumë territore, sesa ato të parashikuara nga marrëveshjet e OKB-së, duke përfshirë pjesën perëndimore të Jeruzalemit.
Sikur të mos mjaftonte, zonat e destinuara për palestinezët u pushtuan nga shtetet arabe: brezi bregdetar i Gazës, nga Egjipti, pjesa lindore e Jeruzalemit dhe i ashtuquajturi Bregu Perëndimor (në perëndim të lumit Jordan) nga Jordania. Shumë u larguan dhe shumë u çrrënjosën me nxitjen e izraelitëve, të cilët kishin frikë nga depërtimi i armikut dhe nuk i njihnin këto njësi të reja.
As arabët e tjerë atje, nuk u integruan me të drejta të plota; që do të thoshte legjitimimi i Izraelit. Një tragjedi, e quajtur “Nakbah” (“katastrofa”): 700,000 persona humbën shtëpitë, familjarët, punën; shumë përfunduan në kampet e refugjatëve të OKB.
KRIZA E SUEZIT
Si hakmarrje, shtetet arabe dëbuan 700,000 hebrenj në vitet në vijim. Edhe ata u zhvendosën në territorin izraelit, duke u bashkuar me 250,000 të tjerë që erdhën nga Evropa. Një shtet gjithnjë e më i fortë dhe më i populluar i Izraelit, mund të ndezë vetëm zemërimin e shteteve arabo-myslimane.
Dhe në fakt, u kalua te armët. Në tetor 1956, gjatë krizës së Suezit, Izraeli u bashkua me ekspeditën anglo-franceze për t’i dhënë një goditje Egjiptit; vetëm kërcënimet nga SHBA-të dhe BRSS parandaluan luftën e hapur. Për palestinezët, masa ishte e plotë. Në vitin 1964 grupe militantësh propozuan të zhduknin shtetin hebre dhe në 1964-ën, me mbështetjen e Lidhjes Arabe, u krijua OÇP: Organizata për Çlirimin e Palestinës.
ZGJERIMI VAZHDON
Për të mbrojtur tregtinë e tij në Detin e Kuq, Izraeli filloi një sulm paraprak kundër Egjiptit në qershor 1967.
Siria dhe Jordania ndërhynë. Ushtritë arabe u mundën shpejt (“Lufta Gjashtë Ditore”) dhe Izraeli pushtoi territore të reja, duke pushtuar Jeruzalemin Lindor, Bregun Perëndimor, Rripin e Gazës, Lartësitë Golan dhe Gadishullin e Sinait: të gjitha zona ku, në dëm të palestinezëve që jetuan atje, shteti hebre promovoi vendbanime të reja. Këshilli i Sigurimit të OKB, bëri thirrje për respektimin e kufijve, për një paqe “të drejtë dhe të qëndrueshme”, por më kot.
Në vitin 1973, gjatë festës hebraike të Yom Kippur, Egjipti dhe Siria pushtuan Sinain dhe Lartësitë Golan për të “larë hesapet”.
Por jo vetëm kaq. Vendet prodhuese të naftës në Lindjen e Mesme, bllokuan eksportet e naftës bruto për të dëmtuar mbështetësit e Izraelit. Pasoi një krizë energjetike që shkatërroi Perëndimin. Vetëm në vitin 1978, me marrëveshjet e Camp David, situata u lehtësua. Izraeli u largua nga Sinai dhe Egjipti njohu shtetin hebre.
SHBA DHE BRSS
Lindja e Mesme arriti të ndizte një botë të ndarë nga interesa të kundërta. SHBA-të u bënë aleat me Izraelin; ndërsa BRSS mbështeti arabët. Sidoqoftë, askush nuk kishte kontroll të plotë të aktorëve në fushë.
“Përmes konflikteve arabo-izraelite dhe momenteve të panumërta të krizës, çështja e Lindjes së Mesme ishte e lidhur me Luftën e Ftohtë dhe e kushtëzoi atë shumë më tepër nga dialektika që SHBA-të dhe BRSS-ja mund të ndikonin në rajon”, – thotë ekspertët perëndimorë.
PRANVERAT ARABE
Luftërat pushuan, por hebrenjtë dhe palestinezët nuk u pajtuan. Në Izrael, i cili kishte ndërtuar një demokraci solide, rrymat politike ekstremiste filluan të margjinalizonin ato të moderuara. Sulmet e guerilesve palestinezË mbinxehën shpirtrat tashmë inkandeshentë dhe u arrit deri në pushtimin e Libanit, në 1982-in, aq sa u goditën edhe bazat e OÇP-së (Organizata për Çlirimin e Palestinës). Pastaj u përplasën dy forca të paluajtshme: vullneti i hebrenjve për të mbrojtur ëndrrën e një atdheu dhe dëshira e palestinezëve për ta marrë atë përsëri.
Me kalimin e kohës, fuqitë rivale si Arabia Saudite dhe Irani, gjetën një kundërshtar të përbashkët në Izrael. Dhe ndërsa OÇP-ja tregoi gatishmërinë e saj për kompromis (me fillimin e zgjidhjes së dy shteteve) grupet radikale islamike, të tilla si Hamasi dhe Hezbollahu, përdorën armët.
Në 1987-ën dhe 2000, dy “Intifada” (revolta) palestineze tronditën zonat e Gazës, Bregut Perëndimor dhe Jeruzalemit. Dhe papajtueshmëria e Izraelit u bë më e dukshme. E ardhmja e Lindjes së Mesme mbetet ende për t’u shkruar.
NGA DJE, DERI MË SOT
Çështja e Izraelit mbetet në sfond, një flamur që të gjithë po e tundin me bindje të alternuar. Rajoni është i ndezur mbi të gjitha nga kërkimi i vazhdueshëm për një pikë të ekuilibrit politik midis përbërësve të tij të brendshme, transversal në vendet e ndryshme dhe i ndjeshëm ndaj faktorëve të tillë, si terrorizmi, çështja ekonomike-sociale dhe ajo bërthamore.
Paqëndrueshmëria e vendeve të tilla si Iraku dhe Libia, kriza siriane, “burimet arabe” dhe shqetësimet iraniane, konfirmojnë problemin e madh të një zone, sistemet politike të së cilës vazhdojnë të qeverisen vetëm nga përqendrimi i fuqisë politiko-ushtarake në disa duar.
Me Shtetet e Bashkuara më pak të interesuara në zonë dhe Bashkimin Evropian të dobët dhe të përçarë, lojtarë të tjerë janë shfaqur në skenën e Lindjes së Mesme: Turqia e Erdoganit dhe Rusia e Putinit.
Nga rikthimi i Diasporës, te Holokausti dhe “Intifada” e thikave
1882-1903
KTHIMI I PARË PAS DIASPORËS SË MADHE
Midis fundit të shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të ri, rreth 25,000 hebrenj u kthyen në Palestinë, të shtyrë nga një klimë në rritje e intolerancës në Evropë. Fenomeni së pari u quajt “Aliyah”.
1897
PROPOZIMI I PARË I SHTETIT SIONIST
Kongresi i parë sionist u organizua në Bazel, Zvicër, i cili hodhi themelet për krijimin e një shteti hebre në Palestinë.
1909
LIND TEL AVIVI
Me kalimin e viteve u krijua një lëvizje për blerjen e tokës në Palestinë, e cila kulmoi me lindjen e qytetit të parë izraelit.
1914
“ALIYAH” (NGJITJA) E DYTË
Në 15 vitet e para të viteve 1900, rrjedha drejt Palestinës vazhdoi, duke arritur 75,000 njësi për një total prej 90,000 banorësh hebrej.
1915-1918
TENSIONET E PARA NË KOMUNITET
Pas vitit 1914 regjistrohen tensionet e para midis komuniteteve arabe dhe hebreje me kufizime nga Perandoria Osmane e cila kontrollonte zonën.
1919-1923
“ALIYAH” E TRETË
Në periudhën e parë të pasluftës, vala e migrantëve për në Palestinë rinisi.
1928-1929
DHUNA DHE “ALIYAH” E KATËRT
Pas Luftës së Parë Botërore, gjatë mandatit britanik në Palestinë, u regjistruan sulmet e para të dhunshme. Ndërkohë, 35,000 hebrenj të tjerë mbërritën në rajon.
1933
“ALIYAH” E PESTË DHE GJERMANIA NAZISTE
Tensionet e reja në Evropë dhe ngritja e Adolf Hitlerit në pushtet rritën zbarkimin drejt Palestinës, me përkeqësimin pasues të tensioneve.
15 PRILL 1936
NISJA E KONFLIKTIT
Në prill 1936, një grevë nga punëtorët arabë kundër koncesioneve të dhëna hebrenjve nga mandati britanik, rezultoi në agresion të ndërsjellë. Atë vit vdiqën 80 izraelitë, 40 arabë dhe 33 ushtarë britanikë.
1937
PROPOZIMI I PARË I NJË SHTETI HEBRE
Pas përplasjeve, komisioni britanik “Peel”, HIPOTEZOI lindjen e një shteti të vërtetë hebre. Hipoteza konsideroi gjithashtu lindjen e një shteti arabo-palestinez. Por propozimi u refuzua nga të dy palët.
1939-1945
VITET E LUFTËS
Pas propozimit të “Peel”, britanikët do të preferonin të kishin marrëdhënie të mira me pjesën arab, duke dalë kundër gjermanëve. Dhe në 1939, u miratuan kufizime për popullsinë hebreje, duke sanksionuar një ftohje midis Londrës dhe Tel Avivit.
NËNTOR 1947-PRILL 1949
SHPËRTHEN LUFTA E PARË ARABO-IZRELITE
Pas shpalljes së shtetit të Izraelit më 14 maj 1948, vendet fqinje, Egjipti, Siria, Transjordania, Libani dhe Iraku, i shpallën luftë shtetit të ri. Midis shkurtit dhe prillit u nënshkruan armëpushimet, të cilat i dorëzuan Tel Avivit 70% të territorit palestinez.
29 NËNTOR 1947
OKB MIRATON LINDJEN E IZREALIT
Në fund të Luftës së Dytë Botërore, krijohen kushtet për një konvergjencë ndërkombëtare, e cila synon krijimin e një shteti hebre.
25 janar 1949
ZGJEDHJET E PARA
Në janar ’49, ndërsa lufta po zhvillohej, u zgjodh Parlamenti i parë.
29 TETOR 1956
LUFTA ME EGJIPTIN
Izraeli, i shtyrë nga Mbretëria e Bashkuar dhe Franca, sulmoi paraprakisht Sinain egjiptian. Në nivelin ushtarak, suksesi ishte në Tel Aviv, por me një rezolutë të OKB-së, trupat u detyruan të tërhiqeshin.
1959
U THEMELUA AL FATAH
E njohur gjithashtu si Lëvizja Çlirimtare e Palestinës, Al Fatah u themelua nga Yasser Arafat, Khalil Ëazir dhe Salah Khalaf.
5 qershor 1967-10 qershor 1967
LUFTA E GJASHTË DITËVE
Duke pasur parasysh tensionet e reja me Egjiptin e Naserit, Izraeli vendosi të sulmonte paraprakisht Egjiptin, Sirinë dhe Bregun Perëndimor, duke arritur zgjerimin e tij maksimal.
6 TETOR 1973-24 TETOR 1973
LUFTA E YOM KIPPURIT
Në tetor 1973, Siria dhe Egjipti sulmuan njëkohësisht Izraelin, duke goditur Lartësitë Golan dhe Sinain. Pas një faze shumë të hershme tërheqjeje, Tel Avivi u përgjigj madje duke arritur Damaskun dhe duke përfunduar me një armëpushim të ri.
14 Mars 1978-21 Mars 1978
LUFTA E PARË NË LIBAN
Nga fundi i kësaj dekade, Tel Avivi vendosi të ndërhynte në jug të Libanit për t’i dhënë fund sulmeve të OÇP-së.
QERSHOR 1982-QERSHOR 1985
LUFTA E DYTË NË LIBAN
Pas fitores elektorale të partisë së krahut të djathtë Likud, në fillim të dekadës, ushtria filloi një ofensivë të re në rajon me synimin për të eliminuar pjesën tjetër të rezistencës palestineze.
17 SHTATOR 1982
MASAKRA E SABRA-S DHE SHATILA-S
Në rrjedhën e konfliktit, forcat izraelite erdhën për të rrethuar kampet e refugjatëve Sabra dhe Shatila, të cilat strehuan mijëra palestinezë. Në atë moment, milicëve iu dha një dorë e lirë për të hyrë dhe për të kryer një masakër. Zemërimi global për ngjarjet, e çoi Izraelin gradualisht të zvogëlojë operacionet dhe kontigjentin.
8 DHJETOR 1987-13 SHTATOR 1993
“INTIFADA” (REVOLTA) E PARË
Pas konfliktit në Liban, filloi një revoltë e përgjakshme në të gjitha territoret e okupuara, veçanërisht përgjatë Rripit të Gazës dhe në Bregun Perëndimor. Në rrjedhën e atyre trazirave, u themelua Hamasi.
28 SHTATOR 2000-8 SHKURT 2005
“INTIFADA” E DYTË
Në vitin 2000, shtatë vjet pas marrëveshjeve të Oslos që përfunduan intifadën e parë, hyrja e udhëheqësit të Likud në Malin e Tempullit, shkaktoi një valë të re protestash dhe dhune.
TETOR 2015
“INTIFADA” E THIKAVE
Gjatë viteve në të cilat bota po përballej me frikën dhe tmerrin e organizatës terroriste ISIS, në Palestinë filluan pritat dhe sulmet me armë të ftohtë, kryesisht thika dhe hanxharë kundër ushtarëve izraelitë.
Përshtati në shqip: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
