Versioni i shëndetshëm i të mbimenduarit

Psikoanalisti Carl Jung e përcaktoi narcizmin si preokupim me mendimet e të tjerëve për ju. Prandaj, kur shumica prej nesh mendojnë për antidotin e tij, mendojmë për idenë që na kërkon të ndalojmë së kujdesuri se çfarë mendojnë të tjerët për ne. Ndërsa ka njëfarë të vërtete në këtë, është një këshillë kryesisht e gabuar; sepse, në realitet, duhet të kujdesemi më shumë, jo më pak, për perspektivat e të tjerëve.

Të kujdesesh për diçka do të thotë ta perceptosh atë si të jashtme për ty, që ekziston kryesisht jashtë kontrollit tënd, dhe megjithatë ta vlerësosh thellësisht. Kur shumë prej nesh thonë se “kujdesemi shumë” për atë që mendojnë të tjerët për ne, nënkuptojmë se dëshirojmë me dëshpërim që ata të kenë shumë respekt sepse besojmë se duhet të mendojnë si ne që të na pëlqejë vetja.

Narcisizmi konsiderohet gjerësisht si një preokupim i fortë me veten dhe imazhin e vetes; përmes tij, të tjerët bëhen thjesht pasqyra të statusit dhe vlerës së lindur të dikujt. Pra, narcizmi nënkupton nevojën e vazhdueshme për një pasqyrë të pastër, e cila të kujton pasqyrën magjike tek Borëbardha, dhe ekziston vetëm për t’i kujtuar pronarit të saj natyrën e tij madhështore. Nuk shërben për asnjë qëllim tjetër (dhe unë theksoj fjalën “pronar” këtu). Megjithatë, është gabim të mendosh se këta individë “interesohen” për mendimet e të tjerëve. Është më e saktë të thuhet, si pasqyra magjike, ata janë thjesht të dobishëm derisa të mos jenë më, kur të vërtetat e tyre nuk janë më të dëshirueshme.

Shumica prej nesh besojnë se dëshira për t’u pëlqyer është një gjë e mirë, por, si çdo gjë tjetër, varet. Të të pëlqejnë për atë që je është ndryshe nga të të pëlqejnë për performancën tënde. Për më tepër, respektimi i një tjetri mjaftueshëm për t’i lejuar ata të formojnë një mendim të bazuar në realitet për ty është ndryshe nga përdorimi thjesht i mendimit të tyre për ty për të reflektuar një imazh pozitiv, por të shtrembëruar. Për individin që lufton me narcizmin, njerëzit janë mjete të përdorura për të mbështetur një fantazi, një shfaqje të bazuar në një kombinim gënjeshtrash dhe naiviteti.

“Dua që ata të më pëlqejnë” nuk është ekuivalente me “Unë i respektoj ata”. Kjo është një e vërtetë e vështirë për shumë njerëz për t’u gëlltitur. Dhe “Më pëlqejnë ata sepse u pëlqej atyre” nuk është ekuivalente me “Unë i dua ata”.

Të respektosh ose të duash një tjetër nënkupton pranimin e një grupi të dallueshëm nevojash, preferencash, vlerash dhe besimesh, nënkupton mundësinë dhe tolerancën për të qenë i papëlqyer. Çfarë ndodh kur rrëfimi nuk ka të bëjë me ty? Po sikur ta bënim një tjetër, të paktën për një periudhë, qendrën e marrëdhënies? Po sikur, në vend që t’i bindnim, t’u jepnim hapësirën dhe informacionin e nevojshëm për të vendosur për ne? Fatkeqësisht, narcisizmi mund ta marrë lehtësisht atë që nuk është aq e mirë dhe ta shtrembërojë atë, gjë që bën me konceptin ndonjëherë dashamirës të admirimit. Të admirohesh mund të jetë mirë, por është më pak kur refuzon të admirosh një tjetër në këmbim dhe për disa, dëshira për pushtet gjithmonë zëvendëson potencialin e dashurisë.

Pacientët shpesh më pyesin: “A nuk është përmirësimi i vetëvlerësimit tim një gjë e mirë?” Përsëri, varet. Njerëzit me vetëvlerësim të ulët kanë tendencë të teprojnë dhe të ndjekin një ndjenjë të përsosur të vetes (domethënë, perfeksionizëm), që do të thotë, për të shmangur regresin, ata fiksohen pas ruajtjes së një imazhi të paqëndrueshëm për veten.

Qartësia, kuptimi dhe të menduarit linear janë të gjitha ndjekje të denja, por jo kur një dozë e madhe realiteti sakrifikohet për ta, dhe, veçanërisht, jo kur të tjerët sakrifikohen edhe për ta.

Të shqetësohesh vërtet për një tjetër dhe të kujdesesh për atë që ata mendojnë për ty nënkupton diçka tjetër përveç pranimit të prezantimit tënd të kuruar nga ana e tyre. Të kujdesesh për mendimet e tyre do të thotë t’u japësh kohë për t’i formuar ato, t’i lejosh të mos pajtohen me konceptin tënd për veten, të shqyrtosh seriozisht reagimet e tyre kritike për ty dhe madje t’i përdorësh ato ndonjëherë, dhe të tolerosh bindjet e tyre të shtrembëruara për ty (gjë që është e ndryshme nga tolerimi i diskriminimit, një problem shoqëror, i cili është më pak personal dhe për këtë arsye kërkon një ndërhyrje). Kur filozofja ekzistenciale Simone de Beauvoir na këshilloi t’i trajtojmë të tjerët jo si objekte, por si subjekte në vetvete, kjo është ajo që ajo donte të thoshte; në thelb, ajo na luti t’i trajtojmë mendimet e tyre për ne si individë, çfarëdo që të jenë, me respektin e duhur, edhe nëse nuk na pëlqejnë dhe nuk jemi dakord me ta.

Njerëzve u lejohet të na pëlqejnë dhe, për më tepër, u lejohet të gabojnë për ne. Mund të jetë çliruese dhe jetësore t’i pranosh këto.

Ne mund të vazhdojmë të mendojmë shumë, ose të interesohemi shumë për atë që të tjerët mendojnë për ne, por jo nëse implikimi është një obsesion për të fituar miratimin e të gjithëve. (Këtu, të menduarit shumë nënkupton të përpiqemi të jemi të kujdesshëm, të respektueshëm dhe të sinqertë, më shumë sesa mund të jemi normalisht, në krahasim me përpjekjen e fortë për të përmbushur nevojat tona). Vetëvlerësimi është i brishtë sepse është ndërtuar mbi një narrativë, e cila, nga natyra e saj, është e brishtë. “Kush jam unë me të vërtetë?” është një pyetje që shpesh shfaqet në trajtim, megjithatë natyra e saj e pakapshme mbetet e pakontestueshme. Vetëvlerësimi nënkupton sigurinë e vetes.

Më e mira që mund të bëjmë është të sfidojmë tendencën tonë për të krijuar narrativa më të thella rreth jetës sonë, ajo që njihet zakonisht si sindroma e personazhit kryesor. Në vend të kësaj, mund të përqendrohemi në respektimin e të tjerëve, në përballimin e mirë të refuzimit, në vlerësimin e arritjeve tona pa i lartësuar ato dhe në pritjen që ato të çojnë në përparim të përhershëm, duke i kujtuar vetes se mund ta njohim veten në moment (kryesisht bazuar në reagimet e të tjerëve ndaj nesh), por kurrë nuk do të jemi në gjendje të formojmë një ndjenjë konkrete dhe koherente se kush jemi, dhe duke pranuar se çfarëdo koncepti për veten që kemi është i paplotë dhe i gabuar në rastin më të mirë për shkak të sasisë së madhe të të dhënave, të cilat shpesh janë të paqëndrueshme.

Të mos interesohesh për atë që mendojnë të tjerët është po aq problematike sa t’i përdorësh ata vetëm për t’u ndjerë mirë. Në thelb, të tjerët duhet të kenë rëndësi, jo vetëm për atë që mund të bëjnë, por edhe për atë që janë. Është e vërtetë që nuk duhet të na interesojë se çfarë mendojnë ata nëse po paraqesim një “vetvete të rreme”, sepse perspektiva e tyre është atëherë e pasaktë. Por njerëzit duan t’i pëlqejnë të tjerët dhe të pëlqehen, kështu që ka kuptim të duam që ata t’ju pëlqejnë.

*Leon Garber është këshilltar i licencuar për shëndetin mendor për çrregullimet obsesive-kompulsive në Brooklyn, NY. Ai është i specializuar në trajtimin e çrregullimit obsesiv-kompulsiv, perfeksionizmit dhe çështjet ekzistenciale.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.