Më 14 mars 1972, pesëdhjetë vjet më parë, “Kumbari” u shfaq si premierë botërore në Teatrin Shtetëror të Loew në Nju Jork, i cili pas dhjetë ditësh do të mbërrinte në kinematë amerikane.
Ka kushtuar rreth shtatë milionë dollarë, marrë nga një libër që sipas New York Times “kishte pothuajse aq kopje sa Bibla”, dhe i parashikuar nga kuriozitetet e mëdha për interpretimin e Marlon Brandos, “Kumbari” i Francis Ford Coppola-s ia doli menjëherë dhe u bë filmi me fitimin më të madh të vitit. Ai ishte shumë i njohur edhe jashtë vendit dhe një pjesë e madhe e kritikëve të filmit do ta vlerësonin.
Ai perceptohet – edhe sot, gjysmë shekulli pas asaj preview – si një nga filmat më të mirë dhe më me ndikim të të gjitha kohërave, një nga ata para dhe pas, i aftë për të ndryshuar një zhanër dhe pak edhe kinemanë në përgjithësi. Ashtu siç ndodhi me filmat e tjerë, edhe kritikat e para të Kumbarit, të shkruara nga disa prej kritikëve më të famshëm të filmit të të gjitha kohërave, e paraqitën atë si një film të lavdërueshëm, për disa të shkëlqyer, por thuajse asnjëherë nuk folën për të si një kryevepër e destinuar për të bërë historinë e kinemasë.
Kritiku A.D. Murphy shkroi në Variety: “Me pak fjalë, filmi ka shumë atmosfera të shkëlqyera, një portret të shkëlqyer të Al Pacino-s, një studim të shkëlqyer të personazheve nga Brando dhe një kastë të fortë mbështetëse”. Sipas Murphy, “Kumbari” ishte “shumë i gjatë dhe konfuz ndonjëherë”. “Ndërsa nuk është kurrë aq i qetë sa të bëhet i mërzitshëm, ai kurrë nuk bëhet aq magjepsës sa të bëhet një dramë e nivelit më të lartë”.
Më pak negativ ishte Roger Ebert në Chicago Sun-Times, i cili i dha filmit vlerësimin më të lartë të mundshëm (sipas shkallës së tij, katër yje nga katër). Ebert vlerësoi mënyrën se si filmi “shkon përtej shkëlqimit të filmave tradicionalë të gangsterëve dhe na lë me atë që ka mbetur: besnikëri krenare fisnore, grindje vdekjeprurëse në lagjen e vogël në Brooklyn dhe një formë specifike hakmarrjeje për të gjithë llojet e njerëzve. Si shumë recensione në atë kohë, Ebert gjithashtu i kushtoi shumë rreshta librit: në atë kohë filmi ende konceptohej fuqishëm si një përshtatje filmike e një romani të suksesshëm. Ebert kujtoi se sa shumë libri dukej se ishte shkruar nga brenda mafias, duke vënë në dukje se filmi gjithashtu arriti “të jepte të njëjtën ndjenjë”. Ai shtoi: “Coppola ka gjetur një stil dhe një aspekt vizual që e bën ‘Kumbarin’ një film të rrallë, një film vërtet të mirë”.
Sipas Ebert, “ne priremi drejt identifikimit me Don Corleonen jo sepse duam një luftë mes familjeve, por sepse kemi qenë me familjen e tij që në fillim, duke i parë ata duke pritur betejën ndërsa janë ulur në kuzhinë duke ngrënë spageti”. Ebert gjithashtu vuri në dukje – si shumë kritikë dhe shikues të tjerë pas tij – se në kundërshtim me librin “vetë Kumbari nuk është as personazhi qendror i tregimit”. Duke folur për atë personazh, Ebert shkroi se Brando arriti të përcjellë idenë e “një njeriu aq të mësuar me pushtetin sa nuk duhet të shqetësohet më për t’u kujtuar të tjerëve”, por që dukej se “kishte vënë shumë pambuk në faqet e tij deri në atë pikë sa e bën të palëvizur pjesën e poshtme të fytyrës së tij”.
Ebert nuk ishte, megjithatë, ndër ata që mendonin se filmi ishte shumë i gjatë: “ka diçka”, shkroi ai, “në kalimin e matur të kohës me të cilin Don Corleone kalon frenat e pushtetit, gjë që do ta bënte të papërshtatshme një kohëzgjatje më të shkurtër”. E megjithatë, shtoi ai, “me gjithë këtë gjatësi, ka personazhe dhe marrëdhënie që nuk i kupton nëse nuk e ke lexuar librin; ose se ndoshta ato mund të kuptohen vetëm nga mënyra se si personazhet shohin njëri-tjetrin”.
Një pjesë e rëndësishme e rishikimit të Andrew Sarris për Village Voice iu kushtua interpretimit të Brandos: “Brando”, shkroi Sarris “siguron një performancë të shkëlqyer si Don Vito Corleone, një rol që Lee J. Cobb mund të kishte luajtur ndërsa flinte dhe pa truke të veçanta”. Për Sarris, “Brando nuk rrëshqet në pjesën, ai e lë pjesën të pushtojë personalitetin e tij. Recensioni më pas foli për faktin se “megjithëse Brando dominon çdo skenë në të cilën ai shfaqet, pjesa është relativisht e vogël, dhe ka aktorë të tjerë që arrijnë të jenë po aq të mirë me shumë më pak përpjekje”.
Në Hollywood Reporter, kritiku Arthur King shkroi se ai preferonte interpretime të tjera nga ai i Al Pacino-s. Sipas King, “Kumbari” ishte “një film kurioz” për sa i përket mënyrës se si arriti të “bënte njerëzit të kuptonin, pothuajse të justifikonin, aktivitetet e Kumbarit dhe klanit të tij”.
Në New Yorker, kritikja Pauline Kael foli për Kumbarin si një “shembull sesi filmat më të mirë të njohur mund të dalin nga bashkimi i artit dhe tregut”. Di Brando shkroi: “A është madhështor?” po, është. Ai shtoi se askush nuk ishte “plakur më mirë se ai në ekran” dhe vlerësoi mënyrën në të cilën aktori arriti ta “afronte Don Viton më afër vdekjes”, ndonjëherë edhe duke e sjellë atë “në pafajësi”. Për Don Vito Corleone, Kael shkroi se ishin “të gjitha jehonat dhe nuancat, jo zhurma” dhe se është falë “pranisë legjendare” të personazhit të Brandos që filmi “ngrihet nga tregimi i një lufte midis bandave në tregimin e arketipit fisnor të luftë”.
Kael gjithashtu e mbushi Pacinon me lëvdata: “Nuk e kapni kurrë qëllimin për të aktruar, megjithatë ai arrin të ndryshojë, nga një student i vogël në një zot krimi, duke u bërë më intensiv dhe i izoluar me çdo hap që hedh”.
Për mënyrën se si Coppola ishte në gjendje t’i kombinonte këto dy interpretime, Kael shkroi se regjia “kurrë nuk nxjerr në pah lidhjet midis babait dhe djalit, ata janë thjesht aty që t’i shihni sa herë të doni”.
Kael, autore e një prej recensioneve që e vlerësoi më shumë filmin (“është melodramë popullore, por e shprehur me një realizëm të ri tragjik”), nga ana tjetër, nuk i pëlqeu aspak libri: ajo e quajti atë “roman të dobët”, sepse tregon se kush dhe çfarë janë personazhet me disa fjali të mprehta dhe asgjë më shumë, ju informon për të kaluarën dhe jetën e tyre seksuale me nja dy anekdota dhe më pas vazhdon”.
Duke shkruar për New York Times, kritiku Vincent Canby e quajti Kumbarin “një nga kronikat më brutale dhe emocionale të jetës amerikane të krijuar ndonjëherë për argëtim popullor”. Duke vlerësuar Al Pacinon dhe Marlon Brando, ai shkroi gjithashtu se i pari ishte “një aktor i denjë për të pasur të dytin si baba”.
Filmi ishte gjithashtu shumë i pëlqyer nga Gene Siskel, një tjetër nga kritikët e mëdhenj që ishte aktiv në atë kohë. Duke iu referuar finales, Siskel shkroi: “Kumbari, tani dhe ndoshta përgjithmonë në Teatrin e Çikagos, përfundon me një derë që mbyllet në fytyrën e spektatorëve, dhe kjo është për shkak se ne kemi qenë pas asaj dere për gati tri orë që filmi zgjat”.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
