Trump kundër dollarit

A do të zbehet dominanca e dollarit? Donald Trump insiston se nëse Amerika do të humbasë dollarin si valutë botërore, është njësoj si të humbë një luftë. Por ai vetë është në fakt shkaku i një humbje të tillë. Mbështetja në një monedhë të huaj varet nga besimi në qëndrueshmërinë e saj dhe likuiditeti. Besimi në dollar po pëson erozion. Tani, nën qeverisjen e Trump, edhe SHBA po gërryhet. Pse duhet t’i besojmë një shteti që i ka shpallur luftë aleatëve të vet?

Por, ndërkohë që investitorët kërkojnë të heqin dorë nga dollari, i mungon një alternativë bindëse. A ka diçka që e zëvendëson?

Dollari ka qenë valuta kryesore e botës prej një shekulli, por dollari erdhi si zëvendësim i paundit britanik kur pasuria e Britanisë ra. Objektivisht, SHBA nuk është në një krizë aq të fortë sa e Britanisë atëherë. SHBA vazhdon të jetë e para në garën e zhvilllimit teknologjik në botë dhe në atë të ushtrisë. Tregjet e saj financiare janë ende të shëndetshme. Edhe pse rezervat otërore të dollarit kanë rënë nga 71% në 58%, janë ende shumë më lart se rezerva e euros prej 20%.

Por çfarë mund të shkojë keq? Në punën e tij mbi sistemin ndërkombëtar, Charles Kindleberger argumenton se stabiliteti i një ekonomie botërore të hapur varej nga ekzistenca e një fuqie hegjemonike të gatshme dhe të aftë për të ofruar të mira publike thelbësore: tregje të hapura për tregti; para të qëndrueshme; dhe një huadhënës i mundësisë së fundit në një krizë. Britanikët i siguruan të treja deri në vitin 1914. SHBA-ja do ta bënte këtë pas vitit 1945. Por në periudhën e ndërmjetme, Britania e Madhe nuk mundi – dhe SHBA-ja nuk do t’i siguronte këto mallra. Rezultati ishte katastrofik.

Periudha hegjemonike e dollarit ka pësuar shumë goditje. Rimëkëmbja post-lufte e Europës dhe Japonisë gërryen sistemin e kursit fiks të këmbëimit, të dakordësuar në vitin 1944. Në 1971-shin, Richard Nixon, president shumë i ngjashëm me Trump, zhvlerësoi dollarin. Kjo solli një inflacion të lartë që mbaroi 10 vite më vonë. Solli krijmin e kursit të lirë të këmbimit dhe krijimin e euros. Ndërkohë që ekonomistët mendonin se rezervat e valutave do të ishin të parëndësishme në një botë me kurs të luhatshëm, një sërë krizash financiare, sidomos ajo e valutave në Azinë e 1990-s, tregoi të kundërtën.

Kushtet e Kindleberger janë ende aty. Gjithashtu e rëndësishme është pika më e gjerë që eksternalitetet e rrjetit mbështesin shfaqjen dhe qëndrueshmërinë e monedhave dominuese globale, pasi të gjithë përdoruesit përfitojnë nga përdorimi i të njëjtës monedhë si të tjerët dhe do të vazhdojnë ta bëjnë këtë, nëse munden. Por, çka nëse valuta hegjemonike përdor çdo shkop ekonomik që mundet, përfshirë sanksionet financiare, për të arritur rrugën e tij? Po sikur hegjemoni të kërcënojë pushtimet e vendeve mike dhe inkurajon pushtimet e vendeve mike nga despotët? Po sikur hegjemoni të minojë stabilitetin e tij fiskal dhe monetar dhe themelet institucionale të suksesit të tij ekonomik? Po sikur udhëheqësi i saj të jetë një bullist joparimor?

Pastaj vendet dhe individët do të shqyrtojnë alternativa. Vështirësia është se, sado i pakënaqshëm të jetë hegjemoni, alternativat duken më të këqija. Renminbi mund të jetë monedha më e mirë për t’u përdorur në tregtinë me Kinën. Por Kina ka kontrolle kapitali dhe tregje të brendshme jolikuide të kapitalit. Për më tepër, këto pasqyrojnë prioritetin strategjik të Partisë Komuniste Kineze, e cila është në kontroll, si ekonomike ashtu edhe politike. Kina duket se do të përdorë gjithashtu shtrëngimin ekonomik. Pra, Kina nuk mund të ofrojë asetet likuide dhe të sigurta që SHBA ka ofruar historikisht.

Euro nuk vuan nga këto pengesa të renminbit. Pra, a nuk mund të zëvendësojë dollarin, të paktën pjesërisht, siç argumenton Hélène Rey nga London Business School? Po, mundet. Por edhe ajo vuan nga disa defekte. Eurozona është e fragmentuar, sepse nuk është një bashkim politik, por një klub shtetesh sovrane. Ky fragmentim politik shfaqet edhe në fragmentimin financiar dhe ekonomik, i cili kufizon inovacionin dhe rritjen. Mbi të gjitha, BE-ja nuk është një fuqi hegjemoniste. Apeli i saj mund të tejkalojë atë të SHBA-së në rastin më të keq aktual, por nuk mund të krahasohet me SHBA-në në rastin më të mirë.

Ne kemi mbetur atëherë me një konkurrencë midis tre alternativave, me disa opsione të tjera – një monedhë globale ose një botë e bazuar në kripto – sigurisht të pakonceptueshme. Opsioni i parë do të ishte transformimi i Kinës ose i Eurozonës dhe kështu dalja e njërit prej tyre si emetues i një monedhe hegjemonike. E dyta do të ishte një botë me dy ose tre monedha konkurruese, secila dominuese në rajone të ndryshme. Por efektet e rrjetit do të krijonin ekuilibra të paqëndrueshëm në një botë të tillë, pasi njerëzit nxitojnë nga një monedhë në tjetrën. Kjo do t’i ngjante më shumë viteve 1920 dhe 1930 se çdo gjë që atëherë. E treta do të ishte dominimi i vazhdueshëm nga dollari.

Çfarë lloj hegjemonie dollari mund të jetë kjo? Idealisht, një SHBA e besueshme do të rishfaqej. Por kjo është gjithnjë e më e pamundur, duke pasur parasysh dëmet që po bëhen tani brenda dhe jashtë vendit. Në mbretërinë e të verbërve, mbret është njeriu me një sy. Në mënyrë të ngjashme, edhe një monedhë aktuale me defekte mund të vazhdojë të sundojë botën monetare, duke pasur parasysh mungesën e zëvendësuesve me cilësi të lartë. Trump do ta donte këtë botë. Shumica prej nesh jo.

Shkruar nga Martin Wolf, ekonomist, për Financial Times.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.