Nga Mariana Mazzucato -Njoftimet e fundit për efikasitetin e demonstruar në provat e vaksinave COVID-19 kanë sjellë shpresë se një kthim i normalitetit është në horizont. Të dhënat paraprake për vaksinat e reja mRNA të Pfizer / BioNTech dhe Moderna janë inkurajuese, duke sugjeruar që miratimi i tyre për përdorim urgjent është i gatshëm. Dhe lajmet më të fundit të efektivitetit (megjithëse në një shkallë pak më të ulët) në një vaksinë nga AstraZeneca dhe Universiteti i Oksfordit kanë nxitur optimizmin se edhe më shumë përparime janë rrugës.
Në teori, mbërritja e një vaksine të sigurt dhe efektive do të përfaqësonte fillimin e fundit të pandemisë COVID-19. Në realitet, ne nuk jemi as në fund të fillimit të shpërndarjes së asaj që nevojitet: një “vaksinë popullore” që shpërndahet në mënyrë të barabartë dhe bëhet e disponueshme falas, për të gjithë ata që kanë nevojë për të.
Për të qenë të sigurt, puna për të krijuar vaksina brenda një muaji meriton lavdërim. Njerëzimi ka bërë një hap monumental teknologjik përpara. Por trampolina ishte dekada e investimeve masive publike në kërkim dhe zhvillim.
Shumica e kandidatëve kryesorë të vaksinave kryejnë mbrojtjen e sistemit imunitar kundër “proteinës spike” virale, një qasje e bërë e mundur përmes viteve të hulumtimeve në Institutet Kombëtare të Shëndetit të ShBA. Më menjëhershëm, BioNTech ka marrë 445 milion dollarë nga qeveria gjermane dhe Moderna ka marrë 1 milion dollarë nga Koalicioni për Inovacione të Gatishmërisë Epidemike dhe më shumë se 1 miliard dollarë nga Autoriteti i Kërkimit dhe Zhvillimit të Avancuar Biomjekësor i ShBA-së dhe Agjencia e Projekteve të Kërkimit të Avancuar të Mbrojtjes së ShBA. Vaksina AstraZeneca-Oxford ka marrë më shumë se 1 miliard sterlina (1.3 miliard dollarë) financim publik.
Por që përparimet teknologjike të përkthehen në Shëndet për të Gjithë, risitë që krijohen kolektivisht duhet të qeverisen në interesin publik, jo për përfitime private. Kjo është veçanërisht e vërtetë kur bëhet fjalë për zhvillimin, prodhimin dhe shpërndarjen e një vaksine në kontekstin e një pandemie. Asnjë vend që vepron i vetëm nuk mund ta zgjidhë këtë krizë. Kjo është arsyeja pse ne kemi nevojë për vaksina që janë në dispozicion universalisht dhe lirisht. E megjithatë, sistemi aktual i inovacionit i jep përparësi interesave të vendeve me të ardhura të larta mbi ato të të gjithë të tjerëve dhe fitimeve mbi shëndetin publik.
Hapi i parë drejt vaksinës për popullin është sigurimi i transparencës së plotë të rezultateve të provave klinike, të cilat do të mundësonin vlerësime të pavarura dhe me kohë të sigurisë dhe efikasitetit. Publikimi i të dhënave të pakta, paraprake përmes njoftimeve për shtyp të korporatave ka për qëllim tregjet financiare, jo komunitetin e shëndetit publik. Kjo praktikë krijon një precedent të keq. Ndërsa çmimet e aksioneve farmaceutike rriten, profesionistët e shëndetit dhe publiku lihen të hamendësojnë rezultatet e raportuara. Ndërsa shfaqen më shumë detaje në lidhje me defektet në hartimin dhe zbatimin e provave klinike për vaksinën AstraZeneca-Oxford, ashtu shfaqen thirrjet për shkencë të hapur dhe ndarjen e menjëhershme të protokolleve dhe rezultateve.
Për më tepër, pyetjet kritike rreth kandidatëve kryesorë të vaksinave mbeten pa përgjigje. Duke iu përgjigjur presionit politik dhe ekonomik në vendet me të ardhura të larta, kompanitë farmaceutike po nxitojnë vaksinat kandidate drejt vijës së finishit. Në përputhje me rrethanat, ata kanë hartuar provat e tyre klinike të fazës së tretë për të dhënë leximin më të shpejtë të mundshëm pozitiv, në vend që të adresojnë pyetje më të rëndësishme si p.sh. nëse vaksina parandalon infeksionin apo vetëm mbron nga sëmundja. Është gjithashtu e paqartë se sa do të zgjasë mbrojtja; nëse një vaksinë e dhënë funksionon njësoj mirë te të rinjtë dhe të moshuarit, ose te njerëzit me sëmundje bashkëshoqëruese; dhe si krahasohen kandidatët kryesorë me njëri-tjetrin (kritik për hartimin e strategjive efektive të vaksinimit).
Për më tepër, interesat kombëtarë – veçanërisht ato të vendeve të zhvilluara – mbeten faktori mbizotërues në shpërndarjen e vaksinave. Ndërsa platforma ndërkombëtare e blerjes dhe shpërndarjes COVAX përfaqëson një hap të rëndësishëm përpara, ndikimi i tij po kompensohet nga marrëveshjet masive dypalëshe të para-blerjes nga vendet e pasura, që mund të lejojnë të vënë bast për vaksina të shumta. Për shembull, vendet me të ardhura të larta kanë blerë tashmë afër 80% të dozave të vaksinës Pfizer / BioNTech dhe Moderna, që do të jenë në dispozicion brenda vitit të parë.
Gjithë ç’u tha, vendet e pasura kanë pretenduar 3.8 miliardë doza nga prodhues të ndryshëm vaksinash, krahasuar me 3.2 miliardë (që përfshin rreth 700 milion doza për COVAX) për pjesën tjetër të botës, marrë së bashku. Me fjalë të tjera, vendet me të ardhura të larta kanë porositur doza të mjaftueshme për të mbuluar popullatat e tyre disa herë, duke lënë pjesën tjetër të botës me shumë më pak, qoftë edhe për të mbuluar komunitetet e tyre më të rrezikuara.
Në të njëjtën kohë, për shkak se gara e vaksinave është përqendruar kryesisht në tregjet perëndimore, disa vaksina kandidate janë vështirë të zbatueshme jashtë kontekstit të një vendi të zhvilluar. Vaksina Pfizer / BioNTech duhet të mbahet në -70ºC, e cila është më e ftohtë se një dimër Antarktik. Shpërndarja e kësaj vaksine do të krijojë një sfidë të kushtueshme dhe komplekse logjistike, veçanërisht për vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme. Megjithëse kandidate të tjera – të tillë si vaksina AstraZeneca-Oxford – janë të qëndrueshme në temperatura më të larta, është e dukshme që tipare të tilla të diskriminimit të tregut, janë ndërtuar në produktin e parë që arrin në fazën e miratimit.
Përtej interesit kombëtar fshihet problemi i interesave edhe më të ngushtë privatë, të cilët burojnë nga një model i inovacionit biofarmaceutik i mbi-financuar. Modeli i biznesit për zhvillimin e vaksinave në të ardhmen është duke u zmadhuar tani që, pandemia ka zbuluar frytet e mundshme të investitorëve. Por ndërsa ata përfitojnë nga çmimet e aksioneve, duke rritur fluksin e kapitalit dhe duke hedhur aksionet e një kompanie në të njëjtën ditë që njofton rezultate premtuese në një provë klinike, dorëzimi i vaksinës për popullin ka kaluar në vend të dytë.
Kriza COVID-19 është një provë e përsosur nëse në vitet në vijim do të mbizotërojë një qasje më e orientuar drejt shëndetit publik, kundrejt inovacionit dhe prodhimit. Ndërsa Pfizer po qëndron me modelin e maksimizimit të vlerës së aksionerëve, AstraZeneca të paktën është zotuar të mos përfitojë nga vaksina e saj “gjatë pandemisë”. Megjithatë, pavarësisht nga të gjitha investimet publike që nënshkruan këto risi, procesi do të mbetet i paqartë, duke shtruar pyetjen nëse AstraZeneca është në të vërtetë e gatshme të vendosë përparësinë e shëndetit publik mbi fitimin dhe të ofrojë vaksinën e saj me kosto.
Ndërsa lajmet e fundit të vaksinave kanë sjellë shpresë, ato gjithashtu kanë ekspozuar modelin e prishur të biznesit të industrisë farmaceutike, duke hedhur dyshime mbi perspektivat e shpërndarjes së vaksinës për popullin dhe arritjen e Shëndetit për të Gjithë. Biznesi si zakonisht mund të na lejojë të shtyjmë fort në këtë krizë. Por ka një mënyrë më të mirë për t’i bërë gjërat. Para se të vijë pandemia tjetër, ne duhet të njohim vaksinat si të përbashkëta shëndetësore globale dhe të fillojmë të riorientojmë sistemin e inovacionit drejt partneriteteve simbiotike publike-private, të qeverisura në interesin publik./Project Syndicate, Përshtati në shqip Gazeta Si
*Mariana Mazzucato, Profesore e Ekonomisë së Inovacionit dhe Vlerave Publike në University College London dhe Drejtore Themeluese e Institutit UCL për Inovacion dhe Qëllim Publik, është Kryetare e Këshillit të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për Ekonominë e Shëndetit për të Gjithë.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
