Tarifat e Trump, një plan prej autokrati

Nga Isaac Chotiner – Jan-Werner Müller është historian dhe filozof gjerman, i cili ka shkruar një numër studimesh mbi populizmin e djathtë. Argumenti kryesor i Müllerit ka qenë se populizmi duhet të përkufizohet kryesisht si një lëvizje në të cilën një udhëheqës pretendon se përfaqëson një shumicë të heshtur apo të harruar dhe pothuajse gjithmonë përjashtuese. Është një qasje negative ndaj populizmit, që në vetvete e vendos atë si një ideologji autoritariste dhe paragjykuese.

Të tjerë kanë argumentuar se populizmi përfshin edhe figura si Bernie Sanders, të cilët kritikojnë elitat pa sulmuar minoritetet etnike apo fetare dhe pa synuar të minojnë demokracinë. Megjithatë, në dekadën e fundit, shumë populistë që kanë ardhur në pushtet si Viktor Orbán në Hungari dhe Giorgia Meloni në Itali përshtaten me kornizën e Müllerit. Në këtë intervistë Müller shpjegon se pse Trump i mandatit të dytë po tenton të imponohet  nëpërmjet presionit dhe nënhstrimit e gjithashtu të politizimit ekonominë.

Si ndryshon mandati i dytë i Trump-it nga i pari?

Disa gjëra kanë mbetur të njëjta. Të tjera janë shumë të ndryshme. Nga këndvështrimi im, populizmi ka të bëjë me një udhëheqës që pretendon se ai, dhe vetëm ai, përfaqëson atë që shpesh e quan “populli i vërtetë”, pikërisht shprehja që Trump përdori më 6 janar, kur po i drejtohej turmës . Kjo ka një ndikim qartazi kundër pluralizmit. Një udhëheqës nuk mund të vendosë vetë se kush i përket vërtet popullit dhe kush jo. Qasja e tij bazë nuk ka ndryshuar.

Kur një autokrat aspirues vjen në pushtet për herë të dytë, ai është shumë më i rrezikshëm se herën e parë. Këtë e kemi parë me figura si Viktor Orbán në Hungari dhe Jarosłaë Kaczyński në Poloni. Kur erdhën në pushtet për herë të dytë, kishin të njëjtin qëndrim populist bazë, por me njerëz të rinj dhe një plan të ri. E kuptuan se duhej të kapnin institucionet sa më shpejt të ishte e mundur, prandaj përpiqeshin, për shembull, të merrnin nën kontroll gjyqësorin.

Orbán dhe figura të tjera, si Recep Tayyip Erdoğan në Turqi, praktikojnë atë që disa studiues e quajnë “legalizëm autokratik” me fjalë të tjera, përpiqen të ruajnë fasadën e ligjshmërisë, duke mashtruar njerëzit se po ndjekin procedurat ndërkohë që manipulojnë gjykatat, e të tjera si këto. Mendoj se shumica e vëzhguesve e kanë kuptuar se, me Trump-in, ekziston një element që i ngjan mënyrës se si ai ka bërë gjithmonë biznes: të bëjë diçka qartësisht të paligjshme dhe pastaj të shohë se si reagon pala tjetër. A do ta padisin? A do të dorëzohen? A do të arrijnë një marrëveshje në një formë apo tjetër? Dhe kjo është vërtet ndryshe nga shumë autokratë të tjerë aspirues në vitet e fundit.

Pra, mendoni në thelb se ai po tregohet më i guximshëm se këta liderë të tjerë autokratikë?

Po. Është e qartë se ai ka marrë një mesazh mosndëshkueshmërie nga lloj-lloj aktorësh, përfshirë edhe Gjykatën e Lartë. Nuk duhet të biem shumë në psikologji, por nuk do të ishte çudi nëse ai thjesht ndjen se mund t’ia hedhë paq me thuajse gjithçka. Ndoshta një pikë më pak e dukshme është se disa nga këta autokratë të tjerë duhet të kujdesen për audiencat jashtë vendit të tyre. Mendo për figura si Orbán dhe Kaczyński. Ata investuan shumë për të mashtruar Komisionin Evropian. Orbán gjithashtu u përpoq për një kohë të gjatë të mashtronte Angela Merkel-in dhe Gjermaninë, për t’i bërë njerëzit të besonin se, jo, kjo ende është një demokraci, ende ndjekim sundimin e ligjit, dhe kështu me radhë. Tani, në rastin e Shteteve të Bashkuara, nuk ka asnjë shqetësim për atë që mendon kushdo jashtë. Nuk ka organizata ndërkombëtare për të cilat kjo administratë të ketë ndonjë interes real.

Si përshtaten tarifat në këtë kontekst?

Tarifat shpesh shihen si një politikë ekonomike populiste. Dhe kjo është qartësisht një politikë që zemëron shumë nga komuniteti i biznesit, për të cilin Trump  ka shfaqur simpati dhe që e ka shpërblyer atë me shumë mbështetje, sidomos herën e dytë. Populizmi nuk ka të bëjë me politika të caktuara ekonomike, sipas mendimit tim, kështu që nuk do të thoja kurrë se tarifat janë në vetvete një shenjë e populizmit. Megjithatë, mund të ketë paralele interesante me raste dhe vende të tjera. Historia rreth tarifave shoqërohet edhe me një narrativë më të gjerë kulturore, veçanërisht këto ditët e fundit, që ka të bëjë me lavdërimin e prodhimit dhe “burrave të vërtetë” që punojnë në fabrika dhe prodhojnë gjëra të prekshme. Kjo ka qenë gjithmonë pjesë e paketës trumpiste jo si ide në kuptimin e filozofive të mëdha, por padyshim ide kulturore. Dhe këtu shihen sërish disa paralele me Orbán-in, i cili thekson qartazi: Le të largohemi nga ajo që quhet arsim universitar i tepërt, le të kemi më shumë praktika profesionale, le të dërgojmë më shumë njerëz në fabrika, veçanërisht në prodhimin e makinave gjermane. Ky është prodhim real.

Dhe, në një mënyrë të tërthortë, kjo mund të lidhet me diçka të quajtur produktivizëm (producerism), që historianët e përmendin kur flasin për populizmin në kuptimin origjinal amerikan, nga fundi i shekullit XIX. Kjo është në kontrast me financat. Produktivizmi ka të bëjë me gjëra të prekshme që dikush i ka krijuar me duart e veta. Këtu mund të shohim disa kuadre kulturorë që po përdoren. Orbán kishte një politikë të vetëdijshme për të ç’arsimuar vendin e tij, duke thënë: Le të mos e përmbushim më premtimin që gjithnjë e më shumë njerëz të shkojnë në universitet. Le të kemi realisht më pak njerëz që shkojnë, sepse kjo do të thotë më pak probleme politike, më pak opozitë, më pak pakënaqësi.

Një gjë që është parë gjerësisht si thelbësore për populizmin e djathtë në epokën moderne, dhe që konsiderohej thelbësore edhe për fashizmin gati njëqind vjet më parë, është mbështetja nga udhëheqësit e biznesit. A pajtoheni? Dhe a mendoni se politika tarifore do ta dobësojë Trump-in?

Mendoj se ajo që pohohet në mënyrë të përgjithshme është thuajse universalisht e vlefshme dhe, përkundër paragjykimeve ksenofobike që fajësojnë popullin “të paditur e të paarsimuar” si ata që duan të heqin dorë nga demokracia, në fakt janë elitat që vendosin të heqin dorë prej saj. Kjo ishte e vërtetë kur fashistët erdhën në pushtet në Itali. Të gjithë kujtojmë marshimin mbi Romë, por harrojmë që Mussolini në fakt nuk marshoi fare; ai mbërriti rehat në tren nga Milano, sepse elitat italiane, përfshirë Mbretin, e kishin ftuar që të provonte.

Nëse shohim vendet evropiane, është shumë e qartë se rritja e populizmit të djathtë ekstreme nuk është thjesht një kërkesë që vjen nga poshtë. Është një bashkëpunim i vetë elitave, sidomos politikanëve të qendrës së djathtë, të cilët vendosin të bashkëpunojnë me këto figura ose të kopjojnë retorikën e tyre, duke i legjitimuar dhe duke i bërë të duken më normale, gjë që shpeshherë i sjell edhe në pushtet.

Këtë e kemi parë tani edhe në SHBA. Disa prej elitave të biznesit me sa duket nuk e kishin imagjinuar që Trump do të refuzonte atë që Bill Ackman e quajti së fundmi me një fjalë të butë: “racionalitet ekonomik”. Por gjithashtu janë aktorë shumë të ndryshëm që bashkëpunojnë me agjenda të ndryshme. Nuk duhet të mendojmë se kemi të bëjmë me një fenomen homogjen. Kishte disa elita biznesi shumë tradicionale që thjesht po vinin bast mbi uljen e taksave. Ndoshta disa prej tyre gjithashtu nuk duan më të sillen me mirësjellje ndaj pakicave.

Por ekzistonte edhe një fraksion tjetër që synonte shkatërrimin e strukturave tradicionale, njerëz të frymëzuar nga disa utopi të Silicon Valley-t, që nuk përputhen me imazhin klasik të biznesit që do stabilitet dhe rregulla të qarta loje. Pra, në thelb, situata është komplekse. Dhe çështja është se si këto fraksione do të përplasen mes tyre, kush do të dominojë në fund dhe si do ta shesë administrata atë që po bën. Nëse rezultatet janë katastrofike me efekt të  shpejtë, ky është një problem i madh për ta. Por nuk mendoj gjithashtu se është aq e thjeshtë sa të thuhet: “Po panë që gjërat nuk funksionojnë, njerëzit do të tërhiqen nga udhëheqësi i tyre.” Po të ishte kështu, atëherë korrupsioni i përhapur që shohim në vende si Hungaria apo Turqia, ose masa si demonetizimi në Indi, që dukej shumë negativ, do të kishin sjellë ulje të madhe në popullaritetin e qeverive. Por nuk ndodhi ashtu.

Trump duket ndryshe nga Orbán apo Narendra Modi, kryeministri i Indisë. Ai duket shumë më pak racional. Si e balancon këtë në punën tënde, ta shohësh Trump-in si figurë në një traditë intelektuale apo thjesht si një njeri që bën gjëra të çmendura?

Mendoj se ke të drejtë kur thua që ka një dallim thelbësor mes tij dhe figurave që kanë përvojë të vërtetë në qeverisje, që e kuptojnë si funksionon shteti administrativ dhe çfarë bën ai. Ky dallim ishte shumë i dukshëm që gjatë pandemisë. Nuk është se Orbán apo Modi nuk bënë gabime, por ata nuk e shndërruan pandeminë në një luftë kulturore, siç bënë Trump apo Jair Bolsonaro në Brazil. Trump tani ka katër vite përvojë, por nuk është e qartë që ka mësuar ndonjë gjë mbi mënyrën si funksionon shteti. Kjo mund të jetë një arsye pse ai e miraton shkatërrimin e pjesëve të qeverisë, që në një moment do të sjellin pasoja shumë të rënda për njerëzit në terren.

Por ka një metodë në mënyrën se si vepron ai. Dhe shumë vëzhgues kanë theksuar se, në një farë mënyre të ngjashme me autokratë të tjerë aspirues, ai sillet si një bos mafioz dhe ngacmues. Kemi parë shumë herë kohët e fundit: ai zgjedh një institucion ose një individ dhe sheh çfarë ndodh. A do të dorëzohen? A do të kundërpërgjigjen? Si reagojnë të tjerët? Rezistenca kolektive është një problem i veprimit kolektiv. Nëse njerëzit nuk bashkohen në rezistencë, ai fiton, dominon. Kjo është ajo që baza e tij adhuron. Dhe ndonëse nuk i atribuoj ndonjë racionalitet të lartë, ky nuk është kaos i pastër. Ka një model, një logjikë në mënyrën si sillet me institucionet e pavarura, firmat e mëdha ligjore, universitetet, e kështu me radhë.

Ka spekulime që një zgjidhje afatgjatë për tarifat mund të jetë që Trump të bëjë marrëveshje të mëdha me vende të tjera ose blloqe tregtare. Por është e vështirë të besohet, sepse duket sikur ai ka nevojë të jetë në konflikt me vendet e tjera demokratike.

Jam dakord me ty. Analogjia me një bos mafioz nuk është e saktë, sepse, siç duhet ta ketë kuptuar tashmë kushdo, nuk mund t’i besosh Trump-it për të mbajtur marrëveshje apo për të treguar besnikëri, ndaj atyre që i janë bindur plotësisht. Nuk mund t’i besosh.

Së dyti, tarifat janë një mënyrë për të politizuar ekonominë amerikane. Në fjalë të tjera, për të detyruar bizneset të vijnë tek ai dhe të kërkojnë përjashtime, duke u bërë në njëfarë mënyre të varura prej tij. Kjo ka paralele me autokraci të tjera kleptokratike, ku liderët i nënshtronin elitat e biznesit ose ndërtonin klientelë të zgjedhur si oligarkë. Kjo është një mënyrë për të zgjeruar bazën e pushtetit përmes politikës ekonomike.

Jam dakord që Trump ushqehet nga konflikti. Por mendoj që analogjia me fashizmin nuk funksionon plotësisht. Nuk shoh ndonjë lavdërim sistematik të luftës së përjetshme, si ajo që thoshte sidomos Mussolini, i frymëzuar nga Nietzsche, për jetën si përballje e vazhdueshme për jetë a vdekje. Por ka diçka tjetër që një populist i djathtë ekstrem mund të nxjerrë nga konflikti: kur gjërat nuk funksionojnë, është shumë e lehtë të fajësosh vendet e tjera.

Kur bëra analogjinë me fashizmin, nuk po thosha se Trump dëshiron të bëjë luftë. Ajo që kam dashur të them është se lufta mund të jetë endemike për fashizmin, ashtu si mund të jetë endemike për Trump që të dëshirojë të kthejë shtetet e tjera në kundërshtarë, të paktën në mënyrë retorike. Çfarë mendoni për kërcënimet e Trumpit ndaj Greenland, Panamasë dhe Kanadasë?

Mendoj se ka një kuptim tepër të vjetër për madhështinë që barazohet me zgjerimin territorial, siç kanë vërejtur shumë vëzhgues. Pika më pak e dukshme është se Trump nuk është i pari që flet për Greenland, madje edhe në memorien e afërt. Pat Buchanan ka folur po ashtu për këtë. Ka një linjë mendimi që mund ta quajmë, për të thënë thjesht, në vijën koloniale të kolonizatorëve. Ky mendim ka një histori të gjatë. Ajo që është e re është se tani kemi edhe mendimtarë nga Silicon Valley, të cilët dëshirojnë territorë të paprekura për të kryer eksperimente dhe për të treguar se një mënyrë tjetër jetese mund të jetë e mundur. Më kujtohet investimi i Peter Thiel në seasteading.

Në punën tuaj të mëparshme mbi populizmin, keni thënë se njerëzit nuk duhet të fajësojnë ata që votojnë për liderët populistë. Më së fundi, në “London Review of Books”, keni shkruar: “Një person ka të drejtë të ndihet i tradhtuar nga qytetarët e tij, nëse ka arsye të besojë se ata e sollën në pushtet dikë që mund të dëmtojë në mënyrë  fatale demokracinë.”

Në një demokraci, ne nuk duhet të pajtohemi gjithmonë. Demokracia është pjesërisht një mekanizëm që na lejon të zgjidhim konflikte në mënyrë paqësore. Ne kemi nevojë për besim të thellë tek qytetarët tanë. Më falni nëse kjo tingëllon shumë idealiste. Kjo është një teori demokratike që flet. Dhe, nëse disa nga qytetarët tanë, më në fund, sjellin në pushtet aktorë që nuk janë më në linjë me lirinë dhe barazinë për të gjithë, atëherë barra bie tek ata për të rikthyer besimin tonë. Kështu që po përpiqesha të ktheja përmbys këtë ide të shfrytëzuar, të cilën e quaj si “kitschy”, që Trump fiton dhe pastaj të gjithë ata që humbën janë nën një detyrim të dalin dhe të tregojnë empati dhe mirëkuptim për ata që e sollën atë në pushtet, kur në fakt barra e vërtetë është te ata që e sollën atë në pushtet, që tani mund të thonë, “Unë nuk e doja këtë.” Në vend që të thuhet se barra është mbi liberalët që të heqin dorë nga ndjeshmëria e tyre, e cila mendoj se është kryesisht një fantazmë, nevojitet të dëgjojmë nga ata që votuan për Trump dhe tani thonë, “Nuk më pëlqen ajo që po shoh.”

Po, në pjesën tuaj shkruani se “Një gatishmëri për të përballur qytetarët me pyetjen ‘A e donit vërtet këtë? Nëse jo, do të flisni dhe do të veproni?’ është shumë më pak e rehatshme. Por kjo nënkupton se të tjerët mund të mendojnë dhe të veprojnë.” Mund të mendojmë se nuk ka mundësi që votuesit e Trump të dalin nëpër rrugë dhe të thonë, “Pse po sulmoni bazat e demokracisë, Donald Trump?” Por është e kundërta e nënçmimit të supozuar se ata kanë aftësinë për të vepruar.

E vërtetë. Është e vështirë të provohet në mënyrë empirike, por mendoj se një specifikë interesante e populizmit esktrem dhe të djathtë sot është se lideri përkatës shpesh ka arritur të krijojë një solidaritet kolektiv mbi bazën e një ndjenje të viktimizimit të përbashkët. Trump e ka thënë gjithashtu këtë haptazi, se mbështetësit e tij janë të gjithë viktima, që në një nivel gjithashtu sugjeron se asnjë prej tyre nuk ka agjenci. Kjo është në të vërtetë në përputhje me këtë nocion që vetëm njëra anë ka agjenci. Të tjerët nuk kanë asnjë mundësi tjetër, përveçse të sjellin një lider të ashpër dhe narcisist të ekstremit të djathtë në pushtet. Dhe kjo nuk është e vërtetë. Pra, përballja nuk është aspak nënçmuese. Në të vërtetë është një mënyrë për të marrë seriozisht të tjerët në vend të një qëndrimi terapeutik: “Oh, e dini, le të kuptojmë vërtet shqetësimet tuaja.”

Burimi: The New Yorker

Isaac Chotiner është autor në revistën The New Yorker, ku ai është kontribuesi kryesor i rubrikës Q. & A., një seri intervistash me figura publike nga politika, media, letërsia, biznesi, teknologjia dhe fusha të tjera. Para se të bashkohej me The New Yorker, Chotiner ishte autor i rregullt në Slate dhe drejtues i podcast-it “I Have to Ask”. Ai ka shkruar për The New Yorker, The New York Times, The Atlantic, Times Literary Supplement, The Washington Post dhe The Wall Street Journal.