.png)
Ndryshimi i orës lidhet me një mori ndikimesh shëndetësore – nga atakët në zemër deri te aksidentet me makinë.
Ndërsa netët afrohen dhe bëhemi gati të kthejmë orët prapa, të paktën mund të ngushëllojmë veten me mendimin e asaj ore shtesë në shtrat; mundësinë për t’u strukur nën jorgan vetëm për pak më gjatë. Të kesh një orë shtesë në mbrëmje tingëllon shumë mirë, në fund të fundit – mendoni për gjërat që mund të arrihen!
Megjithatë, hulumtimet tregojnë se ndoshta nuk është ajo që thuhet. Disa studime tregojnë një lidhje midis kthimit të orëve prapa në vjeshtë dhe një rreziku në rritje të episodeve depresive. Nga ana pozitive, të paktën kthimi i orëve prapa nuk duket të jetë aq i keq për shëndetin tuaj sa kalimi i orëve përpara, gjë që lidhet me rritjen e sulmeve në zemër, goditjeve në tru dhe aksidenteve rrugore.
Por le të kthehemi pak prapa. Ora e kursimit të ditës (DST) u prezantua për herë të parë në Mbretërinë e Bashkuar në vitin 1916 gjatë Luftës së Parë Botërore, si një mënyrë për të kursyer energji dhe për të maksimizuar sasinë e dritës së ditës në ditën e punës. Si rezultat, orët shkojnë përpara një orë të dielën e fundit të marsit dhe prapa një orë të dielën e fundit të tetorit.
Nuk është vetëm një fenomen britanik; rreth 70 vende dhe mbi një e katërta e popullsisë së botës e respektojnë DST-në.
Gjithnjë e më shumë kërkime sugjerojnë se ndryshimet e orës mund të ndikojnë negativisht në shëndetin e njerëzve. Provat më të forta lidhen me shtyrjen e orëve përpara në pranverë, gjë që i bën mëngjeset më të errëta dhe mbrëmjet më të ndritshme, dhe u heq njerëzve një orë gjumë.
Në vitin 2014, studiuesit në SHBA zbuluan se numri i njerëzve të shtruar në spital me një atak në zemër të hënën pas vendosjes së orëve përpara u rrit. Ky zbulim është gjetur edhe në studime në Suedi, Kroaci, Gjermani, Brazil, Finlandë dhe Meksikë. Një meta-analizë që mblodhi rezultatet nga të gjitha studimet e disponueshme llogariti se numri mesatar i atakeve në zemër pas fillimit të DST në pranverë duket se rritet me 4%.
Kjo nuk është e gjitha. Studime të tjera kanë treguar se numri i goditjeve në tru rritet në javët menjëherë pas vendosjes së orës përpara. Ndërsa mund të imagjinoni se më shumë dritë në mbrëmje do të ishte e dobishme për shëndetin mendor, edhe kjo është sfiduar, me një studim të vitit 2020 që zbuloi se kalimi në orën e verës përkeqëson çrregullimet e humorit, depresionin, ankthin dhe abuzimin me substanca.
Pastaj vijmë te çështja e aksidenteve rrugore. Në SHBA, aksidentet fatale me makinë kanë treguar se rriten në javët pas ndryshimit të orës në pranverë. Një studim vlerësoi se zhvendosja e orëve përpara në pranverë rriti rrezikun e aksidenteve fatale rrugore me 6%, gjë që studiuesit ia atribuojnë njerëzve që lufton me humbjen e një ore gjumë.
Por pse zhvendosja e orëve përpara ka një efekt kaq të thellë? Arsyeja është se shkakton probleme në ritmet cirkadiane të trupit – ora e integruar 24-orëshe që secili prej nesh ka dhe na tregon se kur është koha për të fjetur dhe kur është koha për t’u zgjuar.
Sinjali kryesor që truri ynë përdor për të sinkronizuar orën e tij të brendshme është rrezet e diellit. Natën, nivelet në rënie të dritës bëjnë që gjëndra pineale e trurit të prodhojë melatoninë, e cila na tregon të fillojmë të ndihemi të përgjumur. Anasjelltas, në mëngjes, ndërsa drita shkëlqen përmes perdeve, truri ynë ndalon së prodhuari melatoninë dhe fillon të lëshojë kortizol në vend të kësaj, duke çuar në një gjendje zgjimi.
Problemi me kalimin e orës përpara në pranverë është se ka më shumë dritë në mbrëmje para gjumit. Kjo ndërhyn në prodhimin e melatoninës, duke e bërë më të vështirë të biesh në gjumë. Mëngjeset më të errëta nënkuptojnë gjithashtu që njerëzit zgjohen para se të kenë pasur mundësinë të zgjohen natyrshëm.
Dhe humbja e asaj ore gjumë natën e tranzicionit të pranverës mund të ketë një efekt kumulativ në humbjen e gjumit, duke çuar në rritjen e fragmentimit të gjumit gjatë javës pasardhëse.
Megjithatë, një studim i vitit 2024 shqyrtoi efektet e ndryshimeve të orës DST në kohëzgjatjen e gjumit të mbi 11,000 njerëzve në Mbretërinë e Bashkuar. Ai zbuloi se ndërsa kohëzgjatja mesatare e gjumit ishte 65 minuta më e ulët të dielën e ndryshimeve të orës së pranverës sesa të dielën e kaluar, kishte prova të gjumit të rikuperuar pas tranzicionit.
Hulumtimet tregojnë se njerëzit që punojnë me turne kanë shkallë shumë më të larta të sëmundjeve mendore dhe fizike. Ata kanë shkallë më të lartë të diabetit, obezitetit, sëmundjeve koronare të zemrës dhe kancerit. Punonjësit me turne gjithashtu vdesin mesatarisht më herët.
Mund të mendoni se të kaloni një orë shtesë në shtrat do të kishte përfitime të panumërta shëndetësore. Por kjo nuk duket të jetë e vërtetë. Së pari, nuk duket se njerëzit po përfitojnë nga ora e plotë. Në fakt, njerëzit flenë mesatarisht vetëm 33 minuta më gjatë të dielën e ndryshimeve të orës në vjeshtë krahasuar me të dielën para saj dhe më pas vazhdojnë të humbasin gjumin për pjesën tjetër të javës.
Disa studime tregojnë gjithashtu një lidhje midis kthimit të orëve prapa në vjeshtë dhe një rreziku në rritje të episodeve depresive. Studiuesit në Danimarkë shqyrtuan të dhënat nga Regjistri Qendror i Kërkimeve Psikiatrike Daneze nga viti 1995 deri në vitin 2012. Ata zbuluan se në 10 javët pas ndryshimit të orës, incidenca e episodeve të mëdha depresive u rrit me 11%.
Megjithatë, Joan Costa-i-Font, profesoreshë e ekonomisë shëndetësore beson se ka disa përfitime shëndetësore nga tranzicioni i vjeshtës. Ajo gjurmoi 30,000 individë gjatë një periudhe 30-vjeçare nga viti 1984 deri në vitin 2018. Të anketuarve iu bënë rregullisht pyetje në lidhje me jetën dhe kënaqësinë e tyre me gjumin, shëndetin e tyre fizik dhe emocional dhe mirëqenien. Rezultatet treguan se ka përfitime të lidhura me ndryshimin e orës në vjeshtë, por se ato nuk ishin aq të forta sa për të i tejkalojnë negativet në pranverë.
“Ne zbuluam se tranzicioni i vjeshtës i bëri mirë shëndetit sepse u lejoi njerëzve të flinin rreth 40 minuta më shumë”, thotë Costa-i-Font.
“Njerëzit kishin më shumë energji dhe ndiheshin më mirë dhe më të lumtur.”
Megjithatë, në përgjithësi, për shkak të efekteve negative të ndryshimit të orës në pranverë, kishte ende një kosto të konsiderueshme për shëndetin dhe mirëqenien individuale. C
osta-i-Font zbuloi se zhvendosja e orëve përpara në pranverë uli kënaqësinë me jetën me rreth 1.44% dhe kishte efekte të dëmshme në gjumë, ndjenjat e lodhjes dhe stresin. Studimi arriti në përfundimin se ndryshimi i orëve dy herë në vit u kushton ekonomive mbi 750 euro për frymë çdo vit.
“Shumica e njerëzve mendojnë se nuk ka rëndësi – në fund të fundit është vetëm një orë – por problemi është se orari i të gjithëve ndryshon me një orë dhe kjo është shqetësuese”, thotë Costa-i-Font.
A duhet ta heqim qafe plotësisht kohën e kursimit të verës? Parlamenti Europian votoi për ta bërë pikërisht këtë në vitin 2019, por ende nuk e ka zbatuar ndryshimin. Problemi është se vende të ndryshme janë të ndara në lidhje me kohën që duhet të caktojnë. Shumica preferojnë kohën e verës, megjithatë, kjo bie ndesh me atë që rekomandojnë shkencëtarët.
“Shumica e biologëve cirkadianë janë të mendimit se në fakt orët e dimrit janë ndoshta më të mira për ne”, thotë Font.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
