Aleksandr Otdelnov posedon një atraksion të çuditshëm turistik: një muze kontrabande. Kontrabanda ka qenë e zakontë në qytetin e tij të origjinës, Odesa, që prej shekullit të 18-të. Para se të mbyllej gjatë pandemisë së Covid-19, në muze ekspozohej çdo gjë, nga perlat tek pistoletat, që u kontrabandua në Rusinë perandorake. Më pas erdhi lufta në 2022-shin. “Porti ndaloi punën dhe çdo gjë u bllokua”, thotë Otdelnov. Nuk mbaruan vetëm turistët. Odesa ka qenë një nyjë e rëndësishme e rrjetit të krimit të përqendruar në Ukrainë dhe Rusi që vinte nga Afganistani dhe Andet. Odesa ishte pjesë e “ekosistemeve më të forta kriminale në Europë”, vlerëson Iniciativa Globale kundër Krimit të Organizuar Transnacional, një institut kërkimi.
Pushtimi rus e goditi atë më fort se një tërmet. Shumica e turmave gangstere të Ukrainës kanë ndaluar bashkëpunimin me homologët rusë: “Ne jemi grabitës, kundër çdo shteti, por ne vendosëm të jemi me Ukrainën”, thotë njëri. Rrugët e trafikut të heroinës po rikrijohen dhe po ndikojnë në çmime dhe përfitimet e kriminelëve. Nëse përçarja rezulton e qëndrueshme, mund të ndryshojë fytyrën e krimit global. Do të ndryshojë gjithashtu Ukrainën.
Vendi ka vuajtur korrupsionin që kur u nda nga Bashkimi Sovjetik në vitin 1991. Revolucioni Maidan i viteve 2013-14 rrëzoi një president të korruptuar dhe një pjesë të oligarkisë pas tij. Në vitin 2019, Volodymyr Zelensky u zgjodh president në një platformë kundër korrupsionit dhe kaloi reformat kundër mafias. Por në rastin më të mirë ishte një pastrim gjysmë i përfunduar. Para pushtimit, Iniciativa Globale kundër Krimit e renditi Ukrainën në vendin e 34-të më të lartë nga 193 vende për nga indeksi i kriminalitetit dhe i treti në Europë. Ukraina gjithashtu u listua shumë keq në perceptimet e korrupsionit.
Bota e krimit në pjesët e kontrolluara nga qeveria të Ukrainës para vitit 2022 ishte kontestuar me ndërprerje dhe me dhunë midis grupeve të ndryshme. Megjithatë, ai kishte tre aspekte që lidhnin Ukrainën me tregjet globale kriminale. Së pari, një “super autostradë” kontrabandë që lidh Rusinë dhe Ukrainën, duke kaluar nëpër pjesët e Ukrainës lindore që u pushtuan nga Rusia në 2014. Së dyti, qendrat globale të kontrabandës në Odesa dhe portet e tjera të Detit të Zi. Dhe së fundi fabrikat në Ukrainë për prodhimin e mallrave të paligjshme për eksport.
Kjo infrastrukturë mbështeti modelet e ndryshme të biznesit për produkte të ndryshme. Ukraina ishte një rrugë tranziti në rritje për heroinën nga Afganistani, duke shtuar rrugët përmes Ballkanit dhe Kaukazit. Para luftës, ajo kishte konfiskimin e katërt më të madh të heroinës në Europë. Kokaina nga Amerika Latine kalonte përmes Detit të Zi. Në drejtimin tjetër, mafiozët eksportonin armë në Azi dhe Afrikë, veçanërisht nga Mykolaiv, një port. Në vitin 2020, Ukraina kaloi Kinën për t’u bërë burimi më i madh në Europë i duhanit të paligjshëm. Prodhimi lokal i amfetaminave po rritej: 67 laboratorë të paligjshëm u çmontuan atë vit, shifra më e lartë e raportuar e çdo vendi.
Lufta ka ndryshuar gjithçka duke krijuar “një mjedis rreziku të papranueshëm për trafikun e paligjshëm ndërkombëtar”, thuhet në një raport të ri nga qeveria amerikane. Portet e Detit të Zi janë mbyllur për transport ose e kanë kufizuar atë. Kufiri midis Ukrainës së drejtuar nga qeveria dhe territoreve të pushtuara nga Rusia është tani një seri e fortifikuar fushash vrasjesh, duke thyer autostradën. Regjistrimi në Ukrainë e ka privuar botën e krimit nga fuqia punëtore, ndërsa ligji ushtarak ka ndaluar një gamë të gjerë aktivitetesh kriminale. Oraret e bëjnë më të vështirë lëvizjen gjatë natës.
Gangsterët ukrainas po i shmangen gjithashtu homologëve të tyre rusë: “Është një gjë të quhesh kriminel; krejt tjetër të mendohet si tradhtar”, thotë Mark Galeotti, autor i “The Vory: Supermafia e Rusisë”. Besnikëria ndaj Ukrainës ka të bëjë me kontrollin e rrezikut si dhe me patriotizmin. “Nëse do të aneksoheshim në Rusi, shumë nga djemtë në burg mund të transferoheshin shumë larg,” shpjegon një gangster. “Rojet ruse janë të pamëshirshme. Asnjëri prej nesh nuk ka nevojë për këtë. Kështu që ne do të bëjmë punën e pistë për Ukrainën.”
Efektet goditëse po ndihen globalisht pasi rrjetet e kontrabandës janë rikonfiguruar për të anashkaluar Ukrainën. Zyrtarët turq të doganave thonë se më shumë heroinë dhe metamfetaminë po rrjedh përtej kufirit me Iranin. Zyrtarët e kufirit lituanez panë një rritje të katërfishtë nga viti në vit në vëllimet e duhanit të paligjshëm në tremujorin e parë të 2022. Zyrtarët estonezë që punojnë me Europol, agjencinë policore të be-së, kapën 3.5 ton kokainë të Amerikës Latine në portin e Muuga, me vlerë rreth gjysmën një miliard euro, vitin e kaluar. Bllokimi i porteve të Ukrainës në Detin e Zi dhe rritja e kontrolleve në Evropën Perëndimore mund të shpjegojnë gjithashtu konfiskimet e mëdha së fundmi në Rusi. Më 10 prill autoritetet kapën rreth 700 kilogramë kokainë në Moskë. Dijetarët rusë pranë kufirit me Bjellorusinë, dikur margjinalë, po përfitojnë nga kontrabanda e mallrave luksoze në Rusi, veçanërisht e çantave të dizajnuara.
Lufta ka nënkuptuar gjithashtu mundësi të reja afatshkurtra për gangsterët në Ukrainë. Njëra është kontrabanda me njerëz. OKB-ja vlerëson se rreth 5 milionë refugjatë ukrainas janë në “mbrojtje të përkohshme” në Europë dhe modelimi i saj statistikor i tendencave historike sugjeron se ndoshta 100.000 mund të bëhen viktima të trafikimit të njerëzve. Ekziston edhe një treg për kontrabandimin e rekrutëve jashtë Ukraina. Ndonjëherë kjo mund të jetë aq e thjeshtë sa t’i kaloni fshehurazi kontrollin e pasaportave të Ukrainës. Të paktën 8,000 janë kapur duke u përpjekur të largohen nga vendi, kryesisht për në Moldavi ose Poloni. Kontrabandistët thuhet se paguajnë nga 5,000 € (5,500 dollarë) në 10,000 €. Megjithatë, deri më tani shkalla e trafikimit të qenieve njerëzore nuk është aq e keqe sa mund të ishte. “Kjo ndodh”, thotë një zyrtar i lartë i Europolit, “por shumë më pak nga sa prisnim”.
Ndikimi afatgjatë i luftës mbi kriminalitetin në Rusi ka të ngjarë të jetë keqdashës. Shteti ka intensifikuar lidhjet me kriminelët e organizuar që tashmë ishin krijuar, megjithëse vetëm herë pas here të shfrytëzuara, sipas Galeotti. Mafiozët rusë që operojnë jashtë vendit u është kërkuar të depozitojnë një pjesë të fitimeve të tyre në të ashtuquajturat “llogari të zeza” që mund të aksesohen nga spiunët rusë për të mbuluar kostot e tyre operative. Kriminelët janë rekrutuar për të vepruar si agjentë të inteligjencës së Kremlinit, veçanërisht për të ndihmuar në marrjen e gjysmëpërçuesve të embargos shumë të nevojshëm për përpjekjet e luftës. Sekuestrimi i firmave në pronësi perëndimore në Rusi nga Kremlini ose përfaqësuesit e tij do të nxisë një epokë të re miqësie, ndërkohë që kërkesa për të maskuar transaksionet ndërkufitare ose për të anashkaluar sistemin financiar perëndimor do të reduktojë më tej transparencën dhe llogaridhënien.
Për Ukrainën, megjithatë, tabloja afatgjatë është më pak e qartë. Një konflikt i ngrirë sigurisht që mund të krijojë rreziqe të mëdha. Para pushtimit Ukraina kishte diku midis 7 dhe 9 milion armë zjarri legale. Ndoshta kishte sërish po aq të paligjshme. Vendi tani është edhe më i mbushur me armatim. Historia sugjeron që luftërat nxisin tregtinë e armëve: armët nga Jugosllavia përdoren në krime të dhunshme në të gjithë Evropën. Sekretari i Përgjithshëm i Interpolit, Jürgen Stock, ka paralajmëruar se mund të ketë një rritje të trafikut të armëve të vogla. Deri tani, megjithatë, shumë mirë. “Ne nuk po shohim trafik armësh në baza sistematike apo të organizuara,” thotë zyrtari i Europol.
Prodhimi vendas i drogës mund të rritet përsëri. Qeveria e Amerikës raportoi së fundmi rritjen e rrjeteve më të shpërndara të laboratorëve më të vegjël të drogës në Ukrainë, që përdorin internetin për shitje dhe sistemin postar për dërgesë. Rreziku më i madh nga të gjithë vjen nga procesi i rindërtimit. Muajin e kaluar Banka Botërore vendosi koston e rindërtimit të Ukrainës në 411 miliardë dollarë, duke përfshirë 92 miliardë dollarë për transport dhe 69 miliardë dollarë për strehim. Projekte të tilla në shkallë të gjerë mund të preken lehtësisht nga mafiozët, të cilët manipulojnë sistemet e prokurimit publik dhe sistemet e ofertave për të pasur akses në tokë, subvencione dhe licenca.
Megjithatë, ekziston një mundësi për të bërë të përhershëm zvogëlimin e krimit të organizuar në Ukrainë. Përpjekja kryesore duhet të vijë nga brenda vendit. Një projektligj nga dhjetori synon të reformojë planifikimin urban: dokumentet qeveritare të lidhura thonë se industria e ndërtimit është e prirur ndaj “abuzimit të pushtetit”, “korrupsionit të përgjithshëm” dhe “shmangies së ndëshkimit”. Në janar, Zelensky shkarkoi katër zëvendësministra dhe pesë guvernatorë rajonalë për korrupsion, sipas Reuters. “Çdo problem i brendshëm që ndërhyn me shtetin po pastrohet,” tha ai.
Presioni i jashtëm mund të ndihmojë: këto fonde rindërtimi ka të ngjarë të vijnë kryesisht nga të huajt dhe të vijnë me vargje të lidhura. Anëtarësimi përfundimtar i Ukrainës në be është ende shumë vite larg, por procesi i konvergimit me normat e BE-së është një levë me të cilën mund të luftohet krimi i organizuar. Vendit iu dha statusi i kandidatit qershorin e kaluar.
Është e vërtetë mes atyre që studiojnë krimin e organizuar anembanë botës se lufta dhe dislokimi social krijojnë mundësi për gangsterët dhe bashkëpunëtorët e tyre të jakave të bardha. Megjithatë, ka elementë të pazakontë të përvojës së Ukrainës që mund të lejojnë një rezultat të ndryshëm. Lufta ka shkëputur arteriet fizike dhe sociale dekada të vjetra midis vendit dhe rrjeteve kriminale të Rusisë, ndoshta për vitet në vijim. Ai i ka dhënë shtetit ukrainas legjitimitet të mëtejshëm publik për të luftuar oligarkinë dhe mund të rrisë pjesëmarrjen perëndimore dhe shqyrtimin e ekonomisë. Askush i arsyeshëm nuk mendon se kontrabanda në Odesa do të transferohet në një muze. Por ka një shans që Ukraina të pushojë së qeni më në fund parajsa e gangsterëve.
Burimi: The Economist/ Përshtati: Gazeta ‘Si’
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
