Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Paqes në Stokholm (SIPRI) ka përditësuar bazën e tij të të dhënave të shpenzimeve ushtarake për vitin 2023, me shpenzuesit kryesorë si Shtetet e Bashkuara, Kina dhe Rusia në industrinë e tyre ushtarake.
Shpenzimet ushtarake janë rritur në Afrikë, Lindjen e Mesme, Evropë, Azi, Oqeani, Amerikën Veriore dhe atë Jugore. Është hera e parë që nga viti 2009 që shpenzimet vjetore janë rritur në të njëjtën kohë, në të gjitha rajonet gjeografike të vëzhguara nga SIPRI.
Me një rritje prej 105% nga buxheti i mëparshëm, Republika Demokratike e Kongos u dallua si vendi me rritjen e vetme më të madhe në përqindje të shpenzimeve ushtarake në vitin 2023. Studiuesit ia atribuuan këtë nxitje konfliktit të zgjatur midis qeverisë dhe grupeve të armatosura anti-shtetërore.
Shkalla dhe shtrirja e rritjes është “befasuese”
Xiao Liang, studiues në programin e shpenzimeve ushtarake dhe prodhimit të armëve në SIPRI, tha për Deutche Welle (DW) se "ajo që mund të jetë befasuese është se sa të mëdha janë rritjet në pjesën tjetër të botës, veçanërisht në Amerikën Latine dhe Afrikë".
Liang tha se qeveritë e Meksikës dhe El Salvadorit po përdorin ushtrinë për çështje të brendshme si lufta kundër krimit të organizuar dhe dhunës së bandave. Ekuadori dhe Brazili po tregojnë tendenca të ngjashme, shtoi ai.
"Rritja në vetvete nuk është shumë befasuese, por është shkalla dhe shtrirja e rritjes," tha Liang.
“Për trendin global, nëse konfliktet dhe tensionet aktuale vazhdojnë, ndoshta do të shohim më shumë rritje në vitet në vijim”.
Shpenzimet e luftës Ukrainë-Rusi janë të disbalancuara.
Ukraina ka mbetur një pikë e nxehtë konflikti që kur Rusia nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë në fillim të vitit 2022.
Në 5.9% në vitin 2023, tha Liang, shpenzimet ushtarake të Rusisë në lidhje me produktin e saj të brendshëm bruto (PBB) arritën pikën më të lartë që nga rënia e Bashkimit Sovjetik.
Për krahasim, shpenzimet ushtarake të Ukrainës ishin 37% e PBB-së së saj. “Pra, lufta po e rëndon Ukrainën shumë më tepër se Rusinë”, tha Liang. Shifrat theksojnë se lufta midis Rusisë dhe Ukrainës është e çekuilibruar, por mbështetja perëndimore e ka ndihmuar Ukrainën të barazojë fushën e lojës, treguan raportet paraprake të SIPRI.
"Nga tendenca e shpenzimeve vitin e kaluar, të gjitha vendet në NATO përveç tre vendeve i rritën shpenzimet e tyre," tha Liang. "Dhe gjithashtu ne kemi parë numrin më të madh të vendeve, në 11 nga 31 anëtarët e NATO-s, që përmbushën ose tejkaluan objektivin e PBB-së prej 2%, që është më i larti që nga fundi i Luftës së Ftohtë”.
“Ne presim të shohim më shumë vende duke arritur objektivat e tyre në vitet e ardhshme, tani, me anëtarësimin e Finlandës dhe Suedisë në NATO, unë mendoj se shpenzimet e vendeve të NATO-s në tërësi do të vazhdojnë të rriten”, vijoi Liang
Konfliktet rajonale, modernizimi ushtarak nxisin shpenzimet e Kinës
Konflikti midis Kinës dhe Tajvanit ndikoi gjithashtu në rritjen e shpenzimeve ushtarake në 2023. Kina rriti shpenzimet ushtarake me 6% nga viti i kaluar, duke ndarë rreth 296 miliardë dollarë për ushtrinë. Kjo është rreth gjysma e shpenzimeve të përgjithshme ushtarake në të gjithë rajonet e Azisë dhe Oqeanisë.
Liang tha se Kina po drejtonte pjesën më të madhe të buxhetit të saj ushtarak drejt rritjes së gatishmërisë luftarake të Ushtrisë së saj Çlirimtare Popullore.
“Ne po e shohim qartë atë prirje sepse, nëse shikoni shpenzimet, ato janë rritur për 29 vjet rresht”, tha Liang.
"Ky ritëm është rekordi më i gjatë i regjistruar nga një vend i vetëm. Në të vërtetë është duke u rritur krahas ritmit të rritjes ekonomike të Kinës, pavarësisht nga luhatjet në tensionet gjeopolitike ose kriza globale si lufta në Ukrainë ose COVID".
Liang tha se modernizimi ushtarak i Kinës kishte nxitur gjithashtu vende të tilla si Japonia, Tajvani dhe India të rrisin shpenzimet e tyre ushtarake. Japonia dhe Tajvani rritën shpenzimet e tyre ushtarake me 11%, respektivisht në 50.2 miliardë dhe 16.6 miliardë dollarë.
Frika e përhapjes së krizave rajonale nxiti rritjet e buxheteve ushtarake
Një tjetër zhvillim i rëndësishëm në bazën e të dhënave të SIPRI është rritja e shpenzimeve ushtarake në Sudanin e Jugut. I shënuar nga dhuna e brendshme dhe efektet e përhapura nga lufta civile në Sudanin fqinj, kombi më i ri në botë rriti shpenzimet ushtarake me 78% krahasuar me vitin 2022.
Vendet në të gjithë Evropën kaluan edhe një vit nga frika e kërcënimeve të sigurisë nga Rusia. Polonia rriti shpenzimet e saj ushtarake më së shumti nga të gjitha vendet evropiane, me 75% krahasuar me vitin 2022, në 31.6 miliardë dollarë në total.
Në Lindjen e Mesme, Irani regjistroi një buxhet ushtarak prej 10.3 miliardë dollarësh, duke e bërë atë shpenzuesin e katërt më të madh të rajonit.
“Siguria ushtarake është bërë sërish prioritet”
"Ne jetojmë në një epokë kur siguria ushtarake është bërë sërish prioritet dhe siguria përcaktohet në një kornizë militariste," tha Niklas Schörnig, një shkencëtar politik në Institutin e Kërkimeve të Paqes në Frankfurt.
“Në këtë kuptim, këto shifra janë vetëm një pasqyrim i asaj mendësie”.
Schörnig, ekspert në sigurinë ndërkombëtare, tha se konfliktet si lufta në Ukrainë ishin prova se logjika e çarmatimit ka arritur kufijtë e saj. Në vend të kësaj, tha ai, bota ka hyrë në një epokë të re në të cilën armatimi po del jashtë kontrollit pasi shumica e marrëveshjeve të kontrollit të armëve janë të vjetruara ose nuk janë më në përdorim.
Për të kundërshtuar këtë prirje, Schörnig propozoi një qëllim të ri ndërkombëtar. "Shtetet duhet t'i kthehen armatimit të kontrolluar", tha ai.
"Ata duhet të bien dakord që të mos armatosen mbi një nivel të caktuar. Kjo mund t'i qetësojë oak gjakrat. Kontrollet e armëve mund të jenë një qëllim i përkohshëm, një mënyrë për të kufizuar dhe stabilizuar armatimin dhe për të shmangur që të gjithë të armatosen në mënyrë të egër, sipas dëshirës."
Ka të ngjarë që raporti i SIPRI-t për shpenzimet ushtarake në vitin 2024 të gjejë sërish një rritje të shpenzimeve. Në vitin 2023, ofensiva në shkallë të gjerë e Izraelit në Gaza dhe tensionet në rajon më të gjerë çuan në rritjen më të lartë vjetore të shpenzimeve ushtarake që Lindja e Mesme kishte parë në 10 vjet.
Shpenzimet totale ushtarake në rajon u rritën me 9% dhe arritën në 200 miliardë dollarë. Vetëm shpenzimet ushtarake të Izraelit u rritën me 24% në 27.5 miliardë dollarë, e dyta pas Arabisë Saudite.
Schörnig tha se ai kishte një pikëpamje pesimiste. "Nëse klima e përgjithshme politike nuk ndryshon, nuk besoj se trendi aktual rritës i armatimit do të marrë fund," tha ai. "Kjo do të ishte e mundur vetëm nëse Ukraina do të arrinte një marrëveshje paqeje që nuk do ta ndante vendin."
Eksperti shpreson gjithashtu se Shtetet e Bashkuara dhe Kina mund të negociojnë për të mbajtur nën kontroll konfliktin rajonal me Tajvanin.
Edhe sikur të munden, tha ai, "kjo situatë aktuale gjeopolitike është si një fuçi baruti dhe shifrat e SIPRI-t pasqyrojnë pikërisht këtë."
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
