Për vite me radhë, shkencëtarët kanë paralajmëruar se gripi i shpendëve, i njohur më mirë si H5N1, një ditë mund të bëjë kalimin e rrezikshëm nga shpendët te njerëzit dhe të shkaktojë një krizë globale shëndetësore.
Gripi i shpendëve herë pas here ka infektuar njerëzit që kur u shfaq në Kinë në fund të viteve 1990. Nga viti 2003 deri në gusht 2025, Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) ka raportuar 990 raste njerëzore të H5N1 në 25 vende, duke përfshirë 475 vdekje, një shkallë vdekshmërie prej 48%.
Vetëm në SHBA, virusi ka prekur më shumë se 180 milionë shpendë, është përhapur në mbi 1,000 kope qumështi në 18 shtete dhe ka infektuar të paktën 70 persona, kryesisht punëtorë bujqësorë, duke shkaktuar disa shtrime në spital dhe një vdekje. Në janar, tre tigra dhe një leopard ngordhën në një qendër shpëtimi të kafshëve të egra në qytetin Nagpur të Indisë nga virusi që zakonisht infekton shpendët.
Simptomat tek njerëzit imitojnë një grip të rëndë: temperaturë e lartë, kollë, dhimbje fyti, dhimbje muskujsh dhe, ndonjëherë, marramendje. Disa njerëz nuk kanë asnjë simptomë. Rreziku për njerëzit mbetet i ulët, por autoritetet po e vëzhgojnë nga afër H5N1 për çdo ndryshim që mund ta bëjë atë të përhapet më lehtë.
Ky shqetësim është ajo që nxiti studiuesit indianë Philip Cherian dhe Gautam Menon të shikojnë se si mund të zhvillohet një shpërthim H5N1 tek njerëzit dhe cilat ndërhyrje të hershme mund ta ndalojnë atë para se të përhapet.
Me fjalë të tjera, modeli i botuar në revistën BMC Public Health përdor të dhëna të botës reale dhe simulime kompjuterike për të luajtur se si një shpërthim mund të përhapet në jetën reale.
“Kërcënimi i një pandemie H5N1 tek njerëzit është i vërtetë, por ne mund të shpresojmë ta parandalojmë atë përmes mbikëqyrjes më të mirë dhe një përgjigjeje më të shkathët të shëndetit publik”, tha Menon për BBC.
Një pandemi e gripit të shpendëve, thonë studiuesit, do të fillonte në heshtje: një zog i vetëm i infektuar do t’ia kalonte virusin një njeriu, me shumë mundësi një fermeri, punonjësi i tregut ose dikujt që merret me shpendë. Nga aty, rreziku nuk qëndron në atë infeksion të parë, por në atë që ndodh më pas: transmetimi i qëndrueshëm nga njeriu te njeriu.
Meqenëse shpërthimet e vërteta fillojnë me të dhëna të kufizuara dhe të çrregullta, studiuesit iu drejtuan BharatSim, një platformë simulimi me burim të hapur e ndërtuar fillimisht për modelimin e Covid 19, por mjaft e gjithanshme për të studiuar sëmundje të tjera.
Mësimi kryesor për politikëbërësit është se sa e ngushtë mund të jetë dritarja për veprim përpara se një shpërthim të dalë jashtë kontrollit, thonë studiuesit.
Artikulli vlerëson se sapo rastet të rriten përtej afërsisht dy deri në dhjetë, sëmundja ka të ngjarë të përhapet përtej kontakteve parësore dhe dytësore.
Kontaktet parësore janë njerëz që kanë pasur kontakt të drejtpërdrejtë dhe të ngushtë me një person të infektuar, siç janë anëtarët e familjes, kujdestarët ose kolegët e ngushtë. Kontaktet dytësore janë ata që nuk e kanë takuar personin e infektuar, por kanë qenë në kontakt të ngushtë me një kontakt parësor.
Nëse familjet e kontakteve parësore karantinohen kur zbulohen vetëm dy raste, shpërthimi pothuajse me siguri mund të përmbahet, zbuloi hulumtimi.
Por, kur të identifikohen 10 raste, është shumë e mundshme që infeksioni të jetë përhapur tashmë në popullatën më të gjerë, duke e bërë trajektoren e tij praktikisht të padallueshme nga një skenar pa ndërhyrje të hershme.
Për ta mbajtur studimin të bazuar në kushte të botës reale, studiuesit zgjodhën një model të një fshati të vetëm Tamil Nadu, zemra e rripit të shpendëve të Indisë.
Tamil Nadu është shtëpia e më shumë se 1,600 fermave të shpendëve dhe rreth 70 milionë pulave dhe prodhon mbi 60 milionë vezë në ditë.
Një fshat me 9,667 banorë u krijua duke përdorur një komunitet sintetik, familje, vende pune, hapësira tregu dhe u mbush me zogj të infektuar për të imituar ekspozimin në jetën reale.
Në simulim, virusi fillon në një vend pune, një fermë të mesme ose treg, përhapet së pari tek njerëzit atje (kontaktet parësore) dhe pastaj lëviz jashtë tek të tjerët (kontaktet dytësore) me të cilët ata bashkëveprojnë përmes shtëpive, shkollave dhe vendeve të tjera të punës. Shtëpitë, shkollat dhe vendet e punës formuan një rrjet të fiksuar.
Duke ndjekur infeksionet parësore dhe dytësore, studiuesit vlerësuan metrikat kryesore të transmetimit, duke përfshirë numrin bazë riprodhues, R0, i cili mat se sa njerëz, mesatarisht, një person i infektuar u kalon virusin. Në mungesë të një pandemie në botën reale, studiuesit në vend të kësaj modeluan një gamë shpejtësish të besueshme transmetimi.
Pastaj ata testuan se çfarë ndodh kur ndërhyrje të ndryshme, eliminimi i zogjve, karantina e kontakteve të ngushta dhe vaksinimi i synuar, filluan të hynin në fuqi.
Rezultatet ishin të qarta.
Varrimi i zogjve funksionon por vetëm nëse bëhet para se virusi të infektojë një njeri.
Nëse ndodh një përhapje, koha bëhet gjithçka, zbuluan studiuesit.
Izolimi i personave të infektuar dhe karantina e familjeve mund ta ndalojë virusin në fazën dytësore. Por sapo shfaqen infeksione terciare, miq të miqve ose kontakte të kontakteve, shpërthimi del jashtë kontrollit nëse autoritetet nuk vendosin masa shumë më të ashpra, duke përfshirë edhe izolimin.
Simulimet nxorën në pah gjithashtu një kompromis të vështirë.
Karantina, e futur shumë herët, i mban familjet së bashku për periudha të gjata dhe rrit mundësinë që individët e infektuar ta kalojnë virusin tek ata me të cilët jetojnë. E futur shumë vonë, bën pak për të ngadalësuar shpërthimin.
Hulumtuesit thonë se kjo qasje vjen me paralajmërime.
Modeli mbështetet në një fshat sintetik, me madhësi fikse familjesh, vende pune dhe modele të lëvizjes ditore. Ai nuk përfshin shpërthime të njëkohshme të shkaktuara nga zogjtë shtegtarë ose nga rrjetet e shpendëve. As nuk merr parasysh ndryshimet në sjellje, mbajtjen e maskës, për shembull, pasi njerëzit të dinë se zogjtë po ngordhin.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
