.png)
Ti psh në çfarë lloj plakjeje je? Tingëllon e çuditshme si pyetje deri edhe e pakuptueshme por do të na duhet të mësohemi edhe me këtë pyetje, sepse secili prej nesh plaket ndryshe, pikërisht sipas llojeve të ndryshme të plakjes.
Neologjizmi u shpik disa kohë më parë nga një gjenetist nga Universiteti Kalifornian i Stanfordit, Michael Snyder, i cili zbuloi se procesi i plakjes është më pak linear sesa ne besuam në të kaluarën, sepse trupi nuk plaket në të njëjtën mënyrë kudo: disa organe dhe sisteme plaken më herët dhe më keq se të tjerët
Llojet e pleqërisë
Sipas një studimi të fundit të gjenetistit Snyder, drejtimet kryesore nëpër të cilat udhëtojmë me kalimin e viteve do të ishin katër: ka nga ata, sistemi imunitar i të cilëve vuan më shumë nga goditjet e kohës, ata që janë më "të brishtë" në mëlçi, ata që e ndjejnë kalimin e viteve sidomos në veshka dhe ata që plaken më herët në nivel metabolik.
Këto katër thembra të Akilit do të identifikonin katër llojet kryesore të plakjes. Ajo e të kuptuarit se çfarë është e jona mund të jetë hapi i parë drejt synimit për jetëgjatësi të suksesshme, me ndërhyrje që në vend që të jenë 360 gradë mund të fokusohen mbi të gjitha në ruajtjen e të rinjve pjesë e destinuar të plaket më shpejt dhe më keq.
Për më tepër, hetimet e mëtejshme kanë rritur llojet e mundshme të plakjes në të paktën 9 dhe vetë Snyder kohët e fundit deklaroi se "Ne kemi 78 organe, 78 lloje të plakjes mund të ekzistojnë. Ka të ngjarë që ato kryesore të jenë rreth 50, për t'u reduktuar në 20 duke marrë parasysh që shumë organe dhe sisteme janë të ndërlidhura ngushtë”.
Çfarë ndikon në plakje
Plakja është e pashmangshme, por shpejtësia me të cilën organet e bëjnë këtë nuk është e njëjtë: ndër elementët që ndikojnë më shumë në proces janë faktorët gjenetikë, stili i jetesës (ata që janë aktivë do të kenë muskuj dhe kocka që mbeten të forte për më gjatë) por edhe parametra të tillë si qarkullimi i qelizave, i cili kur është i shpejtë kontribuon në mbajtjen e indeve të reja.
Prandaj, gjenet, mjedisi dhe zgjedhjet e stilit të jetesës ndikojnë në mënyrën se si qelizat, organet dhe indet e humbasin ngadalë funksionalitetin e tyre. Për shembull, dikush që ka kaluar një jetë duke bërë punë aktive në ajër të hapur në moshën 70-vjeçare mund të ketë një zemër dhe mushkëri të forte, por lëkurën e rrudhosur. Duke marrë parasysh se cila pjesë e trupit është më e shpejtë drejt rënies, ne mund të veprojmë për të ulur shpejtësinë e procesit në përgjithësi, sipas teorive të gjenetistit amerikan Michael Snyder.
Çfarë mund të ndryshojë në rrugën e pleqërisë
Studiuesi, duke ndjekur disa vullnetarë me kalimin e kohës dhe duke matur parametra të shumtë, identifikoi katër llojet kryesore të plakjes dhe bashkë me to edhe patologjitë që përfshihen më shpesh në rrugën drejt pleqërisë.
Ata me një tip metabolik të plakur, për shembull, kanë më shpesh vlera të ndryshuara të sheqerit në gjak dhe kolesterolit, duhet të luftojnë për të mbajtur peshën dhe me kalimin e kohës do të kenë më shumë gjasa të zhvillojnë sëmundje kardiovaskulare, obezitet, diabeti tip 2;
ata që kanë mëlçi “të dobët” shfaqin disa vështirësi në pastrimin e trupit nga mbeturinat dhe hyjnë më shpesh në pleqëri me probleme të tilla si steatoza hepatike, e ashtuquajtura mëlçia e yndyrshme;
Nga ana tjetër, tipi renal i moshuar ka vështirësi më të madhe për të mbajtur një ekuilibër adekuat ujë-kripë dhe mund të përjetojë hipertension si dhe insuficiencë renale;
Së fundi, lloji i moshës imune është ai që ka aftësinë më të vogël për të menaxhuar inflamacionin dhe infeksionet dhe ka më shumë gjasa të sëmuret nga patologji të tilla si artriti reumatoid ose skleroza e shumëfishtë.
Përzierje e llojeve
Siç shpjegoi Snyder, “profili i të gjithëve është i ndryshëm dhe mund të jetë një përzierje midis llojeve të ndryshme të plakjes, në të cilat një është mbizotërues”: një tip klasik i plakjes imunitare me një profil metabolik "të ri" do të jetë një i moshuar i dobët pa probleme diabeti, por më shumë rrezik përballë infeksioneve të mundshme”. Identifikimi i pjesës sonë "të vjetër" mund të ketë pasoja praktike: për shembull, nëse jemi të prirur për të zhvilluar diabet për shkak të një lloji metabolik të plakur, menaxhimi i peshës dhe rezistencës ndaj insulinës, hormoni i nevojshëm për menaxhimin e glukozës, mund të ngadalësojë plakjen duke ju mbajtur të shëndetshëm për më gjatë. Kjo ndodhi në disa nga vullnetarët e Snyder: duke ndryshuar zakonet, disa shënues metabolikë ndryshuan për mirë, të paktën në afat të shkurtër.
Gjenetika dhe epigjenetika
Ndërkohë, kërkimet për të karakterizuar më mirë llojet e plakjes vazhdojnë, duke u mbështetur në një mori të dhënash nga projekte të tilla si UK Biobank, e cila mbledh informacione gjenetike, mjekësore dhe të stilit të jetesës nga mbi 50,000 britanikë, ose e ngjashme me GeneBank Kombëtare të Kinës: rezultatet tregojnë se do të duhet të shtohen lloje të plakjes, të cilat marrin parasysh brishtësinë specifike të organeve dhe sistemeve të tilla si mushkëritë, muskujt, zemra dhe enët e gjakut. Me pak fjalë, tabloja po bëhet më e ndërlikuar, për të mos përmendur se hetimet për të identifikuar llojet e plakjes janë të vështira dhe nuk mjafton vetëm matja e sheqerit në gjak, enzimave të mëlçisë apo qelizave të bardha të gjakut, nevojitet një analizë komplekse gjenetike, metabolike dhe molekulare.
Andrea Ungar, president i Shoqatës Italiane të Gerontologjisë dhe Geriatrisë, nënvizon se "e ardhmja e shkencës së plakjes qëndron në epigjenetikë, domethënë në të kuptuarit se si zgjedhjet dhe mjedisi modifikojnë shprehjen e gjeneve dhe për rrjedhojë drejtojnë trajektoret e ndryshme të organeve me kalimin e kohës. Megjithatë, një qasje reduksioniste, e përqendruar në sisteme individuale, mund të na bëjë të humbasim organizmin në tërësi: disa organe preken më shumë nga kalimi i kohës se të tjerët, por për jetëgjatësi të shëndetshme është gjithashtu e nevojshme të merren parasysh parametra të ndryshëm, mos harroni gjithashtu rëndësinë e socialitetit, i cili, pavarësisht se nuk ka efekte të drejtpërdrejta në organe apo sisteme, ju mban të rinj po aq sa ushtrimet fizike, që kanë më shumë rëndësi se dieta”
Ajo që kemi në dispozicion dhe që ngjan më shumë me shatërvanin e rinisë është pikërisht lëvizja, sepse ajo ka një ndikim pozitiv në shumicën e llojeve të plakjes. Dhe nëse identifikimi i të vetëve nuk është (ende) i lehtë, ekziston një mënyrë për të kuptuar dobësitë psh kur fillojmë të marrim ilaçe për një problem kronik, do të thotë se ajo është thembra jonë e Akilit dhe rënia fillon pikërisht aty.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
