.png)
Nga Gazeta Si – Në shumicën e rasteve, kinematë funksionojnë falë filmave të rinj. Ata bëjnë marrëveshje me këdo që shpërndan filmat në mënyrë që t’i shfaqin ato për disa javë përpara se ata filma të jenë të disponueshëm diku tjetër. Megjithatë, një pjesë të vogël, por jo të parëndësishme të programimit të kinemave të caktuara, e zënë edhe filmat e vjetër: nga ato bardhezi të viteve tridhjetë e deri tek ato të disa viteve më parë, ndoshta të ripropozuar me rastin e daljes në treg të një vazhdimi të tyre.
Filmat arkivorë dhe repertoralë kanë ekzistuar prej dekadash dhe kanë qenë pjesë e pandashme e kineforumeve, kineklubeve dhe arenave verore. Por ato kanë rezultuar shumë të dobishme veçanërisht kohët e fundit, kur kinematë ishin të hapura midis izolimeve, por pak filma të rinj do të shfaqeshin.
Megjithatë, rikthimi në kapacitetin e plotë të prodhimeve filmike nuk bëri që filmat e vjetër të zhdukeshin nga kinematë. Për disa muaj, për shembull, “Shekulli XX. Shpikja më e bukur”, me të cilën Cineteca Nazionale ka rikthyer dhe do të rikthejë – ndonjëherë për herë të parë – 150 filma të vjetër italianë dhe të huaj në dy kinema në Romë dhe Firence. Në ditët në vijim, shumë filma të vjetër, të ndarë në pesë recensione, do të mbërrijnë edhe në shumë salla të Kinemave UCI. Recensionet do të përfshijnë filma të Harry Potter, anime japoneze dhe horror të disa viteve më parë dhe, ndër të tjera, A Clockwork Orange, The Goonies, The Shining, Vertigo, La Dolce Vita dhe Apocalypse Now.
Këto nuk janë domosdoshmërisht nisma ose fushata kombëtare të një lloji: kinematë individuale shfaqin vazhdimisht filma të vjetër në përvjetorë, si pjesë e rishikimeve, ose thjesht për t’i dhënë shikuesve mundësinë për të parë ose rishikuar disa filma në ekranin e madh, ose për të diferencuar veten dhe për të plotësuar fitimet e filmave të sapodalë.
Ju mund të mendoni se shfaqja e filmave të vjetër është e thjeshtë dhe e lirë, por në realitet mund të jetë e ndërlikuar dhe e shtrenjtë, shpesh për shkak të çështjeve të të drejtave: ndonjëherë mund të jetë një sfidë vetëm të gjesh se kush i zotëron ata. Mënyra më e thjeshtë përmes së cilës të ashtuquajturat filma të repertorit kthehen në kinema përfshin restaurimin ose ardhjen e ndonjë versioni të ri të një filmi të vjetër.
Alessandro Rossi – regjisor, producent dhe profesor – thotë në fakt se “rimëkëmbja dhe operacionet retrospektive” të viteve të fundit janë pasojë e “shpikjes së madhe të kinemasë së restauruar”, por sipas tij edhe të një “eksitimi për afate, përvjetorë e homazhe, që është një prejardhje televizive”.
Në rastin e filmave që janë restauruar ose ripropozuar, mbërritja në kinema e filmave të vjetër ndjek rrugë shumë të ngjashme me ato të shfaqjeve të reja: pas restaurimit një institucion ose një distributor ua propozon kinemave, të cilat në bazë të tarifave dhe negociatave të ngjashme me ato të një filmi të ri vendosin në mënyrë të pavarur nëse do ta shfaqin apo jo.
Monica Naldi, drejtuese e kinemasë me një ekran Beltrade në Milano, shpjegon se në rastin e filmave të restauruar – dhe ndonjëherë edhe për filmat e tjerë të repertorit – “ka edhe një datë daljeje” dhe gjithçka funksionon “pikërisht si me filmat e rinj”, me një kompani distribucioni, e cila, pas një negocimi, siguron të gjitha materialet e nevojshme për promovimin e filmit: vetë filmi (në rastin e një filmi dixhital në formatin DCP, akronimi i Paketës së Kinemasë Dixhitale), traileri, posterat dhe gjithë pjesa tjetër.
Megjithatë, jo gjithmonë gjërat shkojnë aq mirë. Në shumë raste të tjera, të gjitha ato në të cilat kinematë vendosin të shfaqin disa filma të repertorit, rruga është shpesh më me gunga. Pa një shpërndarës që u ofron atyre një film, ekspozuesit duhet të kërkojnë vetë se kush i zotëron të ashtuquajturat të drejta teatrale të një filmi të vjetër. Naldi thotë, për shembull, se kohët e fundit Beltrade – e cila u rihap në 2021 pas bllokimit, duhej ta bënte këtë për dy filma të Michelangelo Antonioni dhe për filmat Medea dhe Teorema nga Pier Paolo Pasolini. Në rastin e fundit, shpjegon Naldi, të drejtat për disa prej filmave të Pasolinit ishin propozuar nga Cineteca di Bologna, por Beltrade, i cili donte të shtonte të tjerë, duhej “të shkonte dhe t’i kërkonte”.
Ky kërkim shpesh përfshin “punë të mundimshme”, thotë Rossi, sepse të drejtat e nevojshme për të shfaqur (madje edhe falas) filma të vjetër në kinema shpesh kalojnë nga një kompani në tjetrën, apo edhe tek individët privatë. Mund të ndodhë edhe që të drejtat e disa filmave të vjetër të zbërthehen dhe ata që do të shpërndahen në kinema të përfundojnë kushedi se ku.
Marco Fortunato, president i Cinemazero – një shoqatë me katër kinema në Pordenone – flet për vështirësinë në marrjen e të drejtave të filmave në stock si “një nga çështjet e mëdha në zhvillimin e tregut të filmit”. Ai gjithashtu thotë se në shumë raste “çdo tregtar i vetëm duhet të shkojë në kërkim të mbajtësit të së drejtës”, ndonjëherë diçka “shumë shumë e ndërlikuar”.
Problemi, vijon Fortunato, “rrjedh nga fakti se shumë bashkëbisedues nuk janë gjithmonë të strukturuar dhe sa më shumë kalojnë vitet aq më shumë ka të ngjarë që kompanitë të falimentojnë, të jenë ndarë apo të kenë marrë trashëgimtarët”.
Edhe duke supozuar që mbajtësit e të drejtave ekzistojnë dhe gjenden, duhet të fillohet gjithmonë një negocim për t’i marrë ato. Në përgjithësi, një pagesë fikse është rënë dakord për të mundësuar shfaqjen e një filmi, por gjithashtu mund të ndodhë – siç ndodh me filmat e parë – që marrëveshjet të parashikojnë një përqindje të të ardhurave.
Në përgjithësi, thotë Fortunato, flitet për disa qindra euro si shumë fikse, por nuk ka asnjë standard (që në fakt nuk është as për vizionet e para) dhe për këtë arsye ndërmerren “pazare pa pagesë”. Por mund të ndodhë gjithashtu, si në rastin e individëve, ashtu edhe në rastet e kompanive, që mbajtësit e të drejtave të kërkojnë shifra pothuajse të qëndrueshme për kinematë individuale.
Një ndërlikim tjetër vjen nga fakti se gjetja e të drejtave dhe arritja e një marrëveshjeje është vetëm një pjesë e punës. Në disa raste, në fakt, mund të ndodhë që ata që kanë të drejtat atëherë të mos kenë një kopje fizike të filmit, dixhital ose analog, dhe për këtë arsye kinemaja duhet ta marrë atë vetë, ndoshta nëpërmjet një biblioteke, e cila zotëron dhe ruan filmin pa kontrolluar të drejtat e tij teatrale.
Në rastin e kopjeve analoge, është e nevojshme të menaxhoni dërgesën e filmit me korrier dhe të paguani një tarifë relative të konsumit. “Ne gjithmonë projektojmë mbështetjen më të mirë në dispozicion”, thotë Fortunato. Përveç mbështetjes fizike të nevojshme për shfaqjen e filmit, në rastin e filmave të repertorit, kinematë duhet të kujdesen, ndoshta duke bashkëpunuar me njëra-tjetrën, për kostot dhe operacionet e nevojshme për të pasur një trailer ose titra. “Duhet të mjaftohesh si me materialet për të shfaqur filmin në sallë, ashtu edhe me ato për komunikim dhe promovim”, thotë Naldi.
Vetëm pasi të bëhet e gjithë kjo, kinematë mund të planifikojnë dhe shfaqin filma të vjetër. Në këtë pikë, çështja më në fund bëhet më e thjeshtë: krahasuar me publikimet e reja, filmat arkivorë përgjithësisht duhet të respektojnë më pak rregulla në lidhje me kohën dhe metodat e projeksionit.
Megjithatë, si Fortunato ashtu edhe Naldi ankohen kryesisht për mungesën e një sistemi që, ndoshta përmes një katalogu të përditësuar, e bën më të lehtë dhe më të shpejtë gjetjen e mbajtësve të të drejtave. Një arkiv i cili sipas Fortunato mund të merret nga SIAE. “Ky problem ekziston dhe ka qenë gjithmonë”, thotë Naldi, “dhe pandemia e ka bërë më të dukshme pikërisht sepse nuk kishte filma të rinj”.
Ekziston edhe e ashtuquajtura kredi kulturore nga Arkivi Kombëtar i Filmit, e cila megjithatë ka të bëjë vetëm me filmat italianë dhe parashikon një sërë rregullash mjaft të rrepta, duke përfshirë mungesën e “çdo fitimi”.
Gjithashtu për shkak të këtyre vështirësive, ekziston ajo që Rossi e përkufizon si një “zonë gri” dhe pothuajse “gjysmë klandestine” në të cilën në disa ekrane projektohen filma të vjetër, ndoshta duke mbledhur para për projeksionet, pa respektuar plotësisht rregullat.
Pavarësisht pengesave të shumta, kjo ende duket të jetë një periudhë e mirë për kinemanë e repertorit. Dhe duket se është mjaft e tërthortë: nga multiplekset UCI ku mund të shikoni The Goonies ndërsa përtypni kokoshka deri në një përmbledhje si “Shekulli XX. Shpikja më e bukur”, e cila filloi në dhjetor dhe do të vazhdojë deri më 29 qershor, për gjithsej 150 filma.
Kuratori Cesare Petrillo thotë se ndër filmat që kanë pasur më shumë vështirësi janë Western (sipas tij sepse shihen shumë në televizion) dhe muzikalët.
Ndër filmat që “funksionuan më shumë” ishin “Asphalt Jungle”, “The Big Heat”, “The Last Show” dhe “Armed Robbery”. Megjithatë, ndodhi gjithashtu që filmat më pak të njohur të kishin nga 120 deri në 140 spektatorë për shfaqje, dhe për këtë arsye dolën më mirë se të tjerët shumë më të famshëm. Duke iu referuar audiencës që ndiqte shfaqjen, Petrillo thotë se kishte “shumë zotërinj të shtresës së mesme të mësuar të shkonin në kinema në orën pesë pasdite”, por edhe shumë të rinj dhe jo pak spektatorë “të rastit”.
Sipas Naldit, shpesh është vetëm çështje konteksti, prezantimi, promovimi dhe modaliteti. Në Beltrade, në fakt, ai arriti të prezantojë edhe filma pa zë, “duke krijuar kuadrin e duhur rreth tyre”. “Shpesh”, thotë ai, “të rinjtë janë të ndjeshëm ndaj faktit që një film i vjetër kult është rikuperuar dhe janë filma që nuk shihen prej kohësh në kinema”.
Marrë nga Il Post, përshtati në shqip Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
