.png)
Nga Gazeta ‘Si’ – Instituti Holandez i Marrëdhënieve Ndërkombëtare Clingendael ka publikuar një hulumtim mbi mënyrën se si Rusia ndikon në vendet e Ballkanit Perëndimor.
Raporti fokusohet kryesisht mbi rolin e Rusisë në tre shtetet e Ballkanit, në Serbi, Malin e Zi dhe Bosnje-Hercegovinë.
Rusia ka ndikim të fuqishëm ekonomik në Ballkan në këto tre shtete, duke nisur që nga furnizimi me gazin rus dhe mbi të gjitha mbi investimet në prona dhe në turizëm. Rusia ruan ndikimin ekonomik veçanërisht në sektorin e energjisë në Serbi dhe Bosnje dhe Hercegovinë, pasi ajo siguron gati 100% të importeve të gazit të të dy vendeve dhe gjiganti i saj energjetik Gazprom zotëron infrastrukturën thelbësore të energjisë në këto vende.
Rusia përdor aktivisht lidhjet energjetike për të ndikuar politikisht në rajon. Për shembull, në maj 2022, Beogradi rinegocioi me Gazprom një kontratë trevjeçare gazi me çmime të favorshme në mes të luftës në Ukrainë dhe sanksionet ndërkombëtare ndaj Rusisë. Për Moskën, ajo shërbeu qartë për të mbështetur Serbinë në përballimin e presionit nga BE për t’iu bashkuar sanksioneve antiruse. Megjithatë, duhet theksuar se pjesa e gazit në përzierjen energjetike të secilit vend mbetet e ulët.
BE-ja po e tejkalon padiskutim Rusinë si partner ekonomik ndaj Serbisë, Bosnjë-Hercegovinës dhe Malit të Zi. Edhe nëse Rusia kërkon të ruajë, me vështirësi, ndikimin e saj ekonomik përmes sektorit të energjisë, pushtimi i saj i Ukrainës ka reduktuar më tej praninë ekonomike të vendit në të tre vendet.
Pasaportat e arta dhe instalimi i rusëve në Serbi
Ekonomikisht, ndikimi i Rusisë është tejkaluar ndjeshëm nga ai i BE-së, veçanërisht në aspektin tregtar. Ndikimi i gjerë i Rusisë në sektorët energjetikë të BiH dhe Serbisë, megjithatë, jep një levë të konsiderueshme politike, edhe nëse investimet e saj shpesh rezultojnë të pashmangshme ekonomikisht.
Në vitin 2022, Serbia përjetoi një rritje të paprecedentë të investimeve të huaja direkte (IHD) të cilat tejkaluan fluksin mesatar të IHD-ve të viteve të mëparshme me 500–600 milionë euro. Në të njëjtin vit, Serbia pa krijimin e 1020 bizneseve ruse – një shifër 12 herë më e lartë se në vitin 2021 – për shkak të fluksit të rusëve në vend.
Në Mal të Zi vërehet e njëjta tendencë. Pavarësisht statusit të Malit të Zi si një shtet jo-miqësor dhe sanksioneve të tij kundër Moskës, vendi vazhdon të marrë investime të konsiderueshme nga kompanitë dhe qytetarët rusë. Banka Qendrore e Malit të Zi deklaroi në korrik 2022 se rusët mbetën investitorët më të mëdhenj në vend, duke investuar më shumë se 41 milionë euro pas pushtimit rus të Ukrainës. Investimet më të rëndësishme janë bërë në sektorin e strehimit, në të cilin besohet se rusët zotërojnë më shumë se 40% të pasurive të paluajtshme malazeze.
Rusët investojnë veçanërisht në qytetet bregdetare të Adriatikut, si Tivar, HercegNovi, Petrovac dhe Budva, pasi kanë komunitete të konsiderueshme ruse. Në kushtet e turizmi, sipas të dhënave zyrtare të Zyrës së Statistikave të Malit të Zi, ka pasur më shumë turistë rusë në vitin 2022 sesa në 2021, por është e paqartë nëse ata përfshijnë vetëm turistë apo edhe njerëz që udhëtojnë për t’i shpëtuar luftës.
Në kontekstin e ekonomisë dhe turizmit, vlen të përmendet se një numër i konsiderueshëm i rusëve – që llogaritet në 13.000 – kanë zgjedhur Malin e Zi si destinacion ndërsa janë larguar nga vendi i tyre pas fillimit të luftës. Skema e “Pasaportës së Artë” të Malit të Zi ka kontribuar në këtë trend, me 70% të të gjitha pasaportave të arta që u jepen qytetarëve rusë. Rusët e pasur që bënë një investim të konsiderueshëm në Mal të Zi (në shumën prej 450.000 euro) përfituan nga kjo masë ekonomike derisa, nën BE të fortë presioni, Mali i Zi e përfundoi programin në fund të vitit 2022.
Për sa i përket migrimit rus në Serbi, në përgjithësi dallohen dy valë. Vala e parë përbëhej kryesisht nga disidentë politikë dhe aktivistë që kërkuan strehim në Serbi. Vala e dytë solli rusët që ishin më të shqetësuar për interesat profesionale dhe të biznesit; kjo rezultoi në një rritje të kompanive në pronësi ruse të regjistruara në vend. Sipas shifrave, që nga koha e luftës me Ukrainën llogaritet 220 mijë rusë janë në Serbi, ku 40% e tyre janë kundër pushtimit rus dhe 60% e tyre duan të mbesin neutral.
Në nivelin politik, ndikimi i Rusisë shtrihet veçanërisht tek politikanët (pro-)serbë, të cilët shpesh përdorin narrativa të ngjashme dhe përdorin Rusinë si një mbështetës të jashtëm për të promovuar idetë e tyre. Në veçanti, pozicioni i saj për Kosovën, mbështetja ruse për liderin e Republika Srpska, Milorad Dodik dhe lidhjet e saj me Kishën Ortodokse mbeten pika të rëndësishme hyrëse për ndikimin politik të Rusisë në rajon në përgjithësi. Nga tre vendet, pikat hyrëse për ndikimin rus janë më të përhapura në Serbi, e ndjekur nga Bosnja dhe Hercegovina.
Investimi ushtarak
Kur bëhet fjalë për ndikimin ushtarak, Rusia kërkon të ruajë bashkëpunimin e saj ushtarak me partnerin e saj kryesor, Serbinë, duke mbështetur gjithashtu militarizimin e Republikës Srpska. Beogradi është i kënaqur me shkallën aktuale të bashkëpunimit me Moskën, por kërkon të shmangë të bëhet baza e Rusisë në Ballkan. Në fakt, Rusia është vetëm një nga aktorët e shumtë të sigurisë në Ballkan, i lënë në hije nga NATO dhe i sfiduar nga Kina.
Ndërsa paraqitet si një partner i Serbisë dhe Republika Srpska në veçanti, Rusia përdor gjithashtu instrumente keqdashëse, të cilat shpesh janë provuar të jenë efektive në formësimin e mjedisit politik të Ballkanit Perëndimor. Në mungesë të një pranie ushtarake në rajon, Rusia mbështet figurat dhe organizatat nacionaliste të ekstremit të djathtë, të cilat në përgjithësi u ngjajnë më mirë grupeve të krimit të organizuar sesa organizatave paraushtarake, për të arritur qëllimin e saj për destabilizimin duke nxitur polarizimin dhe ndjenjat antiperëndimore.
Që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, përfshirja e Moskës në sigurinë në Ballkanin Perëndimor është zbutur, por jo e parëndësishme. Për shkak të historisë dhe vendndodhjes gjeografike të rajonit – duke u kufizuar nga vendet anëtare të BE-së dhe NATO-s – dhe në kontrast me vendet e Partneritetit Lindor, Rusia nuk ka prani ushtarake në Ballkanin Perëndimor. Si e tillë, ajo duhet të përdorë metoda të tjera hibride për të nxitur konflikte të pazgjidhura dhe paqëndrueshmëri. Sidoqoftë, Rusia ende arrin të mbajë disa lidhje ushtarake dhe të sigurisë me aleatët e saj kryesorë, Serbinë dhe Republikën Srpska (RS).
Këtë e bën përmes pakteve ushtarake, stërvitjeve të përbashkëta, trajnimeve ushtarake dhe furnizimeve me armë. Megjithatë, me Malin e Zi, anëtarin e NATO-s, një bashkëpunim i tillë mungon plotësisht. Pranimi i Malit të Zi (si dhe Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut) në NATO thekson faktin se Rusia në vitet e fundit ka dështuar në masë të madhe në parandalimin e integrimit të përgjithshëm të rajonit me institucionet euroatlantike, pavarësisht agjendës së saj penguese.
Kremlini është ndoshta më i suksesshmi në fushën e medias dhe dezinformimit. Propaganda ruse depërton në Serbi, Mal të Zi dhe Bosnje-Hercegovinë përmes portaleve të financuara nga Rusia, mediave lokale dhe mediave sociale. Dezinformatat dhe narrativat ruse kanë depërtuar në rajon në një masë të tillë që pjesë të konsiderueshme të shoqërisë mbajnë një imazh pozitiv për Rusinë dhe udhëheqjen e saj politike.
Megjithëse Ballkani Perëndimor nuk është i një rëndësie qendrore për politikën e jashtme ruse, Rusia ka krijuar lidhje politike me Serbinë, Malin e Zi dhe BiH që i ofrojnë asaj shkallë të ndryshme levash. Përveç marrëdhënieve qeveri-qeveri, Rusia është angazhuar të ndërtojë marrëdhënie me përfaqësuesit politikë, duke përdorur kështu narrativa të qëndrueshme politike që rrotullohen rreth vlerave tradicionale dhe pansllavizmit. Pozicioni i Kremlinit për Kosovën në veçanti ka dhënë ndikim në mesin e politikanëve dhe shoqërive etnike serbe në të tre vendet. Së fundi, lidhjet me Kishën Ortodokse përforcojnë narrativat politike pro-ruse në rajon
Ndikimi rus është më i përhapuri në Serbi, duke u ngritur në nivele shqetësuese në të gjitha fushat. Në Bosnje dhe Hercegovinë, ndikimi politik rus është i përqendruar në Republikën Srpska, megjithëse ka një ndikim shqetësues në vendin në përgjithësi.
Në Mal të Zi, Rusia ka përdorur veprime keqdashëse për të ndikuar në vend, pasi mbështetja e saj për aktorët politikë pro-rusë të vendit nuk ka arritur të pengojë rrugën e përgjithshme pro-perëndimore të Malit të Zi.
Pranimi i Malit të Zi në NATO më 2017 tregon se megjithëse Rusia i është rikthyer veprimeve keqdashëse, duke përfshirë një përpjekje të fshehtë për grusht shteti, sulme kibernetike dhe mbështetje për protestat përmes Kishës Ortodokse, burime të tilla ndikimi mezi kanë ndikuar në dinamikën e brendshme strategjike politike të Malit të Zi.
Pavarësisht mungesës së marrëdhënieve të saj të institucionalizuara dhe gjithëpërfshirëse me Serbinë, Bosnje-Hercegovinën dhe Malin e Zi, Rusia ruan aftësinë që të paktën të vonojë integrimin euroatlantik të këtyre vendeve, megjithëse në përgjithësi nuk ka qenë në gjendje të parandalojë hapat në atë drejtim.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
