Grindja për buxhetet është gjithmonë pjesë e politikës, por skandali fiskal i sotëm është vërtet i frikshëm. Në Amerikë, demokratët dhe republikanët po luajnë një lojë pule mbi rritjen e tavanit të borxhit të qeverisë. Ndërsa drama intensifikohet, aksionet po rriten në mënyrë të rrezikshme. Janet Yellen, sekretarja e thesarit, thotë se departamentit të saj mund t’i mbeten pak para për të paguar faturat e qeverisë më 1 qershor nëse nuk arrihet marrëveshje. Investitorët kanë filluar të vlerësojnë rrezikun e asaj që do të ishte mospagimi i borxhit të Amerikës.
Deficiti buxhetor i Amerikës po rritet ndërsa popullsia e saj plaket, kostoja e subvencioneve rritet dhe fatura e interesit të qeverisë rritet. Deficitet mund të arrijnë rreth 7% të PBB-së në vit deri në fund të kësaj dekade – mangësi që Amerika nuk e ka parë në gjendje jashtë luftërave dhe rënieve ekonomike. Është shqetësuese, askush nuk ka një plan të arsyeshëm për t’i tkurrur ato.
Qeveritë e tjera po përballen me presione të ngjashme – dhe duken po aq të pavëmendshme. Ata në Europë janë të bllokuar në një debat të trashë rreth asaj se si të modifikohen rregullat e borxhit, në një kohë kur Banka Qendrore Europiane po mbështet në mënyrë indirekte financat e anëtarëve të saj më të dobët. Shifrat zyrtare të borxhit të Kinës pretendojnë të jenë të shëndetshme edhe pse qeveria qendrore përgatitet të shpëtojë një provincë. Qeveritë janë ngecur në një vend-fantazi fiskale dhe duhet të gjejnë një rrugëdalje përpara se të godasë fatkeqësia.
Një dekadë pas krizës globale financiare të 2007-09, rënia e normave të interesit i lejoi qeveritë të mbanin grumbuj të mëdhenj borxhesh. Edhe pse Europa dhe, në një farë mase, Amerika morën një sëpatë ndaj shpenzimeve publike pas krizës, nga fundi i viteve 2010 dukej sikur ata nuk kishin nevojë të shqetësoheshin. Normat e interesit afatgjatë vazhduan të binin edhe pse borxhi u rrit. Borxhi neto i Japonisë kaloi 150% të PBB-së pa pasoja. Kur goditi Covid-19, qeveritë e botës së pasur shpenzuan edhe 10% të PBB-së; Kriza energjetike e Europës çoi në më shumë ndihma. Vështirë se dikush shqetësohej për më shumë borxhe.
Ato ditë të normave të ulëta të interesit tani kanë kaluar. Këtë javë, Rezerva Federale rriti sërish normat, në 5-5.25%. Amerika do të shpenzojë më shumë për interesat e borxhit këtë vit, si pjesë e PBB-së, se në çdo kohë në këtë shekull; deri në vitin 2030 fatura do të jetë në nivelin më të lartë të të gjitha kohërave, edhe nëse normat bien siç presin tregjet. Japonia nuk duket më aq e sigurt. Edhe pse normat atje janë super të ulëta, qeveria shpenzon 8% të buxhetit të saj për interesa, një shifër që do të rritet nëse banka qendrore fillon të shtrëngojë politikën monetare.
Plakja e popullsisë nënkupton që deri në fund të dekadës fatura vjetore e kujdesit shëndetësor dhe pensioneve në botën e pasur do të jetë rritur me 3% të PBB-së. Shifra është 2% edhe në tregjet në zhvillim, përfshirë Kinën, ku deri në vitin 2035 do të ketë 420 milionë persona mbi 65 vjeç. Në Perëndim, politikëbërësit ende nuk i kanë përmbushur premtimet për të shpenzuar më shumë për mbrojtjen në dritën e pushtimit rus të Ukrainës dhe tensioneve midis Amerikës dhe Kinës mbi Tajvanin. Dhe e gjithë bota ka nevojë për më shumë shpenzime publike të gjelbra nëse dëshiron të dekarbonizohet me shpejtësi.
Merrni Aktin e Reduktimit të Inflacionit të Amerikës, i cili supozohej të reduktonte deficitet. Kreditë e saj të taksave të gjelbra parashikoheshin të kushtonin 391 miliardë dollarë gjatë një dekade, por tani pritet nga Goldman Sachs të kushtojnë 1.2 trilion dollarë. Shtoni këtë dhe zgjerimin e mundshëm të shkurtimeve të përkohshme të taksave të miratuara gjatë presidencës së Donald Trump në parashikimet zyrtare, dhe Amerika është në një rrugë drejt deficiteve buxhetore prej 7% të PBB-së, edhe pse ekonomia rritet.
Presione të tilla të afërta i bëjnë propozimet e politikanëve të duken jashtëzakonisht jorealiste. Projektligji për të rritur tavanin e borxhit të Amerikës, i miratuar nga republikanët në Dhomën e Përfaqësuesve më 27 prill, kufizon shpenzimet në 2024 në nivelin e tij në 2022, dhe më pas rrit buxhetet me 1% në vit. Kjo mund të duket e arsyeshme, por përjashton shpenzimet e detyrueshme për pensionet dhe kujdesin shëndetësor dhe injoron inflacionin. Përjashtoni edhe shpenzimet e mbrojtjes dhe kjo nënkupton një shkurtim të buxhetit në terma realë prej 27% krahasuar me planet aktuale.
Qeveria gjermane duket se mendon se një objektiv prej 60% për raportet e borxhit ndaj PBB-së mund të zbatohet në mënyrë të besueshme për vende si Italia, e cila ka borxhe neto prej më shumë se dyfishi i asaj shume.
Në Britani, qeveria tallet me rregullat e saj, për shembull duke premtuar rritje taksash që shtyhen vazhdimisht. Disa muaj të ardhura më të mira se sa pritej janë të mjaftueshme për të nxitur një zhurmë për ulje taksash midis konservatorëve në pushtet, vetëm disa muaj pasi Britania u përball me një krizë të tregut të obligacioneve.
Rritja e borxhit të Kinës është mbajtur jashtë librave në “automjetet e financimit” të errët të përdorur nga qeveritë lokale. Përfshini gjithçka dhe borxhet totale publike të Kinës janë mbi 120% të PBB-së dhe do të rriten në gati 150% deri në vitin 2027, sipas parashikimeve të FMN. Nivele të tilla borxhi janë të përballueshme vetëm sepse Kina ka një oqean kursimesh të brendshme, të mbajtur rob nga kufizimet e saj në flukset e kapitalit.
Borxhi publik do të thotë që qeveria nuk mund të arrijë planin e saj për të ribalancuar ekonominë e saj drejt konsumit dhe për të ndërkombëtarizuar juanin.
Politikanët duhet të bëhen realë, shpejt. Borxhet publike janë në rrezik të bëhen të pamenaxhueshme, veçanërisht nëse normat e interesit mbeten të larta. Çdo hap në huamarrje pengon aftësinë e qeverive për t’iu përgjigjur krizës së ardhshme. Dhe ka kufizime se sa larg mund të kontrollohen shpenzimet. Politikanët mund të refuzojnë premtimet e tyre ndaj pensionistëve ose të sigurojnë që roli i tyre në tranzicionin e gjelbër të mos jetë më i madh se sa duhet. Por ka pak oreks publik për masa shtrënguese dhe shpenzimet do të rriten me kalimin e moshës së popullsisë. Më shumë shpenzime për mbrojtjen dhe investime të gjelbra janë thelbësore.
E gjithë kjo e bën të pashmangshme rritjen e taksave. Dhe më shumë tatimet e bëjnë vendimtare mbledhjen e parave në mënyra që janë miqësore për rritjen ekonomike. Nëntaksimi i shtëpive luksoze në Britani është skandaloz; Amerikës i mungon një taksë mbi vlerën e shtuar dhe Kina ka shumë nevojë për taksën e saj të premtuar prej kohësh. Emetimet e karbonit duhet të tatohen mjaftueshëm kudo, gjë që do të inkurajonte gjithashtu sektorin privat të investojë më shumë në dekarbonizim dhe në këtë mënyrë të zvogëlojë nevojën për shpenzime publike për këtë qëllim.
Largimi nga vendi i fantazisë fiskale do të jetë i dhimbshëm dhe padyshim që do të ketë thirrje për të shtyrë konsolidimin për një ditë tjetër. Por është shumë më mirë të bësh një dalje të kujdesshme tani sesa të presësh që iluzioni të rrëzohet.
Burimi:TheEconomist/Përshtati:Gazeta ‘SI’
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
