.png)
Gjëndra tiroide ndodhet në bazën e qafës, pak poshtë mollës së Adamit. Detyra e saj është të çlirojë hormone që rregullojnë rrahjet e zemrës, presionin e gjakut, temperaturën e trupit dhe peshën. Kanceri i tiroides ndodh kur qelizat brenda gjëndrës tiroide fillojnë të rriten dhe të ndahen në mënyrë të pakontrollueshme, duke formuar një tumor. Këto qeliza anormale mund të pushtojnë indet përreth dhe potencialisht të përhapen në pjesë të tjera të trupit.
Edhe pse shumica e rasteve të kancerit të tiroides janë të shërueshme, ekspertët e shëndetit janë të shqetësuar nga shpejtësia me të cilën po rriten shkallët e sëmundjes. Sipas bazës së të dhënave të Mbikëqyrjes, Epidemiologjisë dhe Rezultateve Përfundimtare (SEER), një sistem raportimi i kancerit në Shtetet e Bashkuara, incidenca e kancerit të tiroides në SHBA është më shumë se trefishuar midis viteve 1980 dhe 2016, duke u rritur nga 2.39 në 7.54 për 100,000 tek burrat dhe 6.15 në 21.28 për 100,000 tek gratë.
“Kanceri i tiroides mbetet një nga kanceret e pakta që ka qenë në rritje me kalimin e kohës, pavarësisht përparimeve në mjekësi”, thotë Sanziana Roman, kirurge endokrine në Universitetin e Kalifornisë në San Francisko.
Çfarë qëndron pas kësaj rritjeje të rasteve?
Është e njohur prej kohësh se ekspozimi ndaj sasive të mëdha të rrezatimit jonizues në fëmijëri mund të shkaktojë kancer të tiroides. Në vitet pas aksidentit bërthamor të Çernobilit në vitin 1986, shkalla e sëmundjes u rrit ndjeshëm tek fëmijët në Bjellorusi, Ukrainë dhe Rusi. Një studim zbuloi se midis të mbijetuarve të bombës atomike japoneze, rreth 36% e rasteve të kancerit të tiroides që nga viti 1958 mund t’i atribuohen ekspozimit ndaj rrezatimit në fëmijëri.
Megjithatë, nuk pati fatkeqësi bërthamore në SHBA në vitet ’80 apo ’90, apo diku tjetër, që mund të shpjegonin një rritje të tillë. Në fillim ekspertët u habitën, megjithatë përfundimisht u paraqit një shpjegim – a mund të “fajësohej” një diagnozë më e mirë?
Në vitet 1980, mjekët filluan të përdorin për herë të parë ultrasonografinë e tiroides, një teknikë imazherie që përdor valët e zërit për të krijuar imazhe të gjëndrës tiroide. Kjo u lejoi mjekëve të dallonin kancere shumë të vogla të tiroides që më parë do të kishin qenë të pazbulueshme.
Pastaj, në vitet 1990, mjekët filluan gjithashtu të mbledhin qeliza nga gunga të dyshimta për të përcaktuar nëse ato ishin kancerogjene, një teknikë e njohur si biopsi aspirimi me gjilpërë të hollë.
“Në të kaluarën, mjekët e preknin gjëndrën tiroide për të kërkuar nyje”, thotë Cari Kitahara, epidemiologe në Institutin Kombëtar të Kancerit në Maryland, SHBA.
“Por me teknika si ultrasonografia, mjekët mund të kapnin nyje më të vogla dhe pastaj të kryenin biopsinë. Kjo çoi në rritjen e zbulimit të kancerit papilar të tiroides me madhësi të vogël që në të kaluarën nuk do të ishin ndjerë me duar.
Prova të tjera gjithashtu mbështetën teorinë e mbidiagnozës. Për shembull, ndërsa shkallët e kancerit të tiroides po përshpejtoheshin, vdekjet nga kanceri i tiroides dukeshin se mbeteshin të qëndrueshme. Ndërkohë, incidenca e kancerit të tiroides u rrit ndjeshëm në Korenë e Jugut kur u prezantua një program kombëtar i shqyrtimit të kancerit të tiroides. Ato ranë përsëri kur programi u reduktua.
“Së bashku, këto modele ishin në përputhje me diagnostikimin e tepërt, ose zbulimin në rritje të sëmundjeve që ndoshta nuk do të shkaktonin kurrë simptoma ose vdekje tek ata individë nëse do të liheshin të pazbuluara”, thotë Kitahara.
Tani e dimë që kanceret e vogla papilare të tiroides zakonisht rriten ngadalë dhe shpesh i përgjigjen mirë trajtimit. Ato rrallë janë fatale dhe kanë një prognozë të mirë. Por në atë kohë, diagnostikimi i tepërt i këtyre kancereve i çoi shumë njerëz në ndërhyrje të panevojshme mjekësore, duke përfshirë heqjen totale të gjëndrës tiroide, e ndjekur nga trajtimi me jod radioaktiv për të hequr çdo qelizë të mbetur. Kirurgjia ndonjëherë mund të çojë në paralizë të kordave vokale, ndërsa trajtimi me jod radioaktiv gjithashtu mund të rrisë rrezikun e kancereve sekondare.
Që atëherë janë bërë ndryshime në praktikën klinike në SHBA, kështu që jodi radioaktiv tani përdoret vetëm për të trajtuar kanceret agresive, ndërsa dozat minimizohen për të zvogëluar rrezikun e efekteve anësore. Në vend të heqjes totale të gjëndrës tiroide, mjekët shpesh e heqin atë pjesërisht, ose ndjekin një qasje pritjeje vigjilente.
Si rezultat, statistikat e fundit nga Seer sugjerojnë që rastet e kancerit të tiroides tani janë stabilizuar në SHBA. Për shembull, në vitin 2010 kishte mesatarisht 13.9 raste të reja për 100,000 banorë, ndërsa në vitin 2022 – viti i fundit për të cilin ka statistika të disponueshme – kishte 14.1 raste për 100,000 banorë.
Megjithatë, gjatë viteve të fundit, disa shkencëtarë kanë argumentuar se mbidiagnoza në vetvete nuk mund të shpjegojë të gjithë rritjen e vërejtur.
Në një studim, Riccardo Vigneri, profesor i endokrinologjisë argumenton se nëse ky do të ishte shpjegimi i vetëm pas rritjes së rasteve, atëherë mund të prisni që rastet e kancerit të tiroides të rriten më shumë në vendet me të ardhura të larta me praktika më të mira diagnostikuese. Megjithatë, ky nuk është rasti, pasi vendet me të ardhura të mesme kanë parë gjithashtu rritje të numrit të kancerit të tiroides.
“Shkalla e kancerit të tiroides po rritet edhe në mjedise dhe rajone të botës pa shqyrtim të fuqishëm”, thotë Roman.
“Tumoret më të mëdha dhe më të avancuara po diagnostikohen gjithashtu më shpesh. Kjo sugjeron që po shohim një kombinim si të paragjykimit të zbulimit ashtu edhe të rritjes së vërtetë të incidencës së sëmundjeve.”
Për më tepër, meqenëse kanceret e tiroides janë diagnostikuar gjithnjë e më shumë në fazat e hershme dhe rezultatet e trajtimit janë përmirësuar, Vigneri thotë se pritet që numri i njerëzve që vdesin nga kanceri i tiroides të bjerë. Megjithatë, shkalla e vdekshmërisë ka mbetur e qëndrueshme në rreth 0.5 raste për 100,000 banorë dhe ka shenja se, të paktën në disa vende, shkalla e vdekshmërisë po rritet.
Për shembull, një studim analizoi më shumë se 69,000 pacientë me kancer të tiroides të diagnostikuar midis viteve 2000 dhe 2017 në Kaliforni. Studiuesit zbuluan se si numri i personave të diagnostikuar ashtu edhe shkalla e vdekshmërisë u rritën me kalimin e kohës. Rritja ishte pavarësisht nga madhësia e tumorit dhe faza e kancerit, duke sugjeruar se duhet të ketë diçka tjetër në lojë dhe jo thjesht një diagnozë e përmirësuar e tumoreve jashtëzakonisht të vogla.
Në vitin 2017, Kitahara dhe ekipi i saj shqyrtuan gjithashtu të dhënat mjekësore të mbi 77,000 pacientëve me kancer të tiroides të diagnostikuar midis viteve 1974-2013. Rezultatet treguan se, ndërsa pjesa më e madhe e rritjes së rasteve ishte nxitur nga tumoret e vogla papilare të lokalizuara në gjëndrën tiroide, kishte edhe një rritje të kancereve papilare metastatike që ishin përhapur në pjesë të tjera të trupit. Ndërsa vdekjet nga kanceri i tiroides janë të rralla, studimi tregoi gjithashtu se këto po rriteshin me një shkallë prej 1.1% në vit.
“Kjo sugjeroi se mund të ketë diçka tjetër që mund të nxisë rritjen e këtyre tumoreve më agresive”, thotë Kitahara.
Një nga të dyshuarit kryesorë është mbipesha, prevalenca e së cilës ka qenë në rritje që nga vitet 1980, veçanërisht në SHBA dhe vende të tjera të zhvilluara. Studimet, të cilat fillojnë me një popullsi të shëndetshme dhe më pas i ndjekin ato me kalimin e kohës, duket se tregojnë një lidhje midis peshës së tepërt dhe rrezikut të kancerit të tiroides. Njerëzit me një BMI të lartë kanë më shumë se 50% më shumë gjasa të diagnostikohen me kancer të tiroides gjatë jetës së tyre krahasuar me individët me një BMI të shëndetshëm.
Megjithatë, mënyra se si mbipesha mund të shkaktojë kancer të tiroides është më pak e qartë.
“Në hulumtimin tonë pamë gjithashtu se BMI më e lartë ishte e lidhur me rrezik më të lartë të vdekjes nga kanceri i tiroides”, thotë Kitahara. “Pra, kjo ishte një provë mjaft e fortë se kjo nuk ishte vetëm paragjykim zbulimi. Nuk ishte vetëm sepse njerëzit që kishin BMI më të lartë kishin më shumë gjasa të shkonin te mjeku dhe të kontrollonin tiroiden, dhe kjo është arsyeja pse ata kishin më shumë kancer tiroide. Ishte provë se të paturit e një BMI më të lartë kishte më shumë gjasa të lidhej me zhvillimin dhe përparimin e kancerit të tiroides.”
Megjithatë, mënyra se si obeziteti mund të shkaktojë kancer të tiroides është më pak e qartë. Një gjë që dihet është se njerëzit me obezitet kanë më shumë gjasa të kenë mosfunksionim të tiroides. Për shembull, individët me nivele të larta të Hormonit Stimulues të Tiroides (TSH), një hormon i prodhuar nga gjëndra e hipofizës që rregullon funksionin e gjëndrës tiroide, gjithashtu kanë tendencë të kenë BMI më të lartë.
“Ende nuk i kuptojmë plotësisht mekanizmat e mundshëm themelorë, pasi kjo është ende një fushë kërkimore e studiuar pak, por mund të jetë shumëfaktoriale”, thotë Kitahara.
“Obeziteti ka shumë efekte fiziologjike, kështu që inflamacioni, rezistenca ndaj insulinës dhe ndryshimet në funksionin e tiroides mund të luajnë të gjitha një rol në nxitjen e zhvillimit të kancerit të tiroides.”
Shkencëtarë të tjerë dyshojnë se “kimikatet që prishin funksionin endokrin” (EDC) që gjenden në produktet e zakonshme shtëpiake dhe pesticidet organike mund të jenë përgjegjëse. Këto janë kimikate që imitojnë, bllokojnë ose ndërhyjnë në hormonet e trupit. Shembuj përfshijnë acidin perfluoroaktanoik (PFOA) dhe acidin perfluorooktansulfonik (PFOS), që gjenden në artikuj që variojnë nga enët e gatimit dhe paketimi i ushqimit në letër deri te produktet e kujdesit personal.
Megjithatë, provat që lidhin kimikate të tilla me kancerin e tiroides janë të përziera.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
