.png)
Nga Gazeta Si- Si në Shqipëri ashtu edhe në Itali, gratë që zgjedhin fushën e TIK-ut (Teknologjia e Informacionit dhe Komunikimit) janë të pakta, por shumë të vendosura.
Shembulli i tyre “ndërkufitar” tregon se, pavarësisht stigmave të rrënjosura thellë, ekziston një brez i ri vajzash me guximin për të ndjekur rrugën që duan, duke refuzuar të kufizohen nga kufijtë e mendësisë ose gjeografikë.
Uniforma e detyrueshme e punës nuk vjen në madhësinë e duhur dhe në hyrje të panaireve të specializuara nuk i jepet ‘badge’. Pra, çfarë posedonte kjo “grua” për t’u bërë një inxhiniere TIK? E bërtitur por ndonjëherë edhe vetëm e thënë nën zë apo vetëm e menduar, kjo pyetje përsëritet si në Shqipëri ashtu edhe në Itali. Ndonëse renditen respektivisht në vendin e katërt dhe të nëntë, në mesin e vendeve evropiane me përqindjen më të lartë të studenteve femra të STEM, të dy vendet janë të bashkuar nga stigmat e rënda kulturore që i kthejnë shtigjet premtuese të STEM në rrugë qorre, ose, në rrugë me kthesa të forta dhe joshpërblyese, veçanërisht nga pikëpamja ekonomike. Ky trend është veçanërisht i dukshëm në sektorin e inxhinierisë së telekomunikacionit.
Pak gra studiojnë TIK, shkak pagat e ulëta
Në Itali, vetëm 22,9% e të regjistruarve në këtë program inxhinierik janë gra dhe te të diplomuarit (master) kjo shifër zbret në 13,7%. Të dhënat nga Fondacioni Kombëtar i Inxhinierëve tregojnë se është një nga fushat më pak të zgjedhura, veçanërisht në krahasim me inxhinierinë civile dhe biomjekësore. Ato pak gra që fitojnë këtë diplomë më pas “dënohen” me rrugë karriere më komplekse se ato të bashkëmoshatarëve të tyre meshkuj dhe me paga më të ulëta. Sipas të dhënave më të fundit të disponueshme të Inarcassa, të ardhurat mesatare në këtë kategori bien nga 44,459 euro në 26,083 euro në varësi të gjinisë, me një hendek pagash gjinore prej gati 48% në disavantazh të grave. Nëse jetojnë në Italinë jugore, këto gra përballen gjithashtu me një rrezik më të lartë të papunësisë: gjasat rriten me 15 pikë përqindjeje në krahasim me veriun.
Me më pak pabarazi gjeografike, peizazhi shqiptar pasqyron atë të Italisë, duke treguar një sektor TIK me një shumicë studentësh meshkuj (58.5%).
Nga pikëpamja e pagave, TIK në Shqipëri përsërit, në një shkallë më të vogël, dinamikën që ndikon në një treg kombëtar të punës ku hendeku i pagave midis profesionistëve me arsim të lartë të gjinive të ndryshme është 17.7%. Kjo shifër është e përgjithshme, por grafikët e të dhënave të INSTAT tregojnë se TIK është një nga fushat ku kjo pabarazi është e pamohueshme.
Stereotipe të ngjashme, antike por aktuale
Si në Shqipëri ashtu edhe në Itali, ka nisma dhe apel, disa të përzemërta dhe me peshë, por deri tani pa rezultate të dukshme.
“Sfidat më të mëdha burojnë nga stereotipet dhe paragjykimet e rrënjosura thellë gjinore, të brendshme dhe të jashtme”, thotë Orkidea Xhaferraj, specialiste projektesh.
Në Shqipëri, frazat si “Shkencat e vështira nuk janë për gratë” dhe “Burrat dhe djemtë janë natyrisht më të mirë në shkenca”, sipas saj, janë “perceptime me origjinë të lashtë që vazhdojnë të formësojnë të tashmen, duke bllokuar aksesin dhe përparimin e grave në STEM dhe duke ngadalësuar karrierën e tyre”.
Ndërsa “gratë në përgjithësi kanë vetëbesim më të ulët se meshkujt”, Xhaferraj vëren se në inxhinieri, kjo tendencë rrezikon të përkeqësohet për shkak të mungesës së modeleve femërore mes shkencëtarëve, shpikësve dhe novatorëve.
Duke eksploruar arsyet e pabarazive gjinore në botën e TIK-ut të Italisë, Barbara De Micheli, një eksperte e mundësive të barabarta në Fondacionin G. Brodolini, vëren një çështje të ngjashme. “Stereotipet se cilat fusha janë femërore apo mashkullore mbeten shumë të forta dhe karriera në startup dhe në botën e teknologjive të reja portretizohen ende në një mënyrë njëdimensionale, vetëm për meshkujt”, shpjegon ajo.
Në Itali, gjithashtu, “matematika nuk është për vajzat” dhe ata që specializohen në fusha si inxhinieria kompjuterike dhe telekomunikacioni, të konsideruar “jashtëzakonisht për meshkuj”, nuk e kanë problem të diplomohen, por luftojnë për të gjetur punë.
Dhe kur e bëjnë këtë, thotë De Micheli, “shpesh duhet të mësojnë të drejtojnë një kontekst organizativ të korporatës ende larg të drejtës. Nuk ka pasur asnjë evolucion nga e kaluara dhe sallat e këshillit janë ende plot me burra.”
Në Itali, “Seksi është fuqi”, siç tregohet në një raport të fundit nga shoqatat Info.Nodes dhe onData. Megjithëse ekziston një certifikim gjinor, De Micheli e quan atë “një masë hibride”.
Ky certifikim thjesht cilësor, me fokus të fortë në procese, ka meritën e ngritjes së çështjes, por mund të jetë më efektiv nëse kriteret e barazisë gjinore do të përfshiheshin në ofertat e financimit, duke shfrytëzuar stimujt ekonomikë.
Koha do të tregojë nëse këto nisma do të japin rezultate në vitet e ardhshme, por De Micheli thekson “mungesën e një planifikimi strategjik të qartë dhe domethënës, veçanërisht për investimet që mbështesin startup-et dhe sipërmarrjen femërore në përgjithësi”.
Në Shqipëri, përpjekjet zyrtare për të rritur pjesëmarrjen dhe përfaqësimin e grave në disiplinat STEM nuk mungojnë. Gjurmë mund të gjenden në Strategjinë e Arsimit 2021-2026 dhe në Strategjinë e Barazisë Gjinore 2021-2030. Megjithatë, Xhaferraj thekson se “të gjitha këto korniza strategjike duhet të përkthehen në masa praktike dhe të zbatohen në mënyrë efektive: kjo mbetet një sfidë në një vend që ende ndikohet nga normat sociale dhe perceptimet kulturore që dëmtojnë gratë dhe paraqesin pengesa të mëtejshme për karrierën e tyre shkencore. Unë nuk i shoh këto sfida të izoluara”, përfundon ajo.
“Ato janë sistematike, të ndërlidhura dhe përforcojnë njëri-tjetrin.”
Arti i mësimit të STEM për të gjithë
Për të kuptuar detajet që mund t’u shpëtojnë atyre që shohin pamjen më të gjerë, duhet të dëgjojmë ata që i përjetojnë ato drejtpërdrejt, duke u përballur me sfidat e përditshme. Salvina Pëllumbi e bën këtë duke dhënë matematikë në një shkollë në Elbasan, një qytet në Shqipërinë e mesme rreth 50 km nga Tirana. Ajo zgjodhi këtë lëndë sepse kishte “mësuese shumë të forta femra të matematikës që mund t’i bënin të gjitha, familjen dhe karrierën”, duke i treguar asaj se nuk duhej të zgjidhte mes të dyjave. Ajo e di se ka qenë me fat, pasi “në përgjithësi nënat shqiptare shpesh paraqesin imazhin e një gruaje të përkushtuar ndaj familjes”.
Në punën e saj në shkollë, ajo takon “vajza shqiptare shumë të zgjuara dhe punëtore që kanë nevojë për motivim duke u treguar tregun e punës, mundësitë e punësimit dhe perspektivat e pagave në fushat STEM”.
Ajo e bën këtë personalisht si mentore në projektin “Vajzat Shqiptare në Akademinë e TIK”, organizuar nga Albanian Skills, dhe nëpërmjet iniciativave të saj, duke përfshirë në mësimet e saj laboratorë virtualë që inkurajojnë të menduarit kritik për botën përreth tyre. Pëllumbi rendit një sërë iniciativash ku ajo është krenare që është pjesë e saj, por ajo gjithashtu e di se nevojiten ndërhyrje sistematike, të tilla si sesione të dedikuara këshillimi për karrierë, më shumë modele femrash për t’u parë dhe fushata ndërgjegjësimi në mediat sociale.
Ajo pranon gjithashtu se problemi i vërtetë vjen pas universitetit, “kur rruga e karrierës bëhet më e vështirë, sepse, në kulturën shqiptare, nënat pritet që ta mbajnë familjen tërësisht vetë dhe më pas, vetëm nëse koha e lejon, të ndjekin studimet ose kërkimin shkencor”.
Rrjetet e inkurajimit të ndërsjellë: Nuk jemi pak
Në këtë fazë, të rejat shqiptare që hyjnë në fuqinë punëtore të STEM mund të mbështeten në Rrjetin e Grave Shqiptare në STEM (NAW-STEM ). Xhaferraj e themeloi atë “për të kontribuar në emancipimin ekonomik dhe social të grave duke rritur përfaqësimin e tyre në sektorin STEM, si në industri ashtu edhe në akademi”, shpjegon ajo.
Në Itali ka një rrjet tjetër, ekskluzivisht për inxhinieret dhe arkitektet gra: AIDIA. E themeluar në vitin 1957, ajo tani ka mbi 450 profesioniste të regjistruara. Tre prej tyre zgjodhën të ndajnë përvojat e tyre, të cilat, në diversitetin e tyre, japin një pamje mjaft të plotë të situatës italiane.
Giovanna Iannuzzi është një sipërmarrëse e njohur në sektorin kimiko-farmaceutik të IT-së, por ajo ia doli falë familjes së saj, e cila e ndihmoi të menaxhonte lindjen e binjakëve, dhe vetes, duke mos e lënë kurrë veten të dekurajohej, pavarësisht se shpesh e kalonin për promovime nga kolegët meshkuj thjesht sepse ishin burra.
Ndërkohë, përvoja STEM e Danila Ranierit është “një aventurë e ndërmarrë si sfidë dhe rastësisht, një udhëtim kompleks i rritjes personale dhe profesionale, por edhe elasticitetit”, siç e përshkruan ajo. Ajo nuk e fsheh se ka hasur në stereotipa, paragjykime dhe mungesë të modeleve femërore në karrierën e saj. Por ajo sheh ndryshim, jo aq shumë në sistem, por në rrethin e saj të ngushtë të kolegëve.
“Shumë pranuan se disa qëndrime ndaj ekipit kanë ndryshuar që kur u bashkuan më shumë gra. Më pak shoqëri, më shumë dashamirësi dhe mirësjellje,” thotë ajo, “dhe ata ishin shumë të lumtur për këtë.”
Nga bota akademike ku ajo u rrit, Antonia Russo vëren “njëfarë ndrojtjeje mes vajzave; ato hezitojnë të vendosin veten atje. Ne duhet ta kapërcejmë këtë tendencë, të ndajmë historitë tona dhe të bashkohemi. Rrjetet janë thelbësore për të përforcuar këto zëra dhe për të ndarë përvojat e grave të tjera. Ne nuk jemi të pakta në STEM, por shpesh nuk bëjmë hapa përpara.”
Drejt së ardhmes, me pasion dhe aftësi
“Jam e bindur se aftësitë nuk kanë gjini.” Russo e mbyll historinë e saj me këtë fjali dhe me të njëjtën frazë e nis Hygerta.T të sajën. I vetmi ndryshim është gjuha, kalimi nga italishtja në shqip.
Kjo studente e re është e vetëdijshme për ekzistencën e pabarazive gjinore në fushën që ka zgjedhur, si në shumë të tjera, por nuk do që ky realitet ta pengojë apo ta kufizojë.
Ndërsa studion, ajo tashmë ndeshet me paragjykime dhe ndonjëherë ndjen nevojën të “punojë edhe më shumë për të provuar vlerën time, por nuk dekurajohem. Nëse jam kompetente dhe e përgatitur mirë, gjinia ime nuk do të jetë pengesë për suksesin tim”.
Pas universitetit, Hygerta.T dëshiron të “krijojë zgjidhje të dobishme, veçanërisht në një epokë ku teknologjia po përparon me ritme të shpejta”, por ajo zgjodhi TIK-un edhe sepse është një nga fushat më të kërkuara për programuesit dhe ofron paga konkurruese.
Për të siguruar që paga e saj të përputhet me atë të kolegëve të saj meshkuj, ajo tashmë e di se do të duhet “të punojë edhe më shumë për të zhvilluar aftësitë e mia dhe për të gjetur vendin tim në tregun e punës, pavarësisht se jam grua”.
*Ky artikull është prodhuar në kuadër të Iniciativës për Gazetari Bashkëpunuese dhe Hulumtuese (CIJI), një projekt i bashkëfinancuar nga Komisioni Evropian, publikuar në Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
