.png)
Gjëja e parë që duhet të kuptoni rreth ngrënies së ushqimit pikant është se në të vërtetë nuk është çështje shijeje. Kapsaicina, kimikati aktiv në bimët e specit të kuq që është një përbërës kyç në çdo gjë që do ta mendonit si “pikante”, evoluoi si një irritues për të ndaluar gjitarët të përtypin dhe shkatërrojnë farat e bimëve. Ajo vepron në sistemin nervor direkt përmes receptorëve në gjuhë, fyt dhe lëkurë dhe, në teori, i tregon trupit tonë se gjëja që sapo kemi gëlltitur është diçka që duhet ta heqim qafe sa më shpejt të jetë e mundur. Pyetja e qartë, është: pse disa prej nesh e pëlqejnë kaq shumë ndjesinë e pikantes?
Për të filluar ta kuptoni këtë, është e dobishme të dini pak më shumë rreth asaj që po ndodh në trup. “Mendoni për një përmbledhje inxhinierike ku duhet të zbulojmë dëmtuesit në një sistem dhe t’i largojmë ato shpejt”, thotë Liam Broëne, profesor i specializuar në neuroshkencën e perceptimit shqisor dhe dhimbjes.
“Kapsaicina lidhet me një receptor në trup të quajtur TRPV1, i cili gjendet në një klasë të specializuar neuronesh të quajtura nociceptorë që zakonisht zbulojnë gjëra që janë potencialisht të dëmshme për trupin.”
Kur kjo ndodh, është sikur një alarm i vogël zjarri bie dhe aktivizon pjesë të sistemit nervor autonom, i cili rregullon funksione të ndryshme të pavullnetshme trupore pa kontroll të vetëdijshëm.
“Kjo është ajo që çon në të gjitha këto efekte fiziologjike si lotët, djersitja ose rrjedhja e hundës”, thotë Browne. “Është trupi juaj që përpiqet të heqë qafe irrituesin.”
TRPV1 aktivizohet edhe nga gjëra të tjera, si rritja e temperaturës së trupit tuaj mbi 42°C, pika ku nxehtësia bëhet dëmtuese për indet dhe piperina, përbërësi kryesor aktiv në piperin e zi, i cili jep një përgjigje shumë më të butë. Ushqime të tjera (jo saktësisht pikante) aktivizojnë receptorë të ndryshëm – mustarda, wasabi dhe rrepkat trajtohen nga TRPA1, ndërsa TRPM8 është kryesisht përgjegjëse për temperaturat e ftohta dhe mentolin.
“Në fakt, mund të gjeni kimikate të tjera që kanë një efekt shumë më të fuqishëm sesa kapsaicina në TRPV1”, thotë Browne.
“Ekziston një bimë, Euphorbia resinifera, që njihet si ‘spurge rrëshire’ për shkak të shoqërimit të saj me idenë e pastrimit. Ajo përmban resiniferatoksinë, një përbërës i ngjashëm me kapsaicinën që shpesh përshkruhet si rreth 1,000 herë më i fuqishëm dhe është vërtet i rrezikshëm.”
Në fund të fundit, nuk është një zhvillim i kohëve të fundit. Provat e para të njerëzve që hanë speca djegës vijnë rreth vitit 7000 para Krishtit në Meksikë dhe Amerikën Qendrore, me bimë të ngjashme që kultivohen afërsisht 1,000 vjet më vonë. Specat nuk u sollën në Evropë deri rreth shekullit të 16-të, por ata kanë fituar popullaritet që atëherë: tregu global i salcave pikante parashikohet të jetë me vlerë 5 miliardë dollarë deri në vitin 2030, nga pak më shumë se 3 miliardë dollarë dy vjet më parë. Kujt i pëlqen kaq shumë të qajë me pikante dhe të pijë qumësht?
Së pari, disa njerëz kanë variante të ndryshme të gjenit TRPV1, të cilat ndryshojnë se sa lehtë ndizet dhe fiket pas aktivizimit (çuditërisht, gjeni është i pranishëm, por i pandjeshëm ndaj kapsaicinës tek të gjithë zogjtë dhe një specie e drerit të pemëve, duke i lejuar ata të hanë fara pikante pa u ndëshkuar).
Por receptorët gjithashtu bëhen më pak të ndjeshëm me kalimin e kohës, kështu që është plotësisht e mundur të zhvillohet një imunitet relativ ndaj ushqimeve mesatarisht pikante.
Sa i përket arsyes pse na pëlqen, kjo mund të jetë për shkak të ndjesisë që shkakton.
“Hulumtimi është ende duke vazhduar se si truri i njeriut mëson se çfarë është dhe çfarë nuk është e sigurt, duke përfshirë cilat ushqime janë të sigurta për konsum”, thotë Browne.
“Puna e fundit thekson parashikimin, kontekstin dhe kontrollueshmërinë. Ideja është që kur hani diçka pikante, merrni një sinjal fillestar ‘nxehtësie’ të ngjashëm me alarmin.
Me ekspozim të përsëritur, përgjigja periferike desensibilizohet dhe truri mëson se sinjali është i sigurt dhe nën kontroll. Ky ndryshim në parashikim dhe siguri është një pjesë e madhe e arsyes pse përvoja bëhet e tolerueshme – dhe më pas shpërblyese. Sipas teorisë, sa më shumë erëza të hani, aq më pak intensive bëhet pjesa e parë e dhimbshme dhe aq më shumë lehtësim ndjeni më pas.
“Ekziston edhe ideja e rivlerësimit, ose fakti që përmes ekspozimit dhe përvojës, ne e riformulojmë kuptimin e asaj që përfaqëson dhimbja dhe se është në të vërtetë e sigurt për ne”, thotë Browne.
Por çfarë bëni nëse jeni ftuar të dilni për krahë pule pikante dhe nuk ndiheni në gjendje ta përballoni? Gjëja e parë që duhet të mbani mend është se kapsaicina është e tretshme në yndyrë dhe hidrofobe: kjo do të thotë që nëse pini ujë, ajo do të qëndrojë aty ku është, ndërsa qumështi do ta tretë kapsaicinën dhe më pas do të lidhet me të, duke e larguar përfundimisht.
Alkooli, në rast se po mendoni, mund ta hollojë kapsaicinën, por nuk do të lidhet me të dhe do ta bëjë punën vetëm nëse është i pranishëm në përqindje të larta, që do të thotë se birra nuk ka gjasa të ndihmojë.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
