.png)
Kur uragani Katrina goditi New Orleans në vitin 2005, ishin lagjet e banorëve me ngjyrë të qytetit që vuajtën pjesën më të madhe të stuhisë. Dymbëdhjetë vjet më vonë, ishin po rrethet me banorët me ngjyrë të Hjustonit që vuajtën uraganin Harvey. Në të dyja rastet, fatkeqësitë natyrore ndërlikuan çështjet në lagjet që tashmë ishin të përfolura.
Ndryshimet klimatike dhe racizmi janë dy nga sfidat më të mëdha të shekullit të 21-të. Ato janë gjithashtu të ndërthurura fort. Ekziston një ndarje e madhe midis asaj se kush e ka shkaktuar ndryshimin klimatik dhe kush po vuan efektet e tij. Njerëzit me ngjyrë në të gjithë Jugun Global janë ata që do të preken më shumë nga kriza klimatike, edhe pse gjurmët e tyre të karbonit janë përgjithësisht shumë të ulëta. Ndarje të ngjashme racore ekzistojnë edhe brenda kombeve, për shkak të pabarazive të thella strukturore të përcaktuara nga një trashëgimi e gjatë e marrëdhënieve të pabarabarta të pushtetit.
Për disa, mund të jetë shqetësuese të dëgjosh terma të tillë si “racizëm” dhe “supremaci e bardhë” të përdorura në diskutimet rreth ndryshimeve klimatike. Ndryshimet klimatike shpesh kuptohet si një çështje mjedisore, në të cilën jemi të gjithë së bashku, dhe për këtë arsye jo diçka që mund të interpretohet në asnjë mënyrë si raciste.
Por ka shumë dimensione të racizmit. Më i dukshëm është racizmi ndërpersonal, i cili është i shëmtuar dhe tepër i njohur. Në mënyrën më të dukshme, kjo përfshin mbishkrime raciste, abuzim në internet ose brohoritje raciste në ndeshjet e futbollit. Pjesa më e madhe është më pak e hapur se kaq, një çështje paragjykimi dhe stereotipi.
Këtu shpesh ndalet diskutimi për racizmin, me botën e ndarë mjeshtërisht në “racistë” dhe “jo racistë”. Me këtë pikëpamje të thjeshtuar të problemit, për sa kohë që njerëzit mund të sigurojnë veten se askush nuk po bëhet aktivisht racist, atëherë gjithçka është në rregull. Por ka nivele më të thella të racizmit. Mund të jetë institucional, ku njerëzit me ngjyrë marrin një nivel inferior shërbimi ose kujdesi. Kur kemi të bëjmë me racizmin institucional, mund të mos ketë ndonjë ngjarje apo person specifik që mund të identifikohet si problem. Dallimi në mënyrën se si trajtohen njerëzit është varrosur në procese dhe sisteme, “racizëm pa racistë” siç përshkruhet ndonjëherë.
Ishin organizatorët e të drejtave civile, Charles Hamilton dhe Kwame Ture, të cilët për herë të parë shpikën termin “racizëm institucional” në vitet 1960 në librin e tyre Black Power. Ata përdorën shembullin e strehimit. Nëse një familje me ngjyrë do të shpërngulej në një lagje të bardhë dhe do të përjetonte abuzime, komuniteti do ta pranonte atë si raciste. Ndoshta do të kishin turp dhe disa mund të flasin dhe ta dënojnë atë. Por nëse familja e zezë nuk do të ishte kurrë në gjendje të lëvizte në radhë të parë, sepse ata nuk mund të merrnin një hipotekë ose agjenti i pasurive të patundshme nuk do t’u tregonte atyre atë pjesë të qytetit, racizmi do të ishte i padukshëm. Do të ishte jashtë syve në strukturat e pushtetit të sektorit të banesave. Komuniteti i bardhë mund të qetësohej se “jo, nuk ka racizëm këtu”, edhe nëse familja e zezë do ta dinte mirë se ishin diskriminuar.
Kur racizmi bëhet strukturor në këtë mënyrë, ai mund të funksionojë pa qëllim të qartë. Nuk mund të ketë asnjë akt të qëllimshëm diskriminimi për të gjetur, asnjë “racist” për të identifikuar dhe fajësuar. Ky është sigurisht rasti me ndryshimet klimatike pasi nuk ka asnjë komitet sekret të njerëzve të bardhë që komplotojnë për të imponuar fatkeqësi klimatike në Jugun Global. E megjithatë njerëzit me ngjyrë ende e gjejnë veten në disavantazh dhe përjetojnë ndryshime në rezultate që janë të dukshme në statistika.
Zambia e demonstron qartë këtë padrejtësi të ndryshimit të klimës. Gjurmët mesatare të karbonit në Zambi janë shumë të ulëta, me vetëm 0.36 ton për person në vit, më pak se një e dhjeta e mesatares së Mbretërinë e Bashkuar. Megjithatë, vendi po përballet me fatkeqësi mjedisore, duke përfshirë një thatësirë të zgjatur, e cila la mbi një milion njerëz në nevojë për ndihmë ushqimore në vitin 2021.
“Zambia ka përjetuar ndikimin negativ të ndryshueshmërisë dhe ndryshimit të klimës për tre dekadat e fundit”, thotë Mulako Kabisa, shkencëtare e klimës. “Ndikimi më i madh ka qenë rritja e temperaturës dhe reduktimi i reshjeve, duke rezultuar në goditje klimatike që përfshijnë thatësira dhe përmbytje”.
Këto ndryshime të reshjeve dhe temperaturës kanë rezultuar në dështimin e të korrave, vdekjen e bagëtive dhe uljen e PBB-së së vendit, shton ajo.
“Thatësirat në veçanti kanë çuar në humbje jetese për sektorin bujqësor të dominuar nga pronarët e vegjël, sepse prodhimi varet nga disponueshmëria e shiut adekuat”.
Ndërsa ngjarjet specifike janë shpesh të ndërlikuara për t’i atribuar drejtpërdrejt ndryshimeve klimatike, IPCC (Paneli Ndërqeveritar për Ndryshimet Klimatike) i ka vëzhguar të gjitha këto ndikime në Afrikën Jugore tashmë.
“Dëshmitë lokale dhe studimet tregojnë se reshjet do të jenë më të ndryshueshme”, thotë Kabisa. “Sezoni i prodhimit do të zhvendoset dhe incidentet e thatësirës do të jenë më të shpeshta”.
Këto përvoja të prishjes së klimës në përgjithësi nuk janë lajm. Në një përmbledhje të krizave humanitare më të raportuara të vitit 2021, Zambia doli në vendin e parë.
Për aktivisten Zambiane të klimës Veronica Mulenga, implikimet e drejtësisë janë të qarta. “Kriza klimatike prek disa pjesë të planetit më shumë se të tjerat. Padrejtësitë historike dhe të sotme i kanë lënë komunitetet indigjene dhe njerëzit me ngjyrë të ekspozuar ndaj rreziqeve shumë më të mëdha shëndetësore mjedisore sesa komunitetet e të bardhëve. Ata më të prekur nga ndryshimi klimatik janë komunitetet me ngjyrë dhe të varfra. Si kontinent ne jemi një nga më të goditurit nga ndikimet e ndryshimeve klimatike dhe ne kemi mbetur prapa ndërsa bota përparon drejt një ekonomie me karbon të ulët”, thotë Mulenga.
Ky përjashtim shtrihet në negociatat ndërkombëtare, ku Mulenga thotë se vendi i saj është margjinalizuar. “Zërat afrikanë nuk janë të përfaqësuar mirë në samitet e klimës, duke e lënë drejtësinë klimatike jashtë ekuacionit”, thotë Mulenga.
“Në COP26 mungesa e vaksinave dhe fondeve të disponueshme për vendet afrikane pengoi shumë delegatë dhe aktivistë të merrnin pjesë në negociata, duke përfshirë edhe mua. Racizmi dhe supremacia e bardhë i kanë përjashtuar prej kohësh zërat afrikanë nga politika mjedisore”.
Dallimi midis atyre që po shkaktojnë ndryshime klimatike dhe atyre që po mbajnë peshën kryesore të tij në vende si Zambia është një version në shkallë të gjerë i një padrejtësie mjedisore lokale të përsëritur. Në fillim të viteve 1980, aktivistët në SHBA identifikuan një model të përsëritur të vendeve të deponive ose inceneratorëve të vendosur pranë lagjeve me ngjyrë. Sondazhet e vendeve të mbetjeve tregojnë se njerëzit me ngjyrë janë ende shpesh të ekspozuar ndaj niveleve më të larta të ndotjes, duke rritur mundësinë e një lidhjeje midis racizmit dhe dëmtimit mjedisor.
“Pa dyshim, racizmi ndikon në mundësinë e ekspozimit ndaj rreziqeve mjedisore dhe shëndetësore”, shkroi Robert Bullard në vitin 1993, në librin ‘Përballja me racizmin mjedisor’.
“Qoftë nga projektimi i vetëdijshëm ose nga neglizhenca institucionale, komunitetet me ngjyrë në getot urbane, në ‘xhepat e varfërisë’ rurale ose në rezervat e varfëra ekonomikisht të vendasve amerikanë përballen me disa nga shkatërrimet më të këqija mjedisore në vend”, shkroi ai.
Bullard konsiderohet si një nga themeluesit e lëvizjes për drejtësi mjedisore, e cila vazhdon të luftojë pabarazinë edhe sot e kësaj dite. Komunitetet e njerëzve me ngjyrë po i rezistojnë ende termocentraleve të qymyrit dhe impianteve kimike pranë shtëpive të tyre. Për shembull, një hartë e vitit 2021 e ekspozimit ndaj ndotjes së hirit të qymyrit në SHBA zbuloi se “në mbarë vendin, barra e ndotjes së hirit të qymyrit bartet në mënyrë disproporcionale nga komunitetet me ngjyrë dhe komunitetet me të ardhura të ulëta”. Rritja e rrezikut të ndotjes shoqërohet nga aksesi i reduktuar në kujdesin shëndetësor, më pak burime për kostot ligjore dhe më pak fuqi politike për t’iu kundërvënë ndotësve.
Kur bëhet fjalë për lëndët djegëse fosile, ka një avantazh të dyfishtë për drejtësinë mjedisore. Shpesh janë njerëzit me ngjyrë ata që e përballojnë ndotjen nga industria e karburanteve fosile. Të njëjtat komunitete mund ta gjejnë veten të rrezikuar nga efektet afatgjata të industrisë, në formën e fatkeqësive të shkaktuara nga ndryshimet klimatike. Një studim i rrezikut nga zjarri në SHBA zbuloi se “vulnerabiliteti nga zjarri është i përhapur në mënyrë të pabarabartë midis racave dhe përkatësisë etnike”, ku shumica e zonave me ngjyrë, hispanikë ose vendas amerikanë përballen me 50% cenueshmëri më të madhe krahasuar me grupet e tjera. Forma të shumta të disavantazhit qëndrojnë pas këtij zbulimi, duke përfshirë më pak para të shpenzuara për reduktimin e rrezikut të zjarrit, shërbimet e urgjencës të pafinancuara dhe tarifat më të ulëta të sigurimit privat.
Këto probleme shtrihen shumë përtej SHBA-së, dhe gjithashtu përtej kategorive racore. Ndryshimet klimatike janë një shumëzues i të gjitha formave të disavantazhit social, me ndarje sipas vijave klasore, gjinisë, moshës dhe shumë të tjera përveç kësaj. Në Indi janë kastat e ulëta ato që humbasin më shumë nga ndryshimet klimatike. Në nivel global, popujt indigjenë dhe fiset nomade janë shpesh më të prekshëm. Siç vëren Mulenga, “drejtësia klimatike, drejtësia sociale dhe drejtësia racore janë të gjitha të ndërlidhura”.
Për aktivistin e drejtësisë klimatike Asad Rehman, aktualisht drejtor ekzekutiv i organizatës bamirëse për varfërinë dhe drejtësinë War on Want, çështja është sistematike: “Nëse doni të kuptoni pse 40 vjet diplomaci klimatike nuk kanë arritur të përkulin kurbën e rritjes së temperaturës, ju duhet të ktheheni pas dhe të kuptoni kapitalizmin e racializuar, se si raca është e kodifikuar për të justifikuar shfrytëzimin dhe nënshtrimin e njerëzve”.
“Edhe pse disa praktika shfrytëzuese mund të jenë në të kaluarën, trashëgimia e strukturave të tyre të padrejta mbetet dhe vazhdon në vendimmarrjen rreth ndryshimeve klimatike sot”, thotë ai.
Ai thotë se përfundimisht sistemi ynë ekonomik ka në thelbin e tij këtë nocion që në ndjekjen e akumulimit të kapitalit dhe fitimit ku disa njerëz mund të sakrifikohen dhe kjo ka qenë në masë dërrmuese për njerëzit në Jugun Global.
“Pra, ne duhet të kuptojmë lidhjen midis skllavërisë, kolonializmit dhe kapitalizmit të racializuar, i cili krijon kushtet për krizën klimatike”.
Këtë lidhje koloniale e bën edhe antropologu Jason Hickel. Si pjesë e punës së tij mbi pabarazinë globale, ai ka studiuar përgjegjësinë për ndryshimet klimatike midis Veriut Global (SHBA, Kanada, Europë, Australi, Zelanda e Re, Izrael dhe Japoni) dhe Jugut Global (Amerika Latine, Afrika dhe Azia). “Studimi ynë llogariti se sa çdo komb ka tejkaluar pjesën e tij të drejtë të kufirit planetar ‘të sigurt’ për emetimet e CO2”, thotë ai.
Rezultatet janë “të habitshme”. Studimi zbuloi se Veriu Global është përgjegjës për 92% të të gjitha emetimeve të tepërta globale, ndërsa Jugu Global është përgjegjës për vetëm 8%.
Janë vendet e veriut global që u industrializuan së pari dhe këtu u shfaq baza e energjisë e korporatave të karburanteve fosile. Këtu është vendi ku përdorimi i energjisë dhe konsumi i burimeve janë më të lartat dhe për rrjedhojë ku gjurmët e karbonit janë më të mëdha. Njerëzit ngasin makinën dhe fluturojnë, shpesh hanë më shumë mish dhe bulmet, dhe kanë frigoriferë dhe kaldaja me gaz në shtëpitë e tyre. Këto janë vende me popullsi shumicë të bardhë. Nga ana tjetër, vendet me emetimet më të ulëta janë kryesisht në të gjithë Afrikën Sub-Sahariane dhe Azinë Jugore dhe Lindore, me popullsi shumicën me ngjyrë dhe kafe. Edhe për shkak të emetimeve të mëdha nga Kina, të cilat janë relativisht të fundit, njerëzit e bardhë kanë pasur një ndikim më të madh kumulativ në klimë.
Përgjigja ndaj kërkesave të vendeve të cenueshme që vendet më të pasura të marrin përgjegjësi do të përcaktojë nëse ndryshimi i klimës do të bëhet një problem që bashkon ose ndan njerëzimin. Mund të jetë një moment i qëllimit të përbashkët. Ose historia mund ta njohë atë si kapitullin tjetër në një histori të gjatë të shtypjes racore, krahas skllavërisë, kolonializmit dhe perandorisë.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
