.png)
Gazeta Si – Tërmeti i së mërkurës me magnitudë 8.8 ballë në brigjet e Kamçatkës, në lindjen e largët të Rusisë, ishte një nga më të fuqishmit e regjistruar ndonjëherë, megjithatë gjeneroi një cunam më të dobët se sa pritej, me dëme të kufizuara deri më tani.
Paralajmërimet për valët në shumë vende të Oqeanit Paqësor kanë lejuar që miliona njerëz të evakuohen nga brigjet e tyre, duke zvogëluar rrezikun e aksidenteve serioze si në të kaluarën.
Ndërkohë, sizmologët po përpiqen të kuptojnë se çfarë i shkaktoi valët relativisht të vogla të regjistruara nga Japonia në Shtetet e Bashkuara. Kjo punë do t’i mbajë të zënë për muaj të tërë, por mund të bëhen disa hipoteza fillestare.
Gadishulli Kamçatka shtrihet në skajin e një prej zonave më sizmike të planetit, ku takohen pllakat e Paqësorit dhe Amerikës së Veriut (të cilat shtrihen shumë përtej Amerikës së Veriut siç e shohim ne).
Sipas teorisë më të pranuar gjerësisht, litosfera (domethënë, korja e Tokës dhe shtresa menjëherë poshtë saj, e quajtur mantel) është e ndarë në pllaka që lëvizin drejt dhe larg njëra-tjetrës, me pika rrëshqitjeje përgjatë skajeve të tyre.
Pranë këtyre zonave formohen çarje, fraktura që shkojnë thellë në tokë dhe shkaktohen nga zhvendosja e dy blloqeve kundërshtare.
Pllaka e Paqësorit është më e dendur dhe zhytet ngadalë nën Pllakën e Amerikës së Veriut, në një proces të pamëshirshëm që arrin 8 centimetra në vit: nuk duket shumë, por është një lëvizje e shpejtë për këto masa gjigante shkëmbinjsh.
Fërkimi intensiv midis dy pllakave bën që skajet e Pllakës së Paqësorit të arrijnë temperatura jashtëzakonisht të larta, duke u shkrirë në mënyrë efektive ndërsa arrijnë në thellësitë e Tokës.
Çarja është qindra kilometra e gjatë dhe për këtë arsye nuk është uniformë: në disa zona, procesi mund të ngecë për mijëra vjet, duke shkaktuar tension jashtëzakonisht të fortë midis shtresave të shkëmbinjve.
Kur ky tension tejkalon rezistencën e shkëmbit, çarja papritmas shpërthen dhe brenda pak minutash, energjia e ruajtur çlirohet në formën e një tërmeti të madh si ai i së mërkurës.
Një ngjarje e këtij lloji quhet “megasem” (nga tërmeti mega-thrust) dhe karakterizohet nga aktivizimi i një çarjeje për qindra kilometra.
Kjo është arsyeja pse një pjesë e mirë e dhjetë tërmeteve më të forta të regjistruara ndonjëherë kanë qenë të këtij lloji dhe pse një tjetër, me magnitudë 9, goditi gjithashtu Kamçatkën në vitin 1952.
Lëvizja e papritur dhe e përhapur bën që uji mbi çarje të lëvizë – pak a shumë siç ndodh kur e lëvizim dorën të zhytur në ujë – duke prodhuar valë që udhëtojnë për mijëra kilometra.
Në thellësitë e oqeanit, një cunami mund të arrijë shpejtësi prej rreth 800 kilometrash në orë, por me valë që janë shumë të mëdha dhe të shpërndara gjerësisht, rrallë tejkalojnë një lartësi maksimale prej një metri.
Ndërsa i afrohen bregdetit, valët ngadalësohen, sepse shtrati i detit është më i cekët: ato bëhen më pak të shpërndara dhe bëhen më të larta.
Në rastin e tërmetit japonez të vitit 2011, ato arritën disa dhjetëra metra lartësi, ndërsa vala e djeshme nuk u raportua të ketë kaluar 4 metra në Kamchatka dhe më pak se 2 metra në Hawaii.
Mund të ketë pasur valë më të larta në gadishullin rus, por rajoni është kryesisht i pabanuar dhe nuk ka sisteme të besueshme zbulimi të valëve kudo.
Siç kanë shpjeguar ekspertë të ndryshëm, çdo cunami është unik dhe varet shumë nga tërmeti që e shkakton atë, karakteristikat e çarjes dhe vijës bregdetare në një zonë të caktuar gjeografike, si dhe nga shumë variabla të tjerë.
Tërmeti i djeshëm ndodhi në det rreth 140 kilometra larg qytetit më të afërt dhe kjo mund të ketë ndikuar në efektet e tij, si në aspektin e goditjes aktuale, ashtu edhe të valëve.
Qyteti në fjalë, Petropavlovsk-Kamchatskiy, është gjithashtu i mbrojtur nga një gji, duke e bërë atë më pak të ekspozuar.
Vlerësimet paraprake sugjerojnë se përgjatë një shtrirjeje prej gati 500 kilometrash të çarjes, pati një zhvendosje prej 6-9 metrash, ndryshe nga ajo që ndodhi gjatë tërmetit të Japonisë të vitit 2011, i cili u llogarit të kishte një zhvendosje deri në 45 metra, gjithashtu përgjatë një çarjeje qindra kilometra të gjatë.
Zhvendosja e moderuar, ndoshta më horizontale sesa vertikale, mund të ketë prodhuar lëvizje më pak intensive të valëve në thellësi, pa gjeneruar cunami të forta siç janë vërejtur në tërmete të tjera me magnitudë të krahasueshme.
Megjithatë, do të nevojitet një analizë më e thelluar e sasisë së madhe të të dhënave të mbledhura gjatë dhe pas tërmetit për ta konfirmuar këtë.
Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
