.png)
Eurovision shpesh konsiderohet si një lloj pasqyre për Europën. Mëritë, aleancat, ngjyrat, në njëfarë mënyre i gjithë festivali i ndjekur në dhjetëra vende – përfaqëson më të mirën dhe ndonjëherë më të keqen e kontinentit modern të begatë. Një nga rivalitetet që ka dalë në pah është edhe midis gjuhëve të Europës.
Një shembull i tillë vjen nga Spanja ku për të zgjedhur këngën fituese, që do të dërgohej në finale në maj, doli në pah një lloj tjetër grindjeje gjuhësore: dominimin e gjuhëve kombëtare mbi ato rajonale (gjuhë të pakicës) të keqkuptuara.
Vota popullore e publikut shkoi për grupin muzikor “Tanxugueiras”, një treshe folklorike galike dhe këngën e tyre “Terra”. Prezantuesit e vunë re zemërimin e shikuesve galicianë. Madje njëri prej tyre tha: “Belgjika ka dërguar një këngë në një gjuhë të shpikur, jo një herë, por dy herë”. Kandidatja e ardhshme për të na përfaqësuar nuk ka shpikur asgjë.
Ndërkohë, kënga e treshes galike është shkruar në një nga gjuhët rajonale që kanë status të përbashkët zyrtar në pjesët e tyre të vendit. Ishte kryesisht në galishte, e folur në veriperëndim të Spanjës, por përfshinte edhe një rresht të përsëritur në gjuhën baske, katalanase, asturiane dhe spanjolle.
Shumica e pëlqeu melodinë; Tanxugueiras fitoi votën e shikuesve. Por spanjollët e kaluan votën në një këngë tjetër në spanjisht. Një fenomen i tillë ka ndezur edhe mediat sociale galike. Gjuha e tyre, u ankuan galicianët, nuk është në asnjë mënyrë “e shpikur”. Një pasardhës i latinishtes, është po aq i vjetër sa spanjishtja. Disa spekuluan se juria spanjolle thjesht nuk mund të duronte të dërgonte një këngë që nuk është spanjisht në Eurovizion.
Tallja për gjuhët e shpikura ndoshta ka ardhur më shumë nga injoranca sesa nga keqdashja. Europa është plot me gjuhë rajonale, gjuhë pakicash, statusi i të cilave duket i turbullt për ata që mendojnë se e vetmja gjuhë “e vërtetë” e një vendi është ajo zyrtare, kombëtare. Varietetet lokale quhen dialekte ose zhargone, edhe pse gjuhëtarët janë të bindur se disa janë gjuhë të ndryshme. Testi më i zakonshëm i gjuhëtarit për këto variante është nëse fqinjët e afërt mund t’i kuptojnë ato. Nëse ta bësh këtë është e vështirë ose e pamundur, ato janë gjuhë, jo dialekte.
Por një kriter tjetër është tërësisht politik: a ka gjuha flamur, kufij dhe shtet? Nëse jo, në shumë mendje ajo ekziston në një lloj bote të nëndheshme të gjuhëve që nuk janë në të vërtetë. Galishtja mund të ketë status zyrtar në rajonin e saj të origjinës, por diku tjetër në Spanjë shpesh shihet si një kuriozitet dhe jo një gjuhë aq “e vërtetë” sa spanjishtja.
Galishtja, siç ndodh, paraqet një problem tjetër. Shumë njerëz e konsiderojnë atë dhe portugalishten si një dhe e njëjta gjë, një debat i mbuluar në një libër të ri (në portugalisht) nga Marco Neves i Universitetit Nova të Lisbonës. Zoti Neves mendon se gjuha galiciane mund të konsiderohet prindi i portugezit. Por nëse galishtja është e dallueshme është një pyetje e ndryshme nga ajo nëse është “e vërtetë”. Nëse, në fakt, është në të vërtetë portugalisht – dhe duhet të quhet galicisht-portugalisht, një emër që preferojnë disa njerëz – atëherë është një nga gjuhët më të mëdha në botë, e folur nga qindra miliona. Nëse është e ndarë – dhe shumë portugezë mund ta kuptojnë atë, pavarësisht ngjashmërive të thella – atëherë është një gjuhë unike rajonale. Por në të dyja rastet, ajo nuk meriton të krahasohet me mumbo-jumbo të sajuar sesa vetë spanjishtja.
Eurovizioni po vazhdon të mbledhë kandidatura. Franca, për meritë të saj, në të kaluarën ka dërguar konkurrentë në gjuhët rajonale (korsikane dhe bretonisht). Ukraina fitoi në vitin 2016 me një këngë të kënduar pjesërisht në Tatarisht të Krimesë. Por kjo lloj njohjeje është një gjë e rrallë. Europa ka shumë gjuhë – katalanisht dhe kornisht, sardinisht dhe sorbishte, frizianisht dhe friulianisht – të cilat mes tyre kanë dhjetëra miliona folës dhe në teori mbrohen si nga kushtetutat kombëtare, ashtu edhe nga një kartë europiane, por që duhet të nxitojnë vazhdimisht për vëmendje. Sa më shumë që avokatët e tyre kërkojnë njohje, aq më shumë disa folës të gjuhëve kombëtare i trajtojnë ata si të dorës së dytë.
Konkursi i këngës, mjaft i famshëm, ka paraqitur jo vetëm këngë në gjuhë të shpikura plotësisht të përpunuara, por edhe fitues me tituj të tillë si “Boom Bang-a-Bang”, “Ding-a-Dong” dhe “Diggi-Loo Diggi-Ley”. Vetë Spanja mori kupën në vitin 1968 me “La, la, la”. Absurditeti u shtua edhe më shumë kur shumë vende dërgonin këngë në gjuhët e pakicave.
Marrë nga The Economist, përshtati në shqip Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
