.png)
Dhjetëra mijëra foshnja lindin çdo vit me sëmundje misterioze të shkaktuara nga mutacione gjenetike, aq të rralla që askush nuk ka provuar ende të zhvillojë një trajtim. Tani, studiuesit kanë gjetur një mënyrë për të përdorur blloqe të vogla të indeve të rritura nga qelizat e gjakut të pacientëve për të shpejtuar punën laboratorike të nevojshme për të testuar ilacet e personalizuara për disa nga këta fëmijë të sëmurë. Studimi i tyre, i botuar në Nature, sugjeron se këto “organoidë” të rritur në laborator mund të ndihmojnë në parashikimin e efekteve të trajtimit të ilaceve gjenetike të bëra nga ARN.
“Testimi i barnave të personalizuara të ARN-së duke përdorur inde të krijuara nga qelizat e vetë pacientit “nuk është bërë më parë”, thotë biologia zhvillimore Madeline Lancaster.
“Ky është një studim shumë mbresëlënës dhe i rëndësishëm që mund të ulë kostot e larta dhe të përshpejtojë ritmin e mjekësisë së personalizuar”.
Udhëheqësi i studimit, biologu molekular Scott Younger u frymëzua nga historia e Mila-s, një vajze me një çrregullim të rrallë të trurit të quajtur sëmundja Batten, e cila u përmirësua përkohësisht pasi studiuesit zhvilluan shpejt një ilaç të përshtatur për mutacionin e saj të pazakontë të sëmundjes.
Ilaçi ishte një oligonukleotid antisens (ASO), një varg ARN që mund të rregullojë një mutacion duke kapërcyer një defekt në ARN-në e dërguar të gjenit dhe në fund të modifikojë proteinat. Younger donte të zhvillonte ASO të përshtatura për pacientët e regjistruar në një iniciativë në institutin e tij që synon të renditë gjenomet e 30,000 fëmijëve me probleme të rralla gjenetike gjatë 7 viteve për të identifikuar mutacionet e tyre që shkaktojnë sëmundje.
Studiuesit shpesh zhvillojnë barna të përshtatura ASO duke i testuar ato në qelizat e kultivuara të lëkurës së pacientit. Në vend të kësaj, Younger dëshironte të konvertonte qelizat e gjakut në qeliza staminale pluripotente të induktuara (iPS), qeliza të papjekura që mund të shndërrohen në lloje specifike të qelizave të përfshira në sëmundjen e një personi, si truri ose muskujt. Laboratori i tij do t’i ekspozonte këto qeliza ndaj barnave kandidate, më pas do të parashikonte se sa efektive mund të jenë në atë ind bazuar në ndryshimet në shprehjen e gjeneve të qelizave ose ndryshime të tjera. Por pagesa e një laboratori komercial për të gjeneruar qeliza iPS nga qelizat e një pacienti kushton mijëra dollarë dhe mund të zgjasë deri në një vit, mësoi Younger.
Studiuesit dolën me një formulë të ndryshme që e shkurtoi këtë proces konvertimi nga shumë muaj në vetëm 2 ose 3 javë. Më pas ata përdorën më shumë kimikate për t’i kthyer këto qeliza në njolla të muskujve, zemrës ose indeve të trurit, të cilat mund të testohen për ndryshime në funksion që mund të tregojnë nëse një trajtim mund të funksionojë.
Një trajtim i tillë ishte një ilaç ASO i miratuar për distrofinë muskulare Duchenne (DMD), në të cilën trupit i mungon një proteinë e quajtur distrofina, e cila është çelësi për funksionin e muskujve, duke përfshirë zemrën. Kur studiuesit shtuan këtë ilaç në organoidet e zemrës të bëra nga një pacient me mutacionin që synon, ata filluan të prodhonin distrofinë. Grupi i tij më pas bëri organoidë të personalizuar të zemrës për dy vëllezër me DMD të shkaktuar nga një mutacion i ndryshëm që i mungon një ilaç. Shtimi i një ASO të përshtatur për mutacionin e tyre në mënyrë të ngjashme shkaktoi tkurrjen e organoideve, duke sugjeruar se gjithashtu mund të ketë përfitime, raporton ekipi.
Laboratori i Younger deri më tani ka krijuar qeliza iPS për më shumë se 300 pacientë. Përtej studimit të ASO-ve të personalizuara, ekipi po teston gjithashtu aftësinë e ilaçeve të miratuara kundër konvulsioneve për të qetësuar aktivitetin neuronal në organoidet e trurit të bëra nga qelizat e pacientëve me forma të ndryshme të epilepsisë. Rezultatet madje çuan në një vendim për të administruar një ilaç specifik tek një pacient, i cili reduktoi krizat e fëmijës, thotë Younger. Me këtë platformë të re organoidale, thotë ai, “mjekët tanë së shpejti do të jenë në gjendje të urdhërojnë një test përmes nesh, dhe ne do t’u japim atyre një rezultat” për të udhëhequr vendimet e trajtimit.
Por organoidet mund të mos funksionojnë gjithmonë për testimin e ilaçeve, paralajmëron Francesco Saverio Tedesco, klinicist-shkencëtar që studion sëmundje të rralla të muskujve në Kolegjin Universitar në Londër.
Në disa raste, ata mund të dështojnë të imitojnë sëmundjen e një pacienti sepse gjeni fajtor nuk ‘shprehet’ derisa një organ të piqet, për shembull. Megjithatë, ai thotë se punimi “do të jetë një stimul dhe frymëzim për shumë studiues që të bëjnë gjithnjë e më shumë punë duke përdorur sisteme të humanizuara të kulturës 3D për zhvillimin e terapisë në sëmundje të rralla”.
Tani për tani, ASO-të e reja që tregojnë premtime në testet mbi qelizat e rrjedhura nga pacientët duhet të kalojnë ende studime të shtrenjta të kafshëve për të bindur rregullatorët se janë të sigurt. Neurologu Tim Yu i Spitalit të Fëmijëve të Bostonit, ekipi i të cilit zhvilloi ASO të personalizuar për Mila-n, mendon se potenciali më i madh i organoideve të reja mund të jetë në zvogëlimin e nevojës për studime të tilla toksikologjike të kafshëve.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
