Sa faj mund të ketë një qytet i vogël në Kaliforni për çdo gjë të keqe që ka ndodhur në botë, nga supremacia e të bardhëve tek shtypjet neokoloniale ndaj shfrytëzimit të punëtorëve të margjinalizuar dhe pabarazisë së pasurisë?
Shumë, nëse besojmë Malcolm Harris. Për një vizitor të rastësishëm në enklavën plot gjethe të Palo Altos, në zemër të Silicon Valley, pasuria dhe privilegji janë të dukshme.
Pasi të kaloni nëpër dyqanet në University Avenue, rruga ju çon në mes të Universitetit Stanford. Në rrezet e diellit të pafund të Kalifornisë, duket si një klub fshati për miliarderët e ardhshëm dhe një vend i vetëkënaqësisë pothuajse të pa botë.
Sipas Harris, diçka më ogurzezë po ndodh. Kjo është pika zero për një formë hiper-kapitalizmi që po gllabëron planetin. Në të njëjtën mënyrë që kapitalistët e hershëm të Kalifornisë hipën mbi kurrizin e popullsisë origjinale vendase të shtetit, së bashku me valët e mëvonshme të punëtorëve kinezë të hekurudhave dhe punëtorëve bujqësorë hispanikë, titanët e teknologjisë së sotme po shfrytëzojnë fuqinë punëtore të gjithë botës.
Nëntitulli – “Historia e Kalifornisë, Kapitalizmit dhe Botës” – jep kuptim ambicies dhe qëllimit të librit. Një histori gjithëpërfshirëse prej rreth 700 faqesh, ajo shtrihet shumë përtej Palo Alto-s në një përpjekje për të shpjeguar se si ka fituar botën një formë veçanërisht e pakufizuar e kapitalizmit, e përzier me ideologjinë raciste.
Harris e vazhdon kritikën e tij me ëndje. Një aktivist politik që filloi në lëvizjen Occupy Wall Street, shkruan ai me avokim të pasionuar. Një kritikë që i është bërë këtij libri është se ai nuk sugjeron zgjidhje për problemet që pretendon të përshkruajë. Por mes reagimit aktual kundër industrisë së teknologjisë, ndihet e mjaftueshme për të ngritur aktakuzën. Marka e kapitalizmit libertarian e shfaqur nga Silicon Valley në rrezikun e saj më ekstrem rrezikon të nxisë forca të fuqishme historike. Teknikët nuk mund të thonë se nuk ishin paralajmëruar.
Falë syrit të mirë të Harris për studimin e personazheve dhe kthesës së mprehtë, libri nuk është kurrë i mërzitshëm. Por me gjithë këtë, ai e gërsheton historinë e tij në një polemikë të ngurtë marksiste, ku çdo episod përfundimisht zbret në shfrytëzimin e punëtorëve nga kapitali. Ju nuk duhet të jeni një lexues i rregullt i Financial Times për ta parë këtë analizë tepër të thjeshtë.
Palo Alto fillon me manjatin hekurudhor Leland Stanford, i cili u largua nga San Francisko (sipas rrëfimit të Harrisit, për t’i shpëtuar “erërave ulëritëse të konfliktit të klasave”) për t’u vendosur në paqen rurale rreth 30 milje në jug. Ky idil “pseudo-feudale” u ndërpre kur 15-vjeçari Leland Junior vdiq papritur. Monopolisti i pikëlluar dhe gruaja e tij, Jane, themeluan Universitetin Stanford në kujtim të djalit.
Për Harris, çdo gjë është e lidhur, qoftë me kalimin e kohës ose midis fushave të ndryshme të përvojës njerëzore.
Shikoni mënyrën se si manjati i moshuar vendoset për të zhvilluar një metodë të re dhe më shkencore për mbarështimin e kuajve. Trajnerët e tij janë të lumtur të shtyjnë një kërriç të ri në kufijtë e tij dhe përtej, duke i këputur tendinat, nëse kjo do të thotë të zbulosh një dobësi më shpejt. Gjithçka ka të bëjë me “të dhënat dhe kontrollin”, thotë Harris, i cili e quan këtë Sistemi Palo Alto. Me para të mjaftueshme pas tij, thotë ai, është plani për gjithçka që vijon: “Gjithçka që një njeriu i nevojitej për të përmirësuar botën ishte një përkushtim pa kompromis ndaj fitimit dhe kapitalit për të realizuar shkallën e nevojshme”.
Eugjenika dhe supremacia e bardhë janë pjesë e domosdoshme e këtij projekti. E veja e Stanford-it vdes nga një helmim i pashpjegueshëm për të cilin Harris nuk ka asnjë shqetësim duke fajësuar David Starr Jordan, president i universitetit, dhe Jordan lihet i lirë të vulosë gjurmën e tij në institucion. Interesat e tij të qëndrueshme janë në shkencë, dhe veçanërisht në një teori gjithëpërfshirëse të njohur si bionomikë që përforcoi një besim në epërsinë racore dhe nevojën për mbarështim selektiv. Një besim i nënkuptuar në epërsinë e racës së bardhë, përfundon ai, ishte i nevojshëm për të justifikuar shfrytëzimin e popullsisë vendase të Kalifornisë në atë kohë, ashtu siç mbështet shfrytëzimin e punëtorëve aziatikë sot.
Shkenca dhe teknologjia kanë shumë për t’u përgjigjur gjatë gjithë këtij libri. Shumica e historive të industrisë së teknologjisë së Kalifornisë vënë në pah yin dhe yang në zemër të teknologjive digjitale: mënyra se si ato mund të fuqizojnë individin (kompjuterin personal dhe internetin e hershëm) dhe gjithashtu të çojnë në centralizimin e pushtetit dhe kontrollit ( kompjuteri mainframe, monopolet e sotme të internetit, cloud).
Harris nuk e njeh këtë tension. Për të, çdo shtysë drejt vetë-realizimit dhe personalit janë thjesht shpërqendrim nga puna serioze e luftës së klasave. Roli i vetëm i Tech-it, siç e sheh ai, ka qenë të krijojë mjete për shfrytëzim masiv dhe të mbështesë agresionin ushtarak (ai ndalet gjatë, dhe mirë, në valën e parave të Pentagonit që qarkulluan në industrinë e teknologjisë së Kalifornisë pas Luftës së Dytë Botërore).
Kapitalistët bëjnë atë që kërkon kapitalizmi. Harris e bën vetë sistemin personazhin e tij kryesor. Në këtë lexim, Jobs dhe Bill Gates ishin thjesht personifikimi i forcave historike. Nëse ata “nuk do të kishin qenë vetvetja, disa djem të tjerë do të ishin ata”.
Për Harrisin, të ligt e fundit janë ata që kuptojnë forcat historike që rrjedhin përmes tyre dhe me dëshirë i bëjnë ata veglat e tyre. Lista e tij përfshin Jordan, presidentin eugjenist të Stanfordit; Herbert Hoover, presidenti republikan dhe themeluesi i Institutit Hoover të Stanfordit, grupi i mendimit që ndihmoi në formimin e Ronald Reganit; dhe William Shockley, fitues i çmimit Nobel, bashkë-shpikës i tranzistorit dhe “një nga fanatikët më famëkeq amerikanë të shekullit të 20”.
Pikëpamja thellësisht e sëmurë e Harris për industrinë e sotme të teknologjisë përshtatet me gjendjen shpirtërore të kohës. Në përpjekjen për të shpuar mitet egoiste që Silicon Valley ka krijuar për veten e tij, ai sigurisht shënon disa hite. Por shkarkimi i tij i të gjithë ndërmarrjes në Kaliforni thjeshton një histori komplekse.
Palo Alto paraprihet me një citim nga Marksi, i cili i kërkon një miku material për ekonominë e Kalifornisë, sepse “askund tjetër centralizimi kapitalist nuk ka sjellë trazira të tilla” . Shumë lexues mund ta gjejnë veten të lodhur nga përpjekja antikapitaliste e autorit për një përgjigje. Por me markën e kapitalizmit të Silicon Valley që tashmë ushqen pabarazinë ekstreme të pasurisë dhe rrezikun që vala e ardhshme e AI dhe automatizimi vetëm sa do t’i përkeqësojë gjërat, është një kujtesë se historia mund të zhytet në drejtime të papritura.
Burimi: FinancialTimes/ Gazeta ‘SI’
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
