Oscari për filmin më të mirë ndërkombëtar është më i vështiri për t’u fituar

Nga Gazeta Si - Sistemi përmes të cilit Akademia e Arteve dhe Shkencave të Filmit - organi që organizon çmimet Oscar - përzgjedh pesë kandidatët çdo vit në kategorinë e filmit më të mirë ndërkombëtar, një formulim që ka zëvendësuar atë të “filmit më të mirë të huaj” që nga viti 2019 është i ndryshëm nga ai në fuqi për shumicën e kategorive të tjera. Ashtu si me çmimin për dokumentarin më të mirë, ekziston një juri e përzgjedhur brenda Akademisë që para-përzgjedh filmat që secili komb zgjedh si përfaqësues të tij.

Me kalimin e viteve, megjithatë, ky mekanizëm përcaktimi besuar vendeve të veçanta ka shfaqur kufizime dhe shtrembërime.

Të nominuarit për Oscar në kategoritë teknike, si ato për aktorët, regjisorët, kostumografët ose montazherët më të mirë, propozohen dhe zgjidhen nga shoqatat individuale tregtare (pra nga një juri e përbërë nga kolegët e tyre). Më pas votohen nga të gjithë anëtarët e Akademisë, pra rreth dhjetë mijë profesionistë kryesisht amerikanë të zgjedhur, duke përfshirë të gjithë personat që kanë qenë kandidatë në të kaluarën. Rruga që çon një film për të marrë nominimin për filmin më të mirë ndërkombëtar fillon në vendin e tij.

Kombi, dhe jo regjisori apo producenti individual, është në fakt teknikisht fituesi i çmimit. Kjo është një trashëgimi kur, deri në vitin 1951, edhe çmimi i Akademisë për filmin më të mirë iu dha studios së prodhimit dhe jo producentëve individualë.

Çmimi u krijua zyrtarisht në vitin 1956, pas rreth dhjetë vjetësh kur një filmi të huaj pa nominime dhe me diskrecionin e Akademisë iu dha një Oscar special. Fillimisht ai kishte për qëllim promovimin e kinematografive jo-amerikane dhe jo angleze, në një botë ku qarkullimi i filmave ishte i kufizuar dhe i vështirë, veçanërisht në rastin e vendeve më të largëta ose me industri kulturore më pak të forta. Emri origjinal ishte filmi më i mirë në gjuhë të huaj, i cili më vonë u bë filmi më i mirë i huaj.

Për këtë arsye, edhe sot, për t’u konsideruar i përshtatshëm, një film duhet të plotësojë tri kushte: duhet të ketë dalë në kinema në vendin e tij, por jo në Shtetet e Bashkuara; duhet të flitet të paktën 50% jo anglisht; duhet të realizohet kryesisht duke përdorur profesionalizmin e vendit që po aplikon për të. Dy rregullat e fundit shërbyen për të shmangur dominimin edhe në këtë kategori të vendeve anglishtfolëse si Kanadaja, Australia apo Mbretëria e Bashkuar, apo të vendeve që shfrytëzonin punëtorët amerikanë për filmat e tyre, pra më të njohur për votuesit dhe më të aftë për të promovuar veten në Hollywood.

Vitet e fundit, këto rregulla kanë bërë që tituj shumë të vlerësuar, ose tituj nga vende që rrallë vihen re në Oscar, të mos jenë kandidatë. Ky ishte për shembull rasti i Lionheart në 2019, filmi i parë nigerian që kërkoi të konkurronte dhe i cili megjithatë, pasi ishte xhiruar në gjuhën zyrtare të Nigerisë, anglisht, nuk u pranua. Megjithatë, në vitin 2011, filmi shqip i folur në shqip The Forgiveness Of Blood u skualifikua për shkak se një pjesë e mirë e punëtorëve të punësuar në rolet kryesore (d.m.th. shefat e departamenteve) nuk ishin shqiptarë dhe kjo, sipas rregullave, nuk jepte kontroll krijues. të filmit vetëm për 'Shqipërinë. E njëjta arsye pse Lussuria nga Ang Lee në 2008, fitues i Luanit të Artë në Venecia, nuk u konsiderua kandidat: filmi ishte tajvanez, por pasi u xhirua në Japoni, një pjesë e mirë e ekuipazhit, edhe në nivele të larta, ishte japoneze.

Ky ishte për shembull rasti i Lionheart në 2019, filmi i parë nigerian që kërkoi të konkurronte dhe i cili megjithatë, pasi ishte xhiruar në gjuhën zyrtare të Nigerisë, anglisht, nuk u pranua. Megjithatë, në vitin 2011, filmi shqiptar, i folur në shqip “The Forgiveness Of Blood” u skualifikua për shkak se një pjesë e mirë e aktorëve në rolet kryesore nuk ishin shqiptarë.

Rastet edhe më të bujshme ishin ato të filmave jo-amerikanë që fituan disa nga çmimet më të rëndësishme të Akademisë, por nuk ishin të kualifikuar për kategorinë e filmit më të mirë të huaj, si për shembull “Call Me by Your Name” nga Luca Guadagnino në 2018.

Të gjithë filmat që përmbushin këto kritere duhet të jenë kandidatë nga vendi i tyre për të marrë pjesë, i cili zgjedh një përfaqësues të vetëm nëpërmjet një komisioni që është shprehja e një institucioni të miratuar nga Akademia. Vendet ku ka kontroll të rreptë mbi kinemanë si Kina, Irani, Turqia apo Arabia Saudite paraqesin vetëm filma që pasqyrojnë një imazh të pranueshëm për komisionet shtetërore.

Një shembull i problemeve që rezultojnë ka të bëjë me regjisorin iranian Jafar Panahi, i cili ka kundërshtuar regjimin teokratik iranian për më shumë se një dekadë, është burgosur disa herë për punën e tij si regjisor, së fundmi më pak se një vit më parë. Që nga viti 2010, qeveria iraniane e ka ndaluar atë të bëjë filma. Pavarësisht kësaj, që kur ekziston ky ndalim, ai ka xhiruar gjashtë në mënyrë klandestine, disa prej të cilave kanë fituar çmime të mëdha në festivale si në Kanë, Berlin dhe Venecia. Janë filma që konsiderohen shumë të rëndësishëm në të gjithë botën, por asnjë nga këta gjashtë padyshim nuk është propozuar ndonjëherë nga Irani si përfaqësues i tij për kategorinë e filmit më të mirë ndërkombëtar ose të huaj.

Filmat që çdo vend zgjedh si përfaqësues të tij vlerësohen më pas nga një rreth i vogël anëtarësh të Akademisë, një komitet i quajtur Komiteti Ndërkombëtar i Filmit të metrazhit të gjatë, i cili i ngushton në 15. Një komitet i dytë, më i madh, i quajtur Komiteti Ndërkombëtar i nominimit të filmit artistik, më pas shikon 15 filmat dhe voton për të përcaktuar pesë të nominuarit përfundimtarë. Në atë moment vota për të zgjedhur se kush do të jetë fituesi i Oskarit u takon të gjithë anëtarëve aktivë të Akademisë që kanë parë pesë filmat në fjalë.

Për sa u përket kategorive të tjera, pra, kalimi i përzgjedhjeve të ndryshme nënkupton krijimin e një fushate promovuese rreth filmit, pra një kompleks ngjarjesh dhe shfaqjesh që synojnë ta bëjnë atë të njohur.

Prandaj, një fushatë Oscar nuk shërben vetëm për të reklamuar një film, por në rastin e filmave të huaj edhe për t’i shfaqur ato në numrin më të madh të votuesve të mundshëm, qoftë duke dërguar DVD ose skedarë video, ose në mënyra edhe më efektive duke krijuar evente. Është një përpjekje e rëndësishme ekonomikisht që përballohet nga produksionet, nga vende individuale dhe në disa raste nga distributorët amerikanë (që e kanë blerë filmin dhe pas ndarjes së çmimeve mund ta shpërndajnë, pra kanë interes që të shpërblehet).

Shumë shtete nuk janë në gjendje të mbështesin filmat e tyre në këtë mënyrë dhe për këtë arsye kanë shumë pak shanse për të fituar, përveç nëse një distributor i madh amerikan e blen atë film dhe vendos ta promovojë atë.

Vitet e fundit, ky grup rregullash dhe mekanizmash është kritikuar nga shumë njerëz. Midis shumë kritikëve të New Yorker-it, Richard Brody, beson se është një praktikë e vjetruar që pasqyron një botëkuptim të vjetruar. Në veçanti, Brody kritikon faktin që përzgjedhja e parë nuk i është besuar Akademisë: “ka filma të shkëlqyer që nuk do të nominohen kurrë. Çmimet Oscar i ndalojnë vetes marrjen në konsideratë të disa prej kineastëve më të mëdhenj në botë, vetëm sepse ua lënë vendimet e tyre organizatave qeveritarë”.

Edhe vetë ideja se çfarë e bën një film ndërkombëtar, bazuar në kriteret e gjuhës dhe nacionalitetit të aktorëve, në shumë raste konsiderohet e gabuar dhe e modeluar sipas asaj që dikur kanë qenë industritë e kinemasë, pra mekanizma shumë të nacionalizuar. Bashkëprodhimet janë mënyra shumë të shpeshta për të bërë filma dhe ndodh gjithnjë e më pak që në setet e filmave që aspirojnë të konkurrojnë për çmimin e filmit më të mirë ndërkombëtar të ketë të gjithë profesionistë nga i njëjti vend.