Një film i ri, “Onoda: 10,000 net në xhungël” tregon historinë e çuditshme të heroit të diskutueshëm të Luftës së Dytë Botërore të Japonisë. Temat e tij të nacionalizmit dhe lajmeve të rreme janë më të rëndësishme tani se kurrë, shkruan James Balmont.
Dhjetor 1944: në muajt e fundit të Luftës së Dytë Botërore, një toger japonez i quajtur Hiroo Onoda u vendos në Lubang, një ishull i vogël në Filipine. Brenda disa javësh nga mbërritja e tij, një sulm i SHBA detyroi luftëtarët japonezë të futeshin në xhungël – por ndryshe nga shumica e shokëve të tij, Onoda mbeti i fshehur në ishull për gati 30 vjet. Qeveria japoneze e shpalli të vdekur në vitin 1959, por në realitet, ai ishte gjallë – i përkushtuar ndaj një misioni sekret që e kishte udhëzuar të mbante ishullin deri në kthimin e ushtrisë perandorake. Ai ishte i bindur gjatë gjithë kohës se lufta nuk kishte përfunduar kurrë.
Kur u kthye në Japoni në vitin 1974, Onoda u prit nga një hero – ai ishte ushtari i fundit vendës japonez që u kthye në shtëpi nga lufta dhe kujtimet e tij, të botuara menjëherë më pas, u bënë bestseller. Përvoja e tij tregohet në filmin epik tre-orësh të Arthur Hararit “Onoda: 10,000 net në xhungël”, i cili ka fituar vlerësimin e kritikëve dhe ka krijuar polemika që nga premiera e tij në Festivalin e Filmit në Kanë në 2021. Me regjisorin gjerman të filmit Werner Herzog që do të publikojë një roman të bazuar në historinë e tij në qershor dhe regjisoren filipinase-australiane, Mia Stewart për të përfunduar dokumentarin e saj më vonë në 2022, është e qartë se Onoda është një subjekt tërheqës. Por me temat e luftës, nacionalizmit dhe “lajmeve të rreme” më të rëndësishme se kurrë, historia e tij mbetet po aq magjepsëse dhe një temë e diskutueshme.
Onoda u rekrutua në ushtrinë japoneze në vitin 1942, ku u zgjodh për stërvitje luftarake guerile. Në degën Futamata të Shkollës Ushtarake Nakano, trajnimi i tij kundërshtoi udhëzimet e kodit të fushës së betejës Senjinkun të shpërndara gjerësisht, të cilat i ndalonin luftëtarët japonezë të kapeshin rob dhe i udhëzonin ata të vdisnin duke luftuar ose me vetëflijim.
Misioni i Onodës ishte të shkatërronte aeroportin e Lubangut dhe një skelë pranë portit, plus çdo aeroplan armik ose ekuipazh që u përpoq të zbarkonte. Ai dështoi dhe ndërsa forcat e armikut morën kontrollin e ishullit, ai dhe trupat e tjerë të tij u tërhoqën në xhungël. Lufta mbaroi shpejt, por fletëpalosjet që u hodhën në Lubang për të informuar për dorëzimin e Japonisë më 15 gusht 1945, u hodhën poshtë si false, nga Onoda dhe tre ushtarakët e mbetur që i qëndruan pranë. Ata mbetën të fshehur në shkretëtirë mes milingonave dhe gjarpërinjve thumbues, duke jetuar në një dietë me lëkura bananeje, arra kokosi dhe oriz të vjedhur.
Palët e kërkimit u përpoqën t’i gjenin, por Onoda supozoi se ata ishin të burgosur japonezë, të detyruar kundër vullnetit të tyre. Fotot nga anëtarët e familjes besohej se ishin të kontrolluara – Onoda nuk ishte në dijeni se vendlindja e tij ishte bombarduar dhe rindërtuar. Avionët e dëgjuar duke fluturuar lart gjatë Luftës Koreane (1950-1953) mendohej se ishin një kundërofensivë japoneze, ndërsa gazetat e hedhura në ishull duke i informuar ata ndryshe u quajtën “Propaganda Yankee”. Onoda shkroi në kujtimet e tij se, qysh në vitin 1959, ai dhe shoku Kinshichi Kozuka “kishin zhvilluar aq shumë ide fikse sa ne nuk ishim në gjendje të kuptonim asgjë që nuk përputhej me to”.
Kozuka u vra përfundimisht nga të shtënat e qëlluara nga policia lokale në tetor 1972, por Onoda mbeti në ishull, i vetëm, për 18 muaj të tjerë, përpara se një takim me një eksplorues eksentrik japonez të quajtur Norio Suzuki rezultoi në një marrëveshje. Nëse Suzuki mund të sillte oficerin komandues të Onodës në Lubang me urdhër të drejtpërdrejtë për të hedhur armët, ai do të pajtohej. Misioni i Suzuki ishte një sukses – dhe lufta e Onoda mori fund më 9 mars 1974.
Qëndrueshmëri dhe mashtrim
Arthur Harari, regjisori francez i filmit “Onoda: 10,000 net në xhungël”, fillimisht donte të bënte një film “aventurë”, pasi ishte frymëzuar nga shkrimtarë si Joseph Conrad dhe Robert Louis Stevenson. Por pasi mësuam historinë e Onodës dhe lexuam librin e Bernard Cendron dhe Gérard Chenu, 2020, “Onoda: Seul en guerre dans la jungle”, 1944-1974 – një tekst “dokumentar” i informuar nga intervistat me Onoda, familjen e tij, oficerin e tij komandues, Major Taniguchi, Norio Suzuki dhe vizitat e autorëve në Lubang – ai kuptoi se kishte gjetur materialin burimor të përsosur. “E gjithë historia ishte magjepsëse”, thotë Harari për BBC Culture. “Nuk mund të mos goditesh nga ajo”.
Ngjarjet e kujtuara në librin e Cendron dhe Chenu (të cilat janë gjithashtu të detajuara në kujtimet e Onodës) janë sjellë në jetë në filmin e Hararit, me përvoja intime – si politika e tensionuar e kampit të orizit dhe ritualet e Vitit të Ri – të ndërthurura me mjeshtëri me skena konflikti të dhunshëm dhe rikthim në indoktrinim i togerit në shkollën ushtarake. Ishulli i Lubangut është po aq ylli i filmit sa Onoda (luajtur nga Yuya Endo dhe Kanji Tsuda). Pamje të gjera marramendëse marrin përrenj të rrjedhshëm, xhungla të gjelbëruara dhe lule vjollce të çelura, ndërsa imazhet e palmave të gjata mbi brigjet ranore janë po aq ndjellëse sa tingujt e erës, shiut dhe insekteve të egra. Është një përrallë magjepsëse e qëndresës dhe iluzionit – dhe filmit iu dha çmimi César për skenarin më të mirë origjinal në shkurt 2022, si dhe çmimi i filmit më të mirë nga Shoqata Franceze e Kritikëve të Filmit.
“Me ndjenjën nacionaliste në rritje përsëri në Japoni”, shkroi James Lattimer, në një përmbledhje të botuar pak pas premierës së filmit në Kanë, “të bësh një film që në thelb feston dikë që duket se ka asimiluar plotësisht ambiciet e tij imperialiste është naive në rastin më të mirë dhe fyese në rastin më të keq”.
Në të vërtetë, është pretenduar se dhuna mizore është kryer nga grupi i vogël i Onodës në vitet pas Luftës së Dytë Botërore; këto akte mungojnë dukshëm në kujtimet e tij dhe janë pakësuar relativisht edhe në filmin e Hararit. Ka rrëfime për deri në 30 vrasje të banorëve të ishullit Lubang, “jo vetëm nga plagë me armë zjarri”, thotë regjisori Mia Steëart për BBC Culture, por nga lëndime të tmerrshme të shkaktuara.
Harari pranon se ai kishte pritur që filmi i tij të ishte i diskutueshëm – dhe megjithëse nuk mbron veprimet e Onodës, ai justifikon vendimmarrjen e tij krijuese. Parimi i filmit të tij, thotë ai, është “të qëndrojë pranë Onodës si një anëtar i grupit të tij”, në mënyrë që të kuptojë përvojën e një ushtari që ishte “plotësisht i burgosur” brenda këndvështrimit të tij. Të marrësh këtë këndvështrim nuk do të thotë të pajtohesh me Onodën, thotë ai, duke treguar përfshirjen e skenave gjysmë-fiktive në të cilat banorët e ishullit vriten gjakftohtë si rezultat i veprimeve të Onodës. “Unë u përpoqa të tregoja se dhuna në të cilën jetojnë [filipinezët] është një dhunë fyese dhe se asgjë nuk mund ta justifikojë këtë…, por është një pozicion shumë i vështirë dhe i ndërlikuar për mizanskenën në njëfarë mënyre, sepse u përpoqa t’i menaxhoja të dyja ndjenjat”.
Siç theksohet në filmin e Hararit, Onoda ishte ende një djalë shumë i ri – vetëm 23 vjeç – në kohën e dorëzimit të atdheut të tij, dhe me gjasë i indoktrinuar shumë nga ideologjitë e përjetësuara nga Japonia gjatë luftës. “Ushtarët duhej të vdisnin për kauzën”, shkruan Onoda në kujtimet e tij (një e vërtetë e mbështetur nga vendi që prodhoi deri në 5,000 luftëtarë kamikazë në Luftën e Dytë Botërore) dhe pasojat për një ushtar që braktis detyrat e caktuara ose nuk i përmbahet standardet tradicionale ishin të ashpra: “Edhe nëse dënimi me vdekje nuk zbatohej, [një ushtar i turpëruar] u përjashtua aq shumë nga të tjerët, saqë mund të kishte vdekur”. Për t’i ndërlikuar gjërat më tej, urdhrat e fshehtë të Onodës për të mbijetuar duke përdorur çdo mjet të nevojshëm dhe për të mbajtur territorin deri në kthimin e ushtrisë perandorake e izoluan atë efektivisht nga shokët e tij. Dhe do t’i kishte rënduar shumë fakti që ai kishte dështuar tashmë në misionin e tij për të shkatërruar skelën dhe aeroportin e Lubangut.
Një hero i mirëpritur?
Kur Onoda u kthye në Japoni në vitin 1974, ai u brohorit nga një turmë deri në 8,000 njerëz – një moment që u transmetua drejtpërdrejt në NHK, transmetuesi kombëtar i vendit. Në atë kohë, Japonia po përballej me performancën e saj më të keqe ekonomike në dy dekada, ndërsa pikëpamjet më progresive të luftës, që përfshinin shlyerjen për krimet, po bëheshin më të përhapura. Onoda ofroi një kujtesë në kohë të virtyteve tradicionale dhe pozitive japoneze të trimërisë, besnikërisë, krenarisë dhe angazhimit që ishin përhapur gjatë kohës së luftës. Rishfaqja e tij ofroi një mjet të dobishëm propagande për konservatorët e fuqishëm të vendit – ose të paktën, një shpërqendrim i mirë.
Marrë nga BBC, përshtati në shqip Gazeta Si
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
