Fatkeqësisht, nxehtësia ekstreme po i kthen vdekjeprurëse edhe aktivitetet e zakonshme si ecja apo vrapimi.
Njerëzit kanë vdekur duke bërë një shëtitje nën diellin e mesditës, në një shëtitje familjare në një park kombëtar, në një koncert në natyrë të Taylor Swift, madje edhe duke ndërruar jetë në shtëpitë e tyre pa ajër të kondicionuar. Gjatë pelegrinazhit të këtij viti të Haxhit në qershor, rreth 1,300 njerëz vdiqën pasi temperaturat shkuan mbi 50 gradë në Mekë.
Nxehtësia është lloji më vdekjeprurës i motit ekstrem dhe kriza klimatike e shkaktuar nga njerëzit po i bën valët e të nxehtit më të rënda dhe të zgjatura. Shtuar dhe lagështira në përzierje dhe problemet në disa vende po i afrohen kufijve të mbijetesës njerëzore, pika në të cilën trupat tanë thjesht nuk mund të përshtaten.
“Ne në thelb e kemi “armatosur” verën,” thotë Matthew Huber, profesor klimatik në Universitetin Purdue.
Ndërsa disa njerëz janë më të prekshëm ndaj nxehtësisë se të tjerët, duke përfshirë të moshuarit dhe të rinjtë, askush nuk është i imunizuar, madje as atletët më të mirë në botë. Shumë po shprehin ankth pasi temperaturat parashikohen të kalojnë 50 gradë këtë javë në Paris, ndërsa Lojërat Olimpike po zhvillohen.
Shkencëtarët janë ende duke u përpjekur të zbulojnë mënyrat e shumta se si nxehtësia sulmon trupin. Një mënyrë për ta bërë këtë është me dhomat mjedisore: dhoma ku ata mund të testojnë reagimin e njeriut ndaj një gamë të madhe të temperaturës dhe lagështisë.
CNN vizitoi një dhomë të tillë në Universitetin e Uellsit Jugor në Mbretërinë e Bashkuar për të provuar se si vret nxehtësia, por në një mjedis të sigurt dhe të kontrolluar.
“Ne do t’ju ngrohim dhe gjërat ngadalë do të fillojnë të zbërthehen,” paralajmëroi Damian Bailey, profesor i fiziologjisë dhe biokimisë në universitet. Bailey përdor një bollëk instrumentesh për të gjurmuar shenjat vitale, rrahjet e zemrës, rrjedhën e gjakut dhe temperaturën e lëkurës ndërsa subjektet janë në pushim ose duke bërë ushtrime të lehta me biçikletë.
Dhoma fillon me një temperaturë të rehatshme 22 gradë, por rritej deri në 40 gradë. Më pas shkencëtarët hodhën lagështirë, duke kaluar nga 20% e thatë në 85%.
“Kjo është vrasëse,” tha Bailey, “është lagështia me të cilën nuk mund të ambientoheni.”
Dhe këtu gjërat bëhen të vështira.
Çfarë i bën nxehtësia lëkurës tuaj
Miliona gjëndra djerse rreth trupit tuaj e shtyjnë djersën në lëkurë. Kjo transferon nxehtësinë në ajër ndërsa avullohet, gjë që ju ftoh. Megjithatë, kur është shumë e nxehtë dhe e lagësht, mund ta prishë të gjithë procesin.
Djersitja e tepërt mund t’ju bëjë të dehidratuar dhe trupi juaj nuk ngre gjithmonë alarmin kur ka nevojë për më shumë për të pirë. Në momentin që ndiheni të etur, mund të jetë tepër vonë pasi ju mund të humbni lëngjet më shpejt sesa mund t’i rimerrni ato.
Nxehtësia shumë e lagësht mund të pengojë përfitimet e djersitjes. Kur ka shumë lagështi në ajër, djersa avullon shumë më ngadalë, ose aspak. Në vend të kësaj, ajo grumbullohet dhe pikon. E privuar nga mekanizmi kryesor i ftohjes, temperatura e trupit tuaj rritet.
Çfarë i bën nxehtësia zemrës
Zemra dhe enët e gjakut janë “zakonisht të parat që thirren në veprim” për të rregulluar temperaturën e trupit, tha Dr. Catharina Giudice, mjeke e urgjencës dhe bashkëpunëtore e studimeve për klimën në Harvard.
Në nxehtësi ekstreme, zemra juaj duhet të punojë shumë më shumë për të mbajtur të qëndrueshme temperaturën e brendshme të trupit tuaj. Ajo duhet ta shtyjë gjakun shpejt drejt lëkurës tuaj, ku mund të lëshojë nxehtësi dhe kjo është arsyeja pse mund të dukeni të skuqur kur jeni të nxehtë.
Ndërsa djersa derdhet, humbja e lëngjeve zvogëlon vëllimin e gjakut, që do të thotë se zemra juaj është e detyruar të pompojë edhe më fort për të mbajtur presionin e gjakut. Mund të ndihet sikur po “ju del nga gjoksi”, tha Bailey.
Çfarë i bën nxehtësia trurit tuaj
Hipotalamusi, një zonë e vogël në formë diamanti në tru, “orkestron” reagimin e ftohjes së trupit tuaj. Shkakton djersitjen dhe drejton rrjedhjen e gjakut, të gjitha për të mbajtur temperaturën tuaj bazë rreth 36,6 gradë.
Por nëse bëhet shumë nxehtë, orkestra shpërbëhet.
Rrjedha e gjakut në trurin tuaj zvogëlohet në nxehtësinë ekstreme pasi frymëmarrja përshpejtohet dhe enët e gjakut ngushtohen brenda qafës dhe kafkës.
Kjo e privon trurin tuaj nga oksigjeni dhe glukoza që i nevojitet, duke ndikuar potencialisht në aftësitë tuaja njohëse, duke përkeqësuar çdo gjendje të shëndetit mendor dhe duke çuar në vendimmarrje të rrezikshme ose të dobët.
“Nëse nuk je i përshtatur ndaj nxehtësisë, truri yt ngatërrohet shumë shpejt, merr vendime të këqija dhe pastaj ndikon në punë”, thotë Dr. Pope Moseley, mjek dhe studiues i shkencave biomjekësore në Universitetin Shtetëror të Arizonës.
Si vret nxehtësia
Nxehtësia ekstreme përshkon mbrojtjen e trupit tuaj, duke u kthyer shpejt nga e pakëndshme në vdekjeprurëse, ndërsa ndjenja e rëndë e një dite të nxehtë kthehet në diçka më keqdashëse.
Shpesh fillon me simptoma si nauze, dhimbje koke, ngërçe të muskujve, madje edhe të fikët. Të gjitha këto janë shenja të lodhjes nga nxehtësia – trupi juaj është i dehidratuar dhe fillon të humbasë aftësinë për t’u ftohur.
Nga këtu, gjërat fillojnë të përkeqësohen.
Goditja nga nxehtësia ndodh kur trupi juaj nuk mund të përdorë truket e tij të zakonshme për t’u ftohur, si djersitja dhe rritja e rrjedhjes së gjakut në lëkurën tuaj, duke çuar në një rritje katastrofike të temperaturës bazë. Sapo temperatura e brendshme e trupit tuaj të fillojë të rritet mbi 38 gradë, gjë që mund të ndodhë brenda 10 deri në 20 minuta pas ekspozimit, “ju po ecni drejt vdekjes”, tha Bailey.
Mund të çorientoheni dhe të humbni vetëdijen, organet kryesore fillojnë të mbyllen, barrierat që ndajnë zorrën tuaj nga pjesa tjetër mund të bëhen më të dobëta, duke rrjedhur toksina vdekjeprurëse në qarkullimin e gjakut.
Dhe në fund, zemra fillon të dobësohet.
Goditja nga nxehtësia “është një sëmundje shpërthyese”, tha Moseley. “Është një dështim inflamator, shumë-sistemësh” Nëse nuk adresohet menjëherë, mund t’ju vrasë shpejt.
Tragjedia me goditjen e nxehtësisë është se ndërsa po ju vret, po ashtu po degradon kapacitetin tuaj mendor, duke ju penguar të kuptoni se në çfarë rreziku të tmerrshëm jeni.
Kjo është arsyeja pse ne kemi kaq shumë histori të njerëzve që vdesin në vrapime dhe ecje.
Mënyra më e mirë për të trajtuar goditjen nga nxehtësia është zhytja në një banjë me ujë të ftohtë, ose nëse kjo nuk është e mundur, vendosja e peshqirëve të lagur drejtpërdrejt në trup është një zgjidhje.
Por edhe për ata që shërohen, gati 30% do të kenë dëmtime të përhershme të trurit.
Një e ardhme më vdekjeprurëse
Trupat tanë mund të mësohen me nxehtësinë në një farë mase, por kërkon kohë, dhe madje edhe atëherë, ndonjëherë nxehtësia është thjesht tepër ekstreme për t’u përshtatur.
Një grup shkencëtarësh parashikuan se miliarda njerëz do të ekspozohen ndaj pragut të rrezikshëm ndërsa ngrohja globale përshpejtohet. Me çdo gjysmë gradë që bota nxehet, nxehtësia përvëluese dhe ngjitëse thjesht bëhet më vdekjeprurëse.
Sipas hulumtimit, Afrika Perëndimore dhe pjesë të Azisë Jugore janë ndër më të cenueshmet pasi janë rajone që kanë popullsi shumë të dendur dhe shpesh pak akses në ajër të kondicionuar.
Verat e nxehta të sotme ka të ngjarë të duken të freskëta sipas standardeve të së ardhmes dhe nxehtësia që përjetojmë po ndryshon në mënyra që nuk janë në favorin tonë.
Nxehtësia tashmë vret rreth 489,000 njerëz çdo vit, sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, por numri real mund të jetë më i lartë sepse vdekjet e lidhura me nxehtësinë janë kaq të vështira për t’u gjurmuar.
Vdekjet mund t’i atribuohen sulmeve në zemër ose goditjeve në tru, pa iu referuar faktit që ato kanë ndodhur gjatë një vale të nxehtë.
Nxehtësia është një kërcënim, një zhurmë e vazhdueshme në sfond. Dëmi më i madh i saj nuk është në pronë, por në trupat tanë dhe është një vrasës i padukshëm, i heshtur.
Burimi: CNN. Përshtati: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
