.png)
Nga Gazeta Si- Shume gra përgatiten që të përjetojnë menopauzën vonë në jetë pork jo nuk ndodh gjithmonë pasi disa prej tyre e përjetojnë herët, duke u kapur të papërgatitura.
Simptoma të tilla si afshet e nxehta dhe ndryshimet e humorit janë të njohura mirë, dhe shpesh stereotipe, por ekspertët në mbarë botën duan të theksojnë se gratë përballen me një gamë të gjerë ndryshimesh në trupat e tyre gjatë menopauzës dhe mungesa e ndërgjegjësimit do të thotë që shumë fillojnë të përjetojnë simptoma pa e ditur pse.
Çfarë është menopauza – dhe pse njerëzit nuk dinë mjaftueshëm për të?
Menopauza është kur gratë përjetojnë një fund të periodave të tyre, ose menstruacioneve, për më shumë se 12 muaj, dhe kjo shënon fundin e viteve të tyre riprodhuese.
Globalisht, shumica e grave përjetojnë menopauzë midis moshës 45 dhe 55 vjeç, sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH). Por një studim i grave në Shtetet e Bashkuara dhe Korenë e Jugut zbuloi se deri në 9.4% e grave (rreth 1 në 10) e përjetojnë atë midis moshës 40 dhe 44 vjeç, ndërsa për deri në 8.6% të grave ndodh para moshës 40 vjeç. Në raste shumë të rralla, gratë mund të kalojnë nëpër menopauzë që në të 20-at. Për disa, kjo mund të ndodhë pas një histerektomie të plotë, duke përfshirë heqjen e vezoreve, ose për shkak të arsyeve të tjera mjekësore.
Në rastin e menopauzës natyrale, faza e parë është perimenopauza. Kjo është kur vezoret prodhojnë gradualisht më pak hormone, duke ndikuar në ciklet menstruale. Simptomat përfshijnë cikle të parregullta, afshe të nxehta, çrregullime të gjumit dhe ndryshime të humorit.
Perimenopauza mund të fillojë që në mesin e të 30-ave, duke zgjatur për rreth katër deri në tetë vjet, por shumë gra nuk mund të kujtojnë se kur filloi kjo për to, shpjegon Gayathri Delanerolle, studiuese. Në intervista, disa gra kujtojnë kohën e saktë kur përjetuan një valë nxehtësie ose gjumi i tyre filloi të përkeqësohej, por të tjerat nuk e kanë idenë.
“Menopauza as nuk ka qenë në radar”.
Studimet tregojnë se shumica e grave dinë pak për menopauzën. Një studim, i cili anketoi më shumë se 800 gra në postmenopauzë, shumica në Mbretërinë e Bashkuar, zbuloi se mbi 90% e tyre nuk ishin mësuar kurrë për menopauzën në shkollë, dhe pothuajse gjysma thanë se ndiheshin plotësisht të painformuara për të. Gratë gjithashtu thanë se mjekët e tyre nuk kishin njohuri të mjaftueshme, duke i lënë të ndihen “të përjashtuara dhe të pambështetura” pas konsultave të tyre. Studime të tjera prodhuan gjetje të ngjashme.
Joyce Harper, profesoreshë në Institutin e Shëndetit të Grave të University College London, e cila është bashkautore e studimit, thotë se rezultati tregon se “gratë kanë mungesë edukimi në lidhje me këtë fazë kyçe të jetës dhe së bashku me një mungesë të raportuar edukimi nga profesionistët e tyre të kujdesit shëndetësor, gratë mund të mbeten të padiagnostikuara dhe të pambështetura”.
Menopauza mund të ndodhë në shumë mënyra dhe në kohë të ndryshme
Menopauza klasifikohet si “e parakohshme” kur ndodh para moshës 40 vjeç dhe “e hershme” para moshës 45 vjeç.
Hulumtimet sugjerojnë se, në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme, shkalla e menopauzës së hershme dhe të parakohshme është rritur dhe se mosha mesatare e menopauzës ka rënë.
“Nëse e kaloni menopauzën herët në jetëgjatësinë tuaj, luftoni me të për një periudhë më të gjatë kohore”, thotë Nikita Rajput, shkencëtare. Hulumtimi i saj zbuloi se gratë në Indinë rurale përballeshin me “qasje të kufizuar në kujdesin shëndetësor, ndërgjegjësim të ulët dhe shkallë më të lartë të menopauzës së parakohshme”, i thotë ajo CNN.
Forma të tjera të menopauzës përfshijnë kirurgjikale, e cila shkaktohet nga një histerektomi për të hequr mitrën dhe vezoret, dhe menopauzën mjekësore, ku trajtime të tilla si kimioterapia ose radioterapia mund të ndikojnë në funksionimin e vezoreve dhe të rezultojnë në fillimin e menopauzës.
Ekspertët e shëndetit në Indi kanë ngritur shqetësime në lidhje me shkallët e larta të menopauzës së parakohshme dhe të hershme në vend, me hulumtime që tregojnë lidhjen e saj me histerektomitë. Kjo është veçanërisht e vërtetë tek gratë e reja nga prejardhje me të ardhura të ulëta, më pak të arsimuara dhe që jetojnë në zona rurale.
Simptomat e menopauzës ndryshojnë nga personi në person
Simptomat më të zakonshme të menopauzës janë afshet e nxehta dhe djersitjet gjatë natës, që ndodhin në 80% të rasteve, sipas Shoqatës së Menopauzës në SHBA, por simptoma të tjera të zakonshme përfshijnë thatësi vaginale, urgjencë urinare, pagjumësi dhe ndryshime të humorit, duke përfshirë depresionin dhe nervozizmin.
“Shumë gra kanë raportuar gjithashtu dhimbje koke, migrenë dhe vështirësi në fjetje ose në qëndrimin në gjumë”, thotë Delanerolle.
Për më tepër, gratë mund të përballen me simptoma të tilla si palpitacione të zemrës, dhimbje të kyçeve dhe muskujve, ndryshime në dëshirën seksuale, përqendrim të dobët, shtim në peshë dhe rënie të flokëve, sipas Klinikës Mayo.
Simptoma të tjera më pak të zakonshme përfshijnë sytë e thatë, ndërsa disa gra raportojnë gjithashtu ndryshime në shikimin e tyre. Ato gjithashtu mund të gjejnë veten duke u mavijosur më lehtë dhe të vuajnë nga tharje të gojës ose akneve.
Delanerolle thotë se ka hasur simptoma të tjera në hulumtimin e saj, duke përfshirë kruarje të kokës dhe lëkurës. Disa gra në Indi dhe Mbretërinë e Bashkuar madje raportuan një rritje të libidos, shton ajo.
“Menopauza mund të jetë një udhëtim shumë i individualizuar”, thotë Delanerolle, dhe për shkak se disa simptoma janë të zakonshme në gjendje të tjera shëndetësore, “ndonjëherë mund të mos jetë e mundur të mendohet përfundimisht se këto lidhen me menopauzën”.
Ajo beson se ajo që nevojitet është kërkime gjithëpërfshirëse, fushata ndërgjegjësimi publik, përfshirë në shkolla, dhe trajnime të bazuara në prova për profesionistët e kujdesit shëndetësor.
Pse është e rrezikshme që gratë nuk dinë mjaftueshëm për menopauzën?
Menopauza dhe simptomat e saj zgjasin mesatarisht rreth shtatë vjet dhe është e rëndësishme që gratë të jenë në gjendje të kuptojnë dhe identifikojnë atë që po kalojnë.
Gratë gjithashtu kanë një rrezik në rritje të sëmundjeve kardiovaskulare pas menopauzës, duke e bërë të rëndësishme që ato të bëhen më aktive dhe të menaxhojnë dietën e tyre. Kjo ndodh sepse menopauza shkakton një rënie të ndjeshme të estrogjenit – i cili punon në rregullimin e kolesterolit dhe yndyrës – duke rritur rrezikun e zhvillimit të sëmundjes koronare të zemrës ose të pësimit të një ataku në zemër ose goditje në tru, sipas Fondacionit Britanik të Zemrës. Sëmundja e zemrës është shkaku kryesor i vdekjes tek gratë në mbarë botën.
Studime të shumta tregojnë gjithashtu një rrezik më të madh të sëmundjeve të frymëmarrjes, siç është sëmundja kronike obstruktive pulmonare (SPOK) pas menopauzës, veçanërisht menopauza e parakohshme.
Om Kurmi, profesor i asociuar në epidemiologji dhe kërkime shëndetësore në Universitetin Coventry në Mbretërinë e Bashkuar, thotë se një ndërgjegjësim më i madh do t’i ndihmojë gratë të marrin mbështetjen e duhur dhe të bëjnë ndryshimet e nevojshme në stilin e tyre të jetesës, për të zbutur rreziqet shëndetësore që sjell menopauza.
Për shembull, ndryshimet në stilin e jetës si lënia e duhanit, ulja e konsumit të alkoolit, rritja e ushtrimeve, ulja e niveleve të stresit dhe humbja e peshës mund të ndihmojnë me simptomat dhe të luftojnë rrezikun e shtuar të sëmundjeve të tilla si osteoporoza dhe sëmundjet e zemrës. Një fushë tjetër është shëndeti mendor, për të cilin Kurmi thotë se “nuk diskutohet fare”. Ndërsa simptomat e menopauzës, siç janë nervozizmi, ndryshimet e humorit dhe pagjumësia, janë të dokumentuara mirë, ekziston gjithashtu një rrezik i shtuar i depresionit dhe ankthit, siç tregojnë studimet e fundit.
Gratë “duhet të kuptojnë se nëse janë në menopauzë, gjasat për të pasur probleme të caktuara shëndetësore janë më të larta krahasuar me ato që nuk e kanë”, thotë Kurmi.
Si mund t’i menaxhojnë gratë simptomat e menopauzës? Dhe a ndryshon kjo në nivel global?
Mundësia më e përshkruar e kujdesit për menopauzën në mbarë botën është terapia hormonale, e njohur edhe si terapi zëvendësuese hormonale ose HRT, e cila funksionon duke zëvendësuar hormonet që janë ulur brenda trupit. Njëra është terapia me estrogjen – zakonisht u jepet grave që kanë pasur histerektomi – dhe një lloj i dytë është një kombinim i hormoneve estrogjen dhe progesteron, që u ofrohet të tjerave. Terapia hormonale mendohet se ndihmon në zbutjen e simptomave dhe rreziqeve që lidhen me menopauzën, dhe trajtimi zakonisht zgjat nga dy deri në pesë vjet, ndonjëherë edhe më gjatë. Ndërprerja e trajtimit mund të sjellë përsëri simptomat e menopauzës.
Por këto terapi janë më të disponueshme në vendet me të ardhura të larta për shkak të kostos, aksesit në shërbimet e kujdesit shëndetësor dhe njohurive midis praktikuesve për ta përshkruar atë më pas. Megjithatë, pabarazia shihet edhe brenda vendeve me të ardhura të larta, me ata që janë më mirë financiarisht që kanë tendencë të kenë akses më të madh.
Ka disa efekte anësore të njohura të terapisë hormonale, duke përfshirë gjakderdhjen vaginale të parregullt dhe ndjeshmërinë e gjirit, dhe një rrezik në rritje të mpiksjes së gjakut dhe sëmundjes së fshikëzës së tëmthit. Ekziston gjithashtu një rritje e lehtë e rrezikut të kancerit të gjirit, vezoreve dhe endometrit (mitrës), por sipas Cancer Research UK, rreziku mbetet i vogël dhe varet nga shumë faktorë, siç është lloji i terapisë, sa kohë dikush është duke e marrë atë, mosha e tyre dhe shëndeti i përgjithshëm dhe stili i jetës. Ekspertët thonë se gratë duhet të peshojnë të gjitha opsionet e tyre dhe të vendosin, gjë që mund të ndodhë vetëm nëse ato kanë zgjedhje dhe informacion në dispozicion.
Ekzistojnë gjithashtu ilaçe që mund të përshkruhen për të menaxhuar simptoma specifike, siç janë ilaçet kundër depresionit për të trajtuar afshet e nxehta. Shumë gra preferojnë të ndjekin një rrugë më natyrale, me disa suplemente bimore që pretendojnë se ndihmojnë në menaxhimin e simptomave si afshet e nxehta dhe çrregullimet e gjumit. Megjithatë, këto nuk rekomandohen përgjithësisht nga autoritetet shëndetësore për shkak të mungesës së provave për efikasitetin dhe sigurinë e tyre. Opsione të tjera përfshijnë marrjen e suplementeve të vitaminave dhe bërjen e ndryshimeve në stilin e jetës, siç është lënia e duhanit, humbja e peshës dhe ushtrimet e rregullta, të cilat mund të jenë opsione më të lehta për gratë në mjedise me të ardhura të ulëta.
Një analizë e hulumtimeve nga SHBA-ja dhe pesë vende evropiane zbuloi se shumica e grave që kishin simptoma të moderuara deri të rënda bënë ndryshime në stilin e jetës për t’i menaxhuar ato. Trajtimi më i përshkruar ishte terapia hormonale, e ndjekur nga antidepresivët.
Pse gratë (burrat) dhe politikëbërësit duhet të ulen dhe t’i kushtojnë vëmendje
“Popullsia po rritet, jetëgjatësia po rritet, dhe kjo do të thotë që gratë, 50% e popullsisë globale, po rriten gjithashtu”, thotë Kurmi. Dhe me gratë që jetojnë më gjatë se burrat, Perspektivat e Popullsisë Botërore 2024 të OKB-së thonë se ekziston nevoja për të përcaktuar përparësitë e “nevojave të kujdesit shëndetësor specifik për gjininë” dhe për të ndërtuar “sisteme më të forta mbështetjeje sociale për të zbutur barrën e mundshme të kujdesit”.
Me më shumë gra që “janë mbi 40 vjeç, 50 vjeç në ditët e sotme”, Kurmi, e cila është pjesë e një ekipi studiuesish që shqyrtojnë nevojën urgjente për vëmendje ndaj menopauzës, i thotë CNN-së se do të ketë një rritje të problemeve shëndetësore që lidhen me menopauzën.
Shërbimet shëndetësore në shumë vende me të ardhura të ulëta dhe të mesme, si India, ende përqendrojnë pjesën më të madhe të buxhetit të tyre për gratë në shëndetin seksual dhe riprodhues, për shkak të problemeve të tilla si shkalla e lartë e vdekshmërisë së nënave, të cilën qeveria indiane e quan një “çështje kritike e shëndetit publik”. Por një numër në rritje i grave të moshuara kanë gjithashtu nevojë për kujdes, dhe politikat ende nuk i kanë adresuar nevojat e tyre.
“Qeveria i njeh gratë vetëm si një person riprodhues, jo pas-riprodhues”, thotë Rajput. Ajo që kërkohet është një politikë dhe skemë shëndetësore pas-riprodhuese, shpjegon ajo.
Stigma e vazhdueshme rreth menopauzës gjithashtu duhet të adresohet.
“Perceptimi rreth menopauzës duhet të ndryshojë. Dhe një pjesë e madhe e kësaj vjen me ndërgjegjësimin”, thotë Delanarelle. Ajo beson se mësimdhënia e vajzave adoleshente rreth menopauzës në shkollë mund të bëjë një ndryshim sepse “ndërsa rriten, ato e kuptojnë se menopauza nuk është fundi i jetës për to. Është një kapitull tjetër. Ke një libër dhe menopauza është një kapitull tjetër.”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
