Në rrugën e parë të ndërtuar në Romë, aty ku hahet si në kohët e lashta…

Rruga Appian është rruga e parë e ndërtuar në Romë, ku më shumë se 2000 vjet më parë ushtarët u nisën për të pushtuar toka të largëta dhe u kthyen me triumf.

Rruga është zemra e Parkut Arkeologjik Appia Antica të Romës, një park i gjelbër që shtrihet nga buza e qendrës historike të qytetit deri në fshatrat në kodër të Castelli Romani. Ky oaz me sipërfaqe prej 4700 hektarësh është parku i dytë më i madh urban në Europë, i mbushur me ujësjellësa, rezerva natyrore, zona arkeologjike, vreshta, kullota dhe vila në pronësi të emrave të njohur si dizajneri Valentino dhe aktorja Gina Lollobrigida.

Më pak se 3 km nga turmat e Koloseumit, parku u jep udhëtarëve një vend për të ngadalësuar dhe përjetuar me nge fshatin Romak, i kompletuar me këngë zogjsh dhe shikime barinjsh që drejtojnë kopetë e tyre. Aty fryn një erë e butë, është aroma e barit të freskët dhe gurët e copëtuar që mbartin histori nga e kaluara.

Meqenëse kjo është Italia, ushqimi i mirë duhet të plotësojë skenën idilike. Paolo Magnanimi kuzhinieri i ‘Hostaria Antica Roma’ restorant që ndodhet buzë parkut të Cecilia Metella dhe me një kopsht lulesh dhe perimesh, krijuar nga babai i Magnanimit, Massimo. Brenda, menuja liston pjata që nuk mund të gjenden në asnjë restorant tjetër në qytet, ose ndoshta në botë. Pas këtyre krijimeve qëndron Magnanimi, një kuzhinier i apasionuar pas krijimit dhe shërbimit të vakteve që janë rrënjosur thellë në historinë e këtij parku, që nga ditët e Romës antike.

Për shumicën, ushqimi antik romak nuk tingëllon tërheqës por Magnanimi e mban atë të vërtetë, duke rikrijuar pjata të shijshme që romakët hëngrën, qytetarët e thjeshtë, jo elita. Një kuzhinier dhe historian i cili ka kaluar më shumë se 25 vjet duke studiuar receta antike, Magnanimi thotë se Romakët ishin adhurues të natyrës dhe kërkues të kënaqësisë sensuale të cilët vlerësonin shumë ushqimin e mirë, megjithëse teprimi i tepërt ishte shumë “jo-Romak”. Drithërat, bishtajoret, perimet, vezët dhe djathrat ishin baza e dietës, me fruta dhe mjaltë për ëmbëlsi. Mishi (kryesisht mish derri) dhe peshku u përdorën me masë dhe ndërsa perandoria u zgjerua duke filluar në Shekullin III para Krishtit, Romakët mirëpritën aromë të reja qoftë piper nga India apo limona nga Persia. Garum, i ngjashëm me një salcë aziatike, u përdor për të shtuar një aromë të pasur umami në pjatat romake. E gjithë kjo shijohej me verë në darkat e quajtura konvivium, tubime për të festuar jetën dhe stinët.

Magnanimi mishëron këtë frymë kremtimi, qoftë duke u treguar histori mysafirëve apo duke nxitur diçka të shijshme në kuzhinën e tij. Tani 54 vjeç, ai qesh duke treguar se si i ri e kishte të vështirë ta bindte babanë e tij se klientët do të donin ringjalljet e tij të pjatave antike.

“Unë fillova të punoja në Hostaria kur isha 14 vjeç dhe bëra një pushim për të kaluar vitet e mia në Amerikë. Kur u ktheva, pata një vlerësim të ri për historinë e madhe të Romës dhe isha i uritur për të mësuar më shumë për të”, tregon ai.

Frymëzimi i Magnanimit u rrit kur një mik i dha atij “Darkë me Lucullo”, një libër plot histori dhe receta nga ditët e Romës antike. Karakteri (që është dhe në titull) ishte një ushtarak i Shekullit 1 i pes, i cili ishte aq i famshëm për banketet e tij, saqë Romakët ende lavdërojnë një darkë të mirë duke thënë, “ky ishte një vakt i denjë për Lucullo”.

Magnanimi filloi të provonte recetat dhe pati suksesin e tij të parë me ‘pullum oxizomum’, një pjatë me mish pule. Është bërë me presh dhe colatura di alici di Cetara, erëza nga Bregu i Amalfit. Disa darka japoneze e shijuan veçanërisht atë dhe kjo bëri që ai të paraqitej në dokumentarë në Japoni.

“Grupet e mia romake erdhën pas kësaj; ata ishin më të vështirë për t’u bindur të provonin diçka të re”, tha Magnanimi.

Më pas ajo pjatë u vlerësua në The New York Times, kështu që është ende një nga pjatat më të njohura.

Këto ditë, menuja e Hostarisë përmban standardet e Qytetit të Përjetshëm (të tilla si makarona amatriciana dhe karbonara), së bashku me pjatat antike romake që i kanë sjellë Magnanimit vëmendjen ndërkombëtare dhe e kanë bërë krenar babanë e tij, dikur skeptik.

Një tjetër pjatë në restorantin e tij është edhe ‘patina cotidiana’, një paraardhëse e lazanjës pa domate. Receta origjinale përdorte laganën, një lloj buke , e cila shtresohej me mish, peshk dhe djathëra. Magnanimi e bëri më të thjeshtë, mbushur me mish derri të grirë, kopër dhe djathë pecorino.

Për të rikrijuar këtë pjatë 2000-vjeçare, Magnanimi filloi me një recetë nga libri i gatimit Romak i Shekullit 1 ‘De Re Coquinaria’, i vetmi libër i mbijetuar i recetave nga Roma e lashtë. Meqenëse recetat antike nuk përdornin sasi ose detaje për përgatitje, ai pastaj u këshillua me arkeologen italiane Eugenia Salza Prina Ricotti për të rikrijuar pjatat duke vlerësuar matjet e tyre me përbërës që ishin besnikë të epokës.

“Nuk mund të vendosja domate në të sepse domatet nuk erdhën në Itali deri në vitet 1500, kur Cortes i solli përsëri nga Amerika”, thotë ai. Patina cotidiana, që do të thotë “pjatë e përditshme” në latinisht, tani është një nënshkrim i restorantit.

Roma antike gjithashtu përfshin ëmbëlsira të tilla si tiropatina, një krem karamele me erëza me piper, që Romakët besonin se ishte një afrodiziak. Magnanimi thotë se krijimi i tij më i fundit është la cassata di Oplontis. Torta e pasur e bërë me miell bajame, ricotta, fruta të sheqerosura dhe mjaltë shitet çdo natë.

“Djathin tim, unë e bëj me pestel, saktësisht si një recetë nga Virgil, nga Shekulli I Pas Krishtit,” tha Magnanimi.

Ky është moretum, një djathë i përhapur i frymëzuar nga poezia e Virgjilit rreth një punëtori në fermë që përgatit drekën e tij modeste, duke bërë së bashku farë selino, hudhër dhe pecorino. Mund të hidhet në lib, një bukë e rrumbullakët që ishte e shenjtë për Romakët.

Magnanimi humbi kontaktin me mysafirët gjatë izolimit të Italisë për shkak të Covid-19. Me gjithë kohën e lirë, ai bëri shumë shëtitje nëpër Rrugën Appian përreth, ku shtigje me gjethe dhe korsi biçikletash shërbyen si një strehë e hapur për italianët që duruan disa nga masat më të rrepta të izolimit të Europës.

“Kam kaluar një mëngjes të gjatë me një çoban, disa ditë shihja kaq shumë Romakë që vinin këtu për të vrapuar sepse nuk mund të shkonin në palestër dhe gjatë fundjavave, kishte familje që kishin pikniqe pranë ujësjellësve, ndoshta duke ardhur këtu për të hera e parë. Mund të them se të gjithë po ndiejmë një vlerësim më të madh për vendin ku jetojmë, për Romën”.

“Paolo është një pjesë e rëndësishme e këtij vendi. Ai e mban atë të gjallë”, tha Simone Quilici, drejtoresha e Parkut Arkeologjik Appia Antica. Quilici po vazhdon një mision që filloi në fillim të Shekullit 19 kur idea e ruajtjes së kësaj zone filloi të merrte vend.

Mjerisht, planet për ta rregulluar parkun nuk u përmbushën kurrë dhe nga Shekulli 20, me trafik të pakontrolluar dhe trazira të viteve të Luftës Botërore, ekzistonte rreziku që kjo pjesë e çmuar e Rrugës së Apianit të shkatërrohej. Zona u vandalizua dhe u mbush me aktivitete kriminale. Më në fund në 1988, kryesisht falë dekadave të protestave, zona u caktua zyrtarisht një park.

“Mbaj mend që erdha këtu si një vajzë e vogël”, thotë Eleonora Fanelli, një arkeologe romake dhe udhëzuese turistike.

“Nuk mund të besoja se kjo ishte në qytetin tim, një vend nga një përrallë ku mund të imagjinoja një princ mbi kalë që galoponte në shteg”. Tani, Fanelli pëlqen të marrë vizitorë aty.

“Edhe nëse bie shi, ata duan të dalin dhe të ecin në rrugë, të shkelin gurët”.

Ajo pëlqen të tregojë historinë e Appius Claudius Caecus, i cili gati sa nuk falimentoi thesarin romak për të ndërtuar këtë rrugë. Legjenda thotë se megjithëse ai u verbua, ai përsëri mbante kontrollin e cilësisë duke ecur zbathur në rrugë për t’u siguruar që gurët ishin vendosur pa probleme. Rruga Appian përfundimisht u shtri 563 km në jug deri në Brindisi në bregdetin Adriatik dhe ishte çelësi për krijimin e Perandorisë Romake.

Magnanimi ka jetuar në park për dy dekada dhe ka vlerësime të larta për udhëheqjen e Quilici.

“Që kur filloi në vitin 2017, e ka bërë parkun shumë më të mirë për Romakët dhe për turistët. Gjëra të reja janë hapur, si mozaikët e bukur dhe një kopsht.”

Ekziston edhe një aplikacion i ri ‘ItinerAppia’, ku vizitorët mund të skanojnë një kod QR dhe të mësojnë për secilin vend.

“Ndihem shumë me fat që jetoj këtu dhe i mirëpres udhëtarët që të përjetojnë Romën, ‘La Grande Bellezza’!. Këtu ata mund të kthehen mijëra vjet mbrapa mbi këta gurë dhe të dinë sa mirë ka shijuar ushqimi”, thotë Magnanimi.

Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.