Në Iran premisa për revoltat e të rinjve është ekonomike

Një gjë që i dallon 20-vjeçarët e Iranit sot nga brezat para tyre: Është pavarësia ekonomike nga regjimi i vendit, i cili është gjithashtu një punëdhënës i madh. Për këtë arsye, për të kuptuar plotësisht protestat pas vdekjes së Mahsa Amini, të cilat filluan një vit më parë, duhet të kemi parasysh edhe problemet e ekonomisë iraniane dhe sesi ajo prek të rinjtë. Cecilia Sala e shpjegon në librin “Zjarri”, botuar së fundmi dhe kushtuar njëzetvjeçarëve që jetojnë në tri vende të botës që kanë qenë shumë të pranishme në faqet e para të gazetave vitet e fundit: Irani, Ukraina dhe Afganistani.

Sala ka udhëtuar disa herë në të tria vendet, për të cilat ka folur në artikujt e saj si ne Instagram, edhe në podcast, duke arritur një shikueshmëri shumë të madhe. Libri i saj mbledh historitë personale të shumë njerëzve që takoi dhe foli.

Irani prodhon shumë më tepër të rinj me aftësi të larta sesa ekonomia e tij sklerotike mund të thithë. Qeveria punëson disa dhe më pas i detyron të kryejnë detyra që shpesh janë larg atyre që ëndërronin kur filluan të studionin, dhe me një prodhim të brendshëm bruto që thahet vit pas viti, vendet e reja të punës janë ende të pakta. Përjashtimi i të rinjve nga ekonomia tradicionale ka krijuar një masë njerëzish që nuk varen nga qeveria për të paguar qiranë: brezi që proteston është i njëjti që vitet e fundit kishte ndarë fatin e tij të punës nga ekonomia e regjimit.

Ishte një zgjedhje e detyrueshme sepse kishte pak hapësirë në lëmshin e themeleve pseudo-private të klerit. Ekonomia iraniane është një oligopol në duart e mullahëve dhe Gardës Revolucionare dhe vendi ku mund të kuptohet më mirë është Mashhad, në lindje drejt kufirit me Turkmenistanin dhe Afganistanin. Është mbiquajtur “kryeqyteti i fshehur” sepse është qyteti i liderëve, aty kanë lindur lideri suprem Ali Khamenei dhe presidenti Ebrahim Raisi dhe nga ajo pikë e hartës rrezaton pushteti sot në Iran.

Deri pak vite më parë Raisi ishte në krye të një prej fondacioneve të Mashhadit që formojnë “shtetin paralel” dhe kontrollojnë PBB-në e vendit. Fondacioni i të shtypurve dhe invalidëve vetëm menaxhon më shumë burime sesa Ministria e Financave dhe ajo që qeveris Raisi, Astan Quds Razavi, ka një pasuri prej njëzet miliardë dollarësh, zotëron kompani farmaceutike dhe fabrika qilimash, gazeta dhe kompani sigurimesh dhe gjithashtu licencë për prodhojnë Coca-Cola (Khoshgovar) në vend.

Gjyshërit dhe prindërit e atyre që dolën në rrugë për të luftuar me fjalë, kokteje molotovi, flokët e lëshuara dhe puthjet në publik janë punonjës të shtetit ose gra e burra që punojnë në kompanitë “private” të fondacioneve të Holding. Për të gjithë ata, protesta do të nënkuptonte rrezikun e humbjes së vendeve të punës në mes të një krize të zgjatur, dhe për këtë arsye me pak shpresë për të gjetur një të re.

70 për qind e iranianëve janë nën 35 vjeç dhe janë në një gjendje tjetër sepse makina ekonomike e ajatollahëve është bllokuar: të rinjtë tashmë ishin përjashtuar nga ai sistem që për dekada u jepte rroga qytetarëve të Republikës Islamike. Është një brez që duhej të kujdesej për veten dhe kështu në vitin 2016 lindi Tapsi, shërbimi për makinat në Iran. Dhe gjithashtu Digikala, për shitjen dhe blerjen e rrobave online, dhe Zarinpal, për pagesa të shpejta dixhitale etj.

Deri në grumbulluesit online që i lejojnë të gjithë të ofrojnë mësime në anglisht, matematikë, shkenca kompjuterike dhe mësime kitarë, ose të ofrojnë të shkojnë dhe të bëjnë pastrimin ose blerjen, të gatuajnë, të kujdesen për macen ose bimët e dikujt. Ka edhe nga ata që kanë krijuar marka të bizhuterive artizanale, veshjesh, “rimodeluar” qilima persiane dhe objekte të dizajnit metalik që i shesin në aplikacionet lokale ose në Instagram. Puna në një ekonomi të vetë-menaxhuar i ka bërë ata më pak të varur nga ajatollahët sepse nuk marrin rrogat prej tyre.

Duke përjashtuar gjimnazistët, grupi i protestuesve dhe punëtorëve në ekonominë e pavarur pothuajse përputhet. Tabelat e mesazheve në rrjetet sociale të themeluesve të startup-eve, si ai i një prej më të famshmëve, Hessam Armandehi, i cili shpiku Uber Divar-in iranian, u mbushën me thirrje që kërkonin lirimin e punonjësve të tyre gjatë muajve të protestës. Janë bashkëngjitur postimeve fotot e tyre: janë të gjithë rreth të njëzetave ose pak më të mëdhenj dhe të gjithë u arrestuan gjatë demonstratave. Lidhja ishte e qartë që në fillim, aq sa shefi i departamentit të telekomunikacionit të Pasdaran kishte bërë thirrje për “shtypje të startupeve private” menjëherë pas demonstratave të para.

Iranianët e rinj kanë krijuar nga e para një ekonomi paralele dhe të vetë-mjaftueshme, nga e cila shpesh janë punëtorë dhe klientë, gjë që zemëron regjimin sepse është jashtë kontrollit të tij dhe sepse ka trajnuar brezin e parë të qytetarëve që nuk varen mbi ajatollahët të jetojnë, pra kushti për revoltë. /Il Post/

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.