Ndotja e ajrit po vret shqiptarët: Mbi 35 mijë vite jetë të humbura në 2023

Nga Gazeta Si- Mbi 35 mijë vite jetë kanë humbur në Shqipëri për vitin 2023 për shkak të PM2.5, grimca të vogla në ajër që kanë një diametër prej 2.5 mikrometrash ose më pak.

Në raportin e fundit të Agjencisë Europiane të Mjedisit, thuhet se në vitin 2023 në Shqipëri, ekspozimi ndaj përqendrimit të PM2.5 mbi nivelin e udhëzimit të OBSH-së për cilësinë e ajrit prej 5mg/m3 ishte i lidhur me:

-3.551 vdekje të atribuueshme

-196 vdekje të atribuueshme për 100.000 banorë në rrezik

-35.817 vite jetë të humbura

-1977 vite jetë të humbura për 100.000 banorë në rrezik

Në raport thuhet se ndikimet më të larta (YLL për 100,000 banorë 30 vjeç e lart) u vunë re në vendet si Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Bosnja dhe Hercegovina.

(Years of life lost- Vite jetë të humbura) është një masë e shëndetit e përcaktuar si numri mesatar i viteve shtesë që njerëzit në një popullsi mund të kishin jetuar statistikisht nëse nuk do të kishin vdekur për shkak të një sëmundjeje ose grupi sëmundjesh.

Ndotja e ajrit mbetet një nga kërcënimet më vdekjeprurëse mjedisore në Europë, pavarësisht përparimit të kohëve të fundit.

Është lidhur me mijëra vdekje të parandalueshme në Bashkimin Europian, pavarësisht një përmirësimi “të ndjeshëm” të cilësisë së ajrit.

Raporti zbulon se midis viteve 2005 dhe 2023, vdekjet e parakohshme që i atribuohen grimcave të imëta ranë me 57 për qind.

Pavarësisht kësaj, nivelet e pasigurta të ndotjes së ajrit rezultuan në një shifër marramendëse prej 182,000 vdekjesh në vitin 2023.

Megjithatë, 95 për qind e europianëve urbanë janë të ekspozuar ndaj niveleve të ndotjes së ajrit “konsiderueshëm” mbi rekomandimet e përcaktuara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH).

Çfarë është lënda grimcore?

Shpesh e referuar si PM2.5, lënda grimcore është grimca të vogla në ajër që kanë një diametër prej 2.5 mikrometrash ose më pak.

Nëse thithen, ato mund të shkaktojnë ose përkeqësojnë probleme shëndetësore si astma, sëmundja ishemike e zemrës dhe kanceri i mushkërive. Provat e reja sugjerojnë se nivelet e larta të PM2.5 mund të shkaktojnë gjithashtu demencë.

PM2.5 vjen kryesisht nga burime njerëzore si emetimet e automjeteve, djegia e lëndëve djegëse të ngurta dhe proceset industriale si emetimet nga prodhimi. Mund të vijë gjithashtu nga “burime natyrore” si zjarret në pyje, të cilat po bëhen më të mundshme nga ndryshimet klimatike.

Cili vend i BE-së u godit më rëndë nga ndotja e ajrit?

Sipas vlerësimit të ndikimit në shëndetin e cilësisë së ajrit, Italia pësoi humbjen më të madhe në vitin 2023 me 43,083 vdekje të atribuuara përqendrimeve të larta të PM2.5.

Kjo rezulton në 100.6 vdekje të atribuueshme për 100,000 banorë në rrezik. Gjithashtu janë 407,949 vite jetë të humbura (YLL).

Polonia ndoqi Italinë me 25,268 vdekje të atribuueshme, ndërsa Gjermania u rendit e treta me 21,640 vdekje të atribuueshme.

Nga ana tjetër, Islanda pësoi zero vdekje nga ndotja e ajrit, ndërsa raporti i atribuoi vetëm 34 vdekje ekspozimit afatgjatë ndaj PM2.5 në Finlandë.

Rregullat e reja të cilësisë së ajrit të BE-së

Raporti i EEA-së thekson urgjencën e uljes së ndotjes së ajrit, siç përshkruhet në Direktivën e rishikuar të Cilësisë së Ajrit të Ambientit, e cila hyri në fuqi më 10 dhjetor 2024.

Projektligji ul vlerën kufitare vjetore të lejuar për PM2.5 me më shumë se gjysmën, duke i përafruar standardet e cilësisë së ajrit të BE-së për vitin 2030 më ngushtë me rekomandimet e OBSH-së.

“Çdo vit, ajri i ndotur shkakton rreth 250,000 vdekje të parakohshme dhe i kushton ekonomisë së BE-së deri në 850 miliardë euro”, tha vitin e kaluar Komisionerja për Mjedisin, Rezistencën ndaj Ujit dhe një Ekonomi Rrethore Konkurruese, Jessika Roswall.

“Rregullat e reja të cilësisë së ajrit do të përmirësojnë cilësinë e jetës për miliona europianë dhe do të mbrojnë më tej biodiversitetin dhe ekosistemet tona, duke nxitur njëkohësisht ekonominë tonë.”

Rosëall shtoi se direktiva e re shënoi një “moment të rëndësishëm historik” në ndihmën për ta bërë ndotjen një “çështje të së kaluarës”.

Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.