Në Quebec, Kanada, përralla e “tre motrave” nuk është thjesht një mit për bashkëpunimin. Është një mesazh nga paraardhësit e komunitetit të Wendat që u mëson njerëzve modernë për ushqimin e lashtë.
Sipas legjendës së Huron-Wendat, kur vajza e një gruaje ndërroi jetë, trupi i saj i dha botës tre motra. Në tregim, secila motër është unike: njëra është e gjatë me flokë të gjatë të verdhë. Një tjetër vesh një fustan të verdhë të ndezur dhe njihet për ecjet e saj vetëm ndërsa e treta është aq e re sa mund të zvarritet vetëm përgjatë tokës. Vetëm duke punuar së bashku ato ishin në gjendje të lulëzojnë dhe të rriten kështu që treshja u bë e pandashme.
Por motrat nuk janë njerëz. Ato janë ushqime: misri, kungulli dhe fasulet. Dhe historia nuk është thjesht një mit i vjetër rreth bashkëpunimit, i ndarë tani me turistët që vizitojnë Shtëpinë Kombëtare të Ekionkiestha’ në Muzeun Huron-Wendat, pak jashtë qytetit të Quebec. Është një mesazh nga paraardhësit e vendit që u mëson njerëzve modernë ushqimet e lashta që dhe një teknikë shoqëruese të mbjelljes së quajtur ndërthurja që është aq e rëndësishme sa i mbijetoi të gjitha trazirave dhe humbjeve kulturore që erdhën me kolonizimin.
“Para se të pushtoheshim, Liqeni Huron ishte shtëpia jonë për shekuj”, tha Johanne Paquet Sioui, fermer. Me tokë të punueshme që shtrihej nga Gjiri Gjeorgjian në liqenin Huron deri në brigjet e liqenit Simcoe, rajoni i njohur historikisht si Wendake ose Huronia ishte i populluar nga 30,000 deri në 35,000 njerëz Wendat.
Ata jetonin në vendbanime të rrethuara nga pallate mbrojtëse, ku secili fshat përmbante deri në 100 shtëpi të gjata. Të ndara nga katër ose pesë familje, shtëpitë e mëdha drejtkëndëshe ishin ndërtuar nga trungje dhe ishin të mbuluara me çati të rrumbullakosura. Pa dritare, shtëpitë e gjata kishin dy hyrje, një në secilin skaj. Brenda, muret ishin të veshura me shtretër si raft që kishin depozitim ushqimesh sipër tyre dhe grumbuj druri poshtë. Në qendër të vendit gatuhej një vakt me përbërës misrin, fasulet dhe kungujt, i quajtur sagamité.
Në atë kohë, të treja motrat përbënin rreth 60-80% të dietës Wendat. Sioui tha se burrat pastronin tokën dhe më pas gratë dhe fëmijët ndërtonin pirgje dheu dhe mbillnin fasule. Ndërsa fidanët e vegjël filluan të rriteshin, fermerët vendosnin kokrra misri në qendër të fidanëve(teoritë ndryshojnë nëse ishte misri apo fasulet që u mbollën të parët). Më pas, u mboll kungulli dimëror. Ndërsa bimët piqeshin, kërcellet e misrit shërbenin si shtylla të fasules, ndërsa gjethet e mëdha të kungujve bënin hije, duke krijuar një mikroklimë që ruante lagështinë dhe pengonte barërat e këqija.
Sot ne e dimë se mbjellja e misrit, fasuleve dhe kungujve së bashku rezulton në rezistencë më të mirë ndaj sëmundjeve, më pak mbështetje në plehra dhe rendimente të përmirësuara të të korrave. Por për popullin Wendat, ishte një akt i shenjtë që respektonte mësimet e lashta.
“Ne nuk lutemi, përkundrazi jemi mësuar të bëjmë falenderime”, tha Sioui. “Për gjithçka për të cilën jemi mirënjohës, mësojmë se kemi përgjegjësinë ta mbajmë atë si dhuratë që na është dhënë”.
Në fund të sezonit të rritjes, perimet mblidheshin dhe ruheshin për dimër. Misri dhe fasulet thaheshin dhe ruheshin në enë druri. Për aq sa ishte e mundur, gjithçka u përdor. Lëvoret e misrit gërshetoheshin për litar dhe spango, ose përdoreshin si mbushje për jastëkë dhe dyshekë. Farat më të mira u përzgjodhën dhe u ruajtën për mbjelljen e sezonit të ardhshëm nga kujdestarët e farës, detyra e të cilëve është mbledhja dhe mbrojtja e farave.
Por në vitin 1650, fermat dhe vendet e fshatit të Huronia ose Wendake ishin bosh. Mijëra njerëz Huron-Wendat vdiqën nga sëmundjet, duke përfshirë linë, gripin dhe fruthin, ndërsa të tjerë vdiqën në Luftërat Franceze dhe një seri betejash territoriale dhe tregtare midis francezëve, anglezëve dhe vendeve të tjera.
Ajo që ata nuk humbën ishin farat e tyre
Thuhet se vetëm rreth 500 Huron-Wendat kanë mbijetuar dhe kanë shpëtuar, dhe për 200 vjet, ata nuk kishin një atdhe.
“Të moshuarit dhe të rinjtë vdiqën. Ata humbën pothuajse gjithçka, shtëpitë e tyre, kulturën, aftësitë e tyre”, tha Sioui.
Ajo që ata nuk humbën ishin farat e tyre dhe çdo vit, ndërsa lëviznin nëpër peizazh, burrat përgatitnin tokën dhe gratë mbollën tre motrat. Dhe çdo vit, pas korrjes, kujdestarët e farës ruanin farat për pranverën e ardhshme.
Më pas, në 1853, popullit Huron-Wendat iu dha tokë rezervë në skaj të qytetit të Quebec në atë që ishte në atë kohë Kanadaja e Poshtme. Ata kishin shtëpi, por si në shumicën e rezervateve në Kanada, nuk kishte hapësirë të punueshme për bujqësi apo prodhim tjetër ushqimor.
Të tre motrat nuk ushqejnë vetëm tokën dhe njëra-tjetrën. Sipas Sioui, tre perimet e kombinuara janë jashtëzakonisht ushqyese. Studimet thonë se një dietë e bazuar në misër, fasule dhe kunguj mund të plotësojë kërkesat bazë të njerëzve për energji dhe proteina dhe gjithashtu mund të ndihmojë në mbrojtjen kundër diabetit. Ato janë gjithashtu të larta në antioksidantë por me humbjen e tokës bujqësore dhe futjen e produkteve kryesore europiane duke përfshirë sheqerin, miellin dhe gjalpin, kjo dietë e lashtë pothuajse u zëvendësua plotësisht. Rezultatet ishin katastrofike.
Të moshuarit thonë se humbja e ushqimeve tradicionale është pothuajse po aq e dëmshme sa humbja e gjuhës. Humbja e sistemeve ushqimore prish marrëdhëniet e njerëzve me botën natyrore, tokën, bimët dhe stinët.
Njerëzit harruan se ishin fermerë. Për një kohë të gjatë, thjesht ishin të mbijetuar”.
Kyle Bobiwash, profesor në Departamentin e Entomologjisë dhe studiuesi indigjen për fakultetin e Shkencave Bujqësore dhe Ushqimore në Universitetin e Manitoba, tha se kjo është arsyeja pse është kaq e rëndësishme që njerëzit indigjenë të mbështeten nga qeveritë dhe shkencëtarët ndërsa rimësojnë traditat e tyre .
Si një nga bashkëpunëtorët në projektin kërkimor të Tre Motrave në Quebec, i cili fokusohet në bujqësinë e udhëhequr nga indigjenët së bashku me njerëzit Huron-ëendat dhe Haudenosaunee, Bobiwash tha se projekti udhëhiqet nga qëllimet e vazhdueshme të pjesëmarrësve indigjenë.
Studiuesit dhe shkencëtarët po përpiqen të zbulojnë se çfarë tjetër mund të na mësojnë tre motrat për biodiversitetin dhe qëndrueshmërinë.
“Ne e dimë se duhet të bëjmë bujqësi ndryshe, të mendojmë për sistemet ushqimore ndryshe”, tha Bobiwash dhe sjellja e njohurive dhe vlerave indigjene në bujqësi mund të jetë një zgjidhje.
Sioui, i cili nga ana kulturore ka për detyrë të ruajë farat pas çdo korrjeje dhe për të ardhmen, thotë se farat janë të mira për shëndetin tonë dhe për trashëgiminë.
“Ato janë të shenjta”.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta “Si”
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
