Nga Elvin Meka – Situata e paprecedentë e pandemisë globale, të shkaktuar nga SARS-CoV-2 (coronavirus i ri), përtej emergjencës dhe gjendjes kritike shëndetësore, po në rang global, shumë shpejt po tregon dhe po nxjerr në pah situatën edhe më kritike me të cilën po dhe do të përballet bota ne rrafshin ekonomik.
FAKULTETI I EKONOMIS, BIZNESIT DHE ZHVILLIMIT UET
ë
Momentalisht publiku është i angazhuar në përballjen me emergjencës shëndetësore, që ka një prioritet absolut dhe po marrin masa për përballimin e saj dhe duke iu përshtatur stilit të ri të jetesës në vet-karantinim, apo vetizolim, kufizime drastike, e deri në ndalim, lidhur me lëvizjet dhe veprimtaritë ekonomike dhe sociale.
Sido që të jetë ecuria e zhvillimit të pandemisë dhe sado të jetë kohëzgjatja e saj në kohë, ajo çka bëhet e qartë është se bota do të hyjë pashmangshmërisht në recesion dhe rënie ekonomike. Kjo, pasi edhe përpara shpërthimit të pandemisë e Covid-19 situata nuk ishte dhe aq pozitive, sidomos në Evropë, por edhe në SHBA dhe në Kinë, ku projeksionet e rritjes ekonomike, në rastin më të mirë, nuk parashikonin një rritje vjetore të ekonomisë mbi 5.5% për 2020 (edhe kjo me shumë optimizëm). Situata ekonomike në Kinë, e cila mesa duket po del nga pandemia duket jo pak problematike, me një rënie domethënëse të rritjes ekonomike (në nivelin jo më shumë se 1,9% me bazë vjetore për dy muajt para të 2020) dhe rënie drastike të eksporteve, si pasojë e këputjes dramatike të thuajse gjithë zinxhirëve të vlerës në të cilën ajo bën pjesë, por edhe si pasojë e tkurrjes së kërkesave dhe porosive të vendeve të tjera drejt Kinës.
Pra diskutimi nuk është më a do hyjë bota në recesion, por sa dhe si duhet reaguar dhe çfarë masash duhen marrë. Në mënyrë të pashmangshme borxhi qeveritar dhe ai sovran do të pësojë rritje, pavarësisht se askush në përgjithësi nuk e ka luksin të rrisë madhësinë e tij, kur ende janë të freskëta dhe të pafashitura plagët dhe vragat e thella të krizës globale ekonomike dhe financiare të 2008-ës dhe rritjes së skajshme të borxheve sovrane që rezultuan pas saj. Sigurisht qeveritë nuk e kane luksin te rrisin huamarrjen në nivelet e 2008-2009-ës, por qe do ketë rrije borxhi kjo është e pashmangshme.
Eksperienca me krizën e mëparshme mund të shërbejë thjesht si një udhëzues se çfarë nuk duhet bërë në vijim, për të shpëtuar ekonominë, ose më mirë të themi se çfarë duhet bërë ndryshe. Normalisht, ajo që po mendohet dhe artikulohet rëndom gjithkund është se situata aktuale kërkon masa disi më ekstreme dhe jo-konvencionale, të cilat për fat të keq ende nuk po shpalosen gjerësisht, ose vetëm në disa vende të botës. Përtej paketave lehtësuese për biznesin, mendoj se ka ardhur koha e ndërmarrjes së guximshme të masave jo-konvencionale dhe jo-ortodokse, lidhur me stimulin fiskal dhe një qasjeje të re, lidhur me borxhin publik. Kështu, përtej opsionit të mirënjohur të stimulit fiskal (një qasje disi tradicionale), diskutohet edhe paradigma e famshme e Milton Friedman “helicopter drops” (paratë nga helikopteri), apo dhe monetizimi i borxhit publik (blerja e titujve qeveritare nga banka qendrore drejtpërdrejt në tregun parësor dhe jo atë dytësor). Ndërkohë që “helicopter drops” po provohet me shumë guxim në pak shtete aziatike dhe së fundi është propozuar për zbatim dhe nga Thesari Amerikan, unë do të parashtroja dhe një qasje të re të guximshme, që mund të konsiderohet nga qeveria shqiptare, në kushtet e gjendjes së jashtëzakonshme ku ndodhemi, jo vetëm nga COVID-19,por edhe nga pas-tërmeti i 26 nëntorit 2019.
Praktikisht do të sugjeroja që qeveria në këtë vit të veçantë të mund të emetonte Obligacione të Përjetshme (Consols) me një normë të ulët interesi. Fondet nga këto obligacione do të shkonin për financimin pjesor të dëmeve të tërmentit, mbështetjen për sektorin shëndetësor dhe mbi të gjitha për të mbuluar një pjesë të faturës financiare që qeveria duhet të paguajë për të përballuar situatën e vështirë të ekonomisë kombëtare. Një pjesë e këtij borxhi jo domosdoshmërisht mund të ishte emetim i ri, por një “sëap” (shkëmbim) i borxhit ekzistues afatshkurtër, ose afatmesëm, që maturohet këtë vit, i cili mund të ri-emetohet në formë obligacioni të përjetshëm, duke mos ndryshuar stokun e borxhit, por duke ndryshuar vetëm strukturën e tij. Duhet të kemi parasysh se situatat ekstreme kërkojnë dhe masa dhe zgjidhje ekstreme, ku një prej tyre mund të ishte pse jo edhe emetimi i obligacioneve të përjetshme (të cilat praktikisht nuk është se janë të përjetshme, por thjesht u shtyhet në një kohë të largët maturimi.) Në këto kushte, një emetim i tillë brenda vendit, do të mundësonte edhe angazhimin e fondeve të lira brenda sistemit financiar shqiptar dhe shoqërisë shqiptare, por nga ana tjetër do të përbënte parakushtin e parë drejt shtrimit të rrugës për një qeverisje shumë më të përgjegjshëm, nga pikëpamja e administrimit fiskal. Gjithsesi, nuk do te jetë një sfidë e lehtë, por jo e pamundur!
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
