.png)
Vetëm një në çdo gjashtë milionë njerëz ka grupin e gjakut Rh nul. Tani studiuesit po përpiqen ta ‘kultivojnë’ atë në laborator me shpresën se mund të shpëtojë jetë.
Transfuzionet e gjakut kanë transformuar mjekësinë moderne. Nëse ndonjëherë jemi aq të pafat sa të lëndohemi ose të na duhet një ndërhyrje kirurgjikale serioze, gjaku që është dhuruar nga të tjerët mund të jetë shpëtimtar.
Por jo të gjithë janë në gjendje të përfitojnë nga kjo procedurë e jashtëzakonshme. Njerëzit me grupe të rralla gjaku kanë vështirësi të gjejnë gjak të dhuruar që do të përputhet me të tyrin.
Një nga më të rrallët – grupi i gjakut Rh nul – gjendet vetëm në 50 njerëz të njohur në botë. Nëse ndonjëherë përfshihen në një aksident që kërkon transfuzion, shanset e tyre për të marrë një të tillë janë të pakta. Ata me Rh nul inkurajohen të ngrijnë gjakun e tyre për ruajtje afatgjatë.
Por, pavarësisht rrallësisë së tij, ky grup gjaku vlerësohet shumë edhe për arsye të tjera. Brenda komunitetit mjekësor dhe kërkimor ndonjëherë quhet “gjak i artë” për shkak të mënyrës se si mund të përdoret.
Mund të ndihmojë gjithashtu në krijimin e transfuzioneve universale të gjakut, ndërsa shkencëtarët kërkojnë mënyra për të kapërcyer problemet e imunitetit që aktualisht kufizojnë mënyrën se si përdoret gjaku i dhuruar.
Lloji i gjakut që qarkullon në trupin tuaj klasifikohet bazuar në praninë ose mungesën e shënuesve specifikë në sipërfaqen e qelizave të kuqe të gjakut. Këta shënues, të njohur si antigjene, përbëhen nga proteina ose sheqerna që dalin nga sipërfaqja e qelizës dhe mund të zbulohen nga sistemi imunitar i trupit.
“Nëse transfuzoni gjakun e donatorit që përmban antigjene të ndryshme nga gjaku juaj, do të krijoni antitrupa ndaj atij gjaku dhe do ta sulmoni atë”, thotë Ash Toye, profesor i biologjisë qelizore.
“Nëse transfuzoni përsëri atë gjak, kjo mund të jetë kërcënuese për jetën”.
Dy sistemet e grupeve të gjakut që shkaktojnë përgjigjen më të madhe imune janë ABO dhe Rhesus (Rh). Një person me një grup gjaku A ka antigjene A në sipërfaqen e qelizave të kuqe të gjakut, ndërsa dikush me një grup gjaku B ka antigjene B. Grupi i gjakut AB ka antigjene A dhe B, ndërsa grupi O nuk ka asnjërin. Çdo grup mund të jetë Rh pozitiv ose Rh negativ.
Njerëzit me gjak O negativ shpesh përshkruhen si dhurues universalë, pasi gjaku i tyre nuk përmban as antigjene A, B ose Rh. Megjithatë, ky është një thjeshtëzim i tepruar.
Së pari, aktualisht ekzistojnë 47 grupe gjaku të njohura dhe 366 antigjene të ndryshme, që nga tetori 2024. Kjo do të thotë që një person që merr një dhurim O negativ mund të ketë ende një reaksion imunitar ndaj çdo antigjeni tjetër të pranishëm – megjithëse disa antigjene provokojnë më shumë një përgjigje imunitare sesa të tjerët.
Së dyti, ekzistojnë mbi 50 antigjene Rh. Kur njerëzit flasin për të qenë Rh negativë, ata i referohen antigjenit Rh(D), por qelizat e tyre të kuqe të gjakut ende përmbajnë proteina të tjera Rh. Ekziston gjithashtu një larmi e madhe e antigjeneve Rh në të gjithë botën, duke e bërë të vështirë gjetjen e përputhjeve të vërteta të dhuruesve, veçanërisht për njerëzit nga prejardhje nga pakicat etnike në një vend të caktuar.
Megjithatë, njerëzve me gjak Rh nul u mungojnë të 50 antigjenet Rh. Ndërsa këta njerëz nuk mund të marrin asnjë grup tjetër gjaku, gjaku Rh nul është i pajtueshëm me të gjitha grupet e shumta të gjakut Rh. Kjo e bën gjakun Rh nul të tipit O jashtëzakonisht të vlefshëm, pasi shumica e njerëzve mund ta marrin atë. Në raste urgjente ku grupi i gjakut të një pacienti nuk dihet, gjaku Rh nul i tipit O mund të jepet me një rrezik të ulët të reaksionit alergjik. Për këtë arsye, shkencëtarët në mbarë botën po kërkojnë mënyra për të replikuar këtë “gjak të artë”.
Në një studim të vitit 2018, Toye dhe kolegët e tij në Universitetin e Bristolit rikrijuan gjakun Rh nul në laborator. Për ta bërë këtë, ata morën një linjë qelizash – një popullatë qelizash të rritura në laborator – të qelizave të kuqe të gjakut të papjekura. Ekipi më pas përdori teknikën e redaktimit të gjeneve Crispr-Cas9 për të fshirë gjenet që kodojnë antigjenet e pesë sistemeve të grupeve të gjakut që së bashku janë përgjegjëse për shumicën e papajtueshmërive të transfuzionit. Kjo përfshinte antigjenet ABO dhe Rh, si dhe antigjene të tjera të quajtura Kell, Duffy dhe GPB.
Qelizat e gjakut që rezultuan do të ishin të përputhshme për të gjitha grupet kryesore të zakonshme të gjakut, por edhe për ato me lloje të rralla si Rh nul dhe fenotipi Bombay, i cili mbahet nga një në çdo katër milionë njerëz.
Megjithatë, përdorimi i teknikave të modifikimit të gjeneve mbetet i diskutueshëm dhe i rregulluar rreptësisht në shumë pjesë të botës, që do të thotë se mund të duhet pak kohë para se ky lloj gjaku të bëhet i disponueshëm klinikisht. Do të duhet të kalojë nëpër shumë raunde provash klinike dhe testimesh përpara se të miratohet.
Edhe studiues të tjerë po garojnë për të bërë gjak Rh nul në laborator.
Në vitin 2021, imunologu Gregory Denomme dhe kolegët e tij në Institutin e Kërkimeve të Gjakut në SHBA, përdorën teknologjinë e redaktimit të gjeneve Crispr-Cas9 për të krijuar lloje të rralla gjaku të personalizuara, duke përfshirë Rh nul nga qelizat staminale pluripotente të induktuara nga njeriu (hiPSC). Këto qeliza staminale kanë veti të ngjashme me qelizat staminale embrionale dhe kanë potencialin të bëhen çdo qelizë në trupin e njeriut, duke pasur parasysh kushtet e duhura.
Shkencëtarë të tjerë po përdorin një lloj tjetër qelizash staminale që janë tashmë të programuara paraprakisht për t’u bërë qeliza gjaku, por ende nuk e kanë përcaktuar se cili lloj.
Megjithatë, pavarësisht këtyre përpjekjeve mbresëlënëse, është e rëndësishme të thuhet se krijimi i gjakut artificial të rritur në laborator në një shkallë ku njerëzit mund ta përdorin është ende shumë larg.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
