.png)
Gazeta “Si”– Jemi ende në muajt e parë të vitit 2025 ndërkohë ethet e fushatës dhe të politikës po dominojnë thuajse të gjitha mediumet.
Kjo është e pritshme duke patur parasysh dhe karakterin e shoqërisë sonë e cila priret drejt një kurioziteti të madh për politikën, aq më tepër kur politika dhe debatet e saj, tentojnë herë pas here të arrijnë tek shoqëria me të gjitha format. Studiuesi i artit e njëkohësisht kolumnist në ‘New York Times” , David Brooks thotë se antidoti i politikës dhe zhurmnajës që ajo prodhon është arti dhe kryesisht leximi i një libri të mirë. Por sa interes ka për librin dhe artin në tërësi dhe si po shkojnë politikat e librit në këtë vit zgjedhjesh?
Drejtoresha e “Qendres Kombëtare të Librit dhe Leximit” Alda Bardhyli në një intervistë për Gazetasi.al thotë se libri vazhdon të jetë një oponent i fortë kundër kaosit që prodhon politika e gjithashtu na zbulon disa nga projektet e Institucionit të politikave të librit për këtë vit.
Jemi në vit zgjedhjesh ku dashje pa dashje politika merr fokusin kryesor. Por në çdo kohë dhe situatë vlen të flitet për librin madje të theksohet edhe misioni i tij. Keni hapur thirrjen për mbështetjen e krijuesve të rinj, po ashtu edhe thirrjen për përkthimet nga shqipja në gjuhë të huaja, dhe përpara ju pret panairi i Lajpzigut. Në një farë mënyrë edhe libri po e bën oponencën e tij?
Pavarësisht situatës politike, libri mbetet një mjet i pazëvendësueshëm për reflektim, formësim të mendimit kritik dhe pasurim të imagjinatës. Në një kohë kur debati publik shpesh dominohet nga polarizimi dhe tensioni, libri ofron hapësirë për mendim të thelluar dhe të qetë. Në këtë kuptim, ai është jo vetëm një formë arratisjeje, por edhe një instrument për të kuptuar më mirë realitetin.
Faktori për zhvillimin e letërsisë shqipe është mbështetja e talenteve të reja dhe përkthimi i autorëve tanë në gjuhë të huaja. Këto iniciativa ndihmojnë në zgjerimin e lexueshmërisë dhe krijimin e një tregu më të gjerë për letërsinë shqipe. Fondi i të rinjve është një nga projektet e rëndësishme të QKLL, i cili u ka dhënë mundësi shumë autorëve të rinj të promovohen. Këtë vit janë 18 aplikime dhe kjo është diçka shumë e bukur, dëshira për shkruar. Ndërkohë, pjesëmarrja në Panairin e Lajpcigut është një mundësi e shkëlqyer për të prezantuar letërsinë tonë në një skenë ndërkombëtare dhe për të krijuar ura komunikimi me botën.
Prej dy vitesh një tjetër festival që është kthyer në traditë është dhe “Varg festival” i cili prek kryesisht qytetet bregdetare në periudhën e verës. Si ka qenë impakti i këtij festivali në këto dy vitet e para?
Në dy vitet e para, ky festival ka arritur të krijojë një komunitet të pasionuar për poezinë dhe letërsinë në qytetet bregdetare. Prania e poezisë në hapësira publike gjatë verës e bën letërsinë më të afërt për njerëzit, duke e nxjerrë nga mjediset tradicionale dhe duke e sjellë aty ku publiku mund ta përjetojë natyrshëm. Është një nismë që ka potencialin të rritet edhe më tej.
Vitin e shkuar pati debat mbi anonimatin e jurisë për çmimet kombëtare të letërsisë. A ka nisur puna për përzgjedhjen e emrave të cilët do të seleksionojnë dhe përzgjedhin veprat më të mira të një viti? Do jetë një praktikë e re apo sërish anonim?
Çështja e transparencës dhe e metodës së përzgjedhjes së jurisë është gjithmonë një temë e diskutueshme. Çmimet Kombëtare të Letërsisë janë ngjarja më e rëndësishme e vitit në gjykimin e vlerave letrare.
E rëndësishme është që juria të ketë integritet, profesionalizëm dhe një vizion të qartë mbi vlerat e letërsisë bashkëkohore. Publikimi i jurisë në fillim të procesit, është një dilemë që haset në shumë vende kur bëhet fjalë për çmime letrare. Ka dy qasje kryesore:
Transparenca e plotë – Shpallja e jurisë publikisht mund të rrisë besimin e komunitetit letrar dhe të shmangë akuzat për mungesë objektiviteti apo ndikime të fshehta. Megjithatë, kjo mund t’i ekspozojë anëtarët e jurisë ndaj presioneve të jashtme, lobimeve ose ndikimeve që mund të cenojnë paanshmërinë e tyre.
Anonimiteti – Mbajtja e fshehtë e identitetit të jurisë e mbron procesin nga ndikime të jashtme dhe lejon që vlerësimi të bëhet në qetësi. Por nga ana tjetër, kjo mund të krijojë dyshime mbi kriteret e përzgjedhjes dhe mund të nxisë teori dyshimi mbi favorizime apo vendime të paracaktuara.
Një kompromis mund të jetë shpallja e jurisë pas dhënies së çmimeve, në mënyrë që të ruhet integriteti i procesit dhe njëkohësisht të krijohet transparencë mbi përzgjedhjen e anëtarëve. Juritë e ngritura pranë QKLL nuk kanë qënë asnjëherë anonime. Në faza të ndryshme të proçesit ato janë bërë publike. Këtë vit Kolegjiumi i Qendrës ka sjellë ide mbi një rikonceptim të Çmimeve Kombëtare, përsa i përket numrit të tyre.
Si e shihni tendencën e letërsisë shqipe në këto vite ku ju drejtoni dhe një ndër institucionet më të rendësishëm të librit në vend?
Letërsia shqipe sot është në një fazë interesante ku brezi i ri i shkrimtarëve po eksperimenton me forma dhe tema të reja, ndërkohë që klasikët ende ndikojnë fuqishëm. Po shohim një ndërthurje mes një letërsie më të brendshme, introspektive, dhe një letërsie me angazhim social. Ka gjithashtu një përpjekje për të sjellë në vëmendje zhanre që dikur nuk ishin aq të përhapura, si fantashkenca dhe trillimi psikologjik.
Letërsia e fantashkencës dhe trillimit psikologjik po sjell një ndryshim të rëndësishëm në peizazhin e letërsisë shqipe, duke e ndihmuar atë të largohet nga dominimi i dramës historike dhe realizmit social. Këto dy zhanre ofrojnë një mënyrë të re të trajtimit të temave universale, duke krijuar një hapësirë për reflektim mbi të tashmen dhe të ardhmen, jo vetëm mbi të kaluarën. Nëse letërsia shqipe ka qenë e dominuar për dekada nga temat historike dhe realiste, tani po shohim një diversifikim.
Jemi në vitin e poetit laureat. Do ketë një poet të ri laureat?
Poeti laureat ka një rol kompleks dhe dinamik që mund të shihet në dy mënyra: si një zë përfaqësues i një brezi apo grupi letrar, por edhe si një udhërrëfyes që eksperimenton me forma të reja të brendësimit të botës.
Në këtë qasje, poeti laureat duhet të shprehë frymën e një epoke, të një brezi, ose të një grupi letrar. Ai bëhet një figurë simbolike që përmbledh ndjeshmëritë dhe shqetësimet e kohës së tij, qoftë në aspektin kulturor, politik apo estetik.
Ka një dimension angazhimi shoqëror, pasi shpesh pritet që ai të reflektojë mbi realitetin e vendit dhe të kohës së tij. Nga ana tjetër, një poet laureat mund të mos synojë vetëm përfaqësimin, por të krijojë një vizion të ri mbi poezinë. Në këtë rast, ai bëhet një eksperimentues dhe një inovator: Nuk ndjek frymën e grupit, por krijon një identitet unik dhe shtyn kufijtë e poezisë
Cili model është më i duhuri?
Kjo varet nga pritshmëritë që kemi ndaj poetit laureat. Nëse e shohim këtë titull si një formë nderimi për një poet që tashmë ka ndikuar gjerësisht, atëherë mund të jetë një figurë përfaqësuese. Por nëse duam që ai të jetë një zë që sfidon pritshmëritë dhe sjell risi, atëherë duhet të jetë një poet që eksperimenton dhe udhëheq poezinë drejt një drejtimi të ri. Nëse do të ketë një poet të ri laureat, kjo traditë e nisur do të vijojë e rimodeluar në vizion dhe kritere. Në çdo rast, një titull i tillë ka rëndësinë e tij sepse e vendos poezinë në qendër të vëmendjes dhe i jep një platformë më të madhe poetëve që mund të jenë të nënvlerësuar.
Sipas jush cili është roli i shkrimtarit sot në jetën publike. A janë ata një zë i fortë apo shkrimtari i përket vetes dhe letërsisë së tij. Si e shihni angazhimin e tyre?
Shkrimtari është gjithmonë një zë i rëndësishëm, edhe kur vendos të mos jetë i angazhuar drejtpërdrejt në debatin publik. Disa zgjedhin të flasin përmes letërsisë së tyre, disa marrin pjesë aktivisht në çështjet shoqërore. Në një realitet të ndërlikuar si ai i sotëm, është e rëndësishme që shkrimtarët të mos heshtin, por të ndihmojnë në artikulimin e pyetjeve të duhura. Njëfarë realiteti i qëndrueshëm është i domosdoshëm për diskursin e shkrimtarit, pavarësisht llojit të letërsisë që ai krijon. Megjithatë, natyra e këtij realiteti mund të jetë shumë e ndryshme, në varësi të qasjes që merr autori.
Çfarë ndodh kur realiteti është i paqëndrueshëm?
Nëse një tekst nuk arrin të krijojë njëfarë realiteti të qëndrueshëm, rrezikon të bëhet i pakuptueshëm ose i padobishëm për lexuesin. Letërsia që synon të jetë thjesht kaotike dhe e papërcaktuar shpesh nuk krijon ndikim të fortë, sepse nuk ofron asnjë pikë referimi për lexuesin.
Pavarësisht llojit të letërsisë, shkrimtari ka nevojë për një realitet të qëndrueshëm, qoftë ky realitet një pasqyrim i botës sonë apo një konstruksion krejt i ri me rregulla të veta. Në fund të fundit, letërsia nuk është thjesht kaos; ajo është një formë komunikimi që kërkon një terren të përbashkët me lexuesin. Dhe ketu shfaqet mjeshtëria dhe roli i shkrimtarit.
Na sugjeroni disa libra ose autorë të cilët mund ti lexojmë gjatë kësaj periudhe të ngarkuar me politikë dhe debate.
Në një kohë të ngarkuar me politikë, mund të jetë ndihmuese të lexojmë libra që ofrojnë një perspektivë më të gjerë mbi shoqërinë, njeriun dhe historinë. Disa sugjerime:
“1984” – George Orëell (për të reflektuar mbi kontrollin e informacionit dhe manipulimin e së vërtetës)
“Një ditë në jetën e Ivan Denisoviçit” – Aleksandër Sollzhenjicin (për të kuptuar ndikimin e sistemeve totalitare mbi individin)
“Koha e shkrimeve” – Ismail Kadare (një përmbledhje reflektimesh mbi letërsinë dhe politikën)
“Ditari i Ana Frankut” (për të parë një këndvështrim njerëzor në kohëra të vështira)
“Të jetosh për të treguar” – Gabriel García Márquez (autobiografia e një prej shkrimtarëve më të mëdhenj)
Per një qasje më të lehtë, mund të lexohen edhe ese filozofike ose tregime të shkurtra që e ndihmojnë mendjen të marrë frymë në këtë kohë të ngarkuar.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
