Nga Artan Gjergji* – Vazhdoj të mos jem dakord me kolegen Irena Beqiraj për monetarizimin e borxhit e me thënë të drejtën, nuk ka shtjelluar asnjë argument që e mbështet këtë ide. Edhe argumentet që ka paraqitur mendoj se janë vlerësuar nga një qasje sipërfaqësore (në funksion të idesë fikse që ka për emetimin e parasë).
Në vijim po parashtroj të përmbledhura (mos)dakordësimet që kam me shkrimin:
1)Nuk gjej një lidhje të fortë mes valutës në të cilën emetohet borxhi dhe presioneve inflacioniste/deflacioniste që ky borxh në valutë të huaj mund të krijojë në tregun e brendshëm. E kundërta vlen, inflacioni ka ndikim direkt mbi rritjen e kostos së borxhit të huaj (duhen më shumë fonde për të blerë të njëjtën sasi valute të huaj për të realizuar shërbimin e borxhit). Për rrjedhojë nëse ka një gjë që e ka menaxhuar mirë Ministria e Financave në kaq vite (mendoj unë), ka qenë menaxhimi i borxhit duke e diversifikuar me atë të jashtmin në tregjet e huaja, por edhe duke e shtrirë në kohe. Problem është niveli i Borxhit …..por këtu ndërhyn politikebërja, e teknicienve s’u ngelet shumë në dorë .
2)Përkeqësimi i raportit Debt/Reveneus si në vitin 2013, ashtu edhe në vitet në vijim gjykoj unë, nuk ka ardhur për shkak të politikës monetare të gabuar (në kushtet e shtrëngimit fiskal, shyqyr që politika monetare është lehtësuar për t’i dhënë sado pak frymë ekonomisë). Mendoj që problemi në analizën e këtij indikatori që ka marrë për bazeë kolegja Beqiraj, qendron tek KEQADMINISTRIMI FISKAL (këtu kemi çaluar ngahera).
Që në fillim të herës, rritja me 50% e mjaft taksave e tatimeve (TAP, Tatimi në Burim etj), vetëm sa e përkeqësoi situatën e sipërmarrjes, ndërkohë që teorikisht këto zëra duhej të sillnin të paktën 50% më shumë të ardhura në buxhet….çka nuk ndodhi. Sikur të mos mjaftonte kjo, gjatë periudhës 2013-2019 nuk u shquam as për ndonje menaxhim efikas apo reduktim të shpenzimeve buxhetore. Krejt e kundërta ndodhi; u bënë shpenzime të panevojshme ku shteti, në vend që të reduktonte kostot financiare të shërbimeve publike, i rriti ato, pa sjellë asnjë përfitim real tek rritja e përfitueshmërisë së qytetarëve (e kam fjalën për shumicën e të ashtuquajturave PPP, për të cilat s’ka ngel kush pa i kritikuar, përfshi Bankën Botërore e FMN, por ne vazhdojme stoikë. Madje ato s’janë as PPP në konceptin e mirëfilltë të fjalës, sepse në një PPP të mirëfilltë, privati merr riskun e shteti lehtëson procesin. Ndërsa në të ashtu-quajturat PPP tonat, shteti garanton biznesin me një normë pozitive kthimi, ndërkohë që paguan nga buxheti fatura të fryra situacionesh që në kushte normale do kishin kushtuar disa-fish më pak. Por ky ëshë debat komplet tjetër). E kam fjalën që dështimi i arritjes së konsolidimit fiskal na vjen sa nga mosrritja e të ardhurave fiskale (edhe pse ua rritëm tatimet 50%) aq edhe nga mosreduktimi i shpenziemve buxhetore. Ky dështim e bën të pashmangshme rritjen e borxhit. Madje, gjykoj se ka edhe më tepër detyrime se ato që llogariten në Borxhin Publik, por që mbahen në Off-Ballance Sheet version.
3)Kriza deflacioniste e periudhës para 2013 nuk erdhi për faj të politikave monetare e fiskale (si rrallë ndonjë herë ato ishin në të njëjtin kah….. lehtësuese). Kriza deflacioniste erdhi më shumë e importuar për shkak të spostimit me vonesë të efekteve të krizës ndërkombëtare të vitit 2008.
4)Nuk e solli ulja e normave të interesit të BSH-së krizën inflacioniste në ekonominë e vendit. Krejt e kundërta. Politika monetare lehtësuese e BSH, erdhi si pasojë e krizës së importuar deflacioniste nga tregjet ndërkombëtare. Politika Fiskale lehtësuese kishte filluar që në vitin 2008 (Tatimi i sheshtë), i cili i krijoj një “buffer” amortizues për një periudhë 2-3 vjeçare e më pas ishte Politika Monetare ao që tentoi të marrë stafetën lehtësuese e nxitëse të ekonomisë, por me një efekt më të vogël për shkak të aryses më poshtë nr.5
5)Një tjetër arsye, pse Politika Monetare s’ka mundur që të jetë aq efektive dhe aq e shpejtë sa duhet, është një element i rëndësishëm që pakkush e përmend. Mungesa e tregut të kapitalve dhe bursës si katalizator i gjenerimit të fondeve të lira jashtë sistemit bankar. Lehtësimi i politikës monetare, jep direkt efekt në tregjet e kapitaleve, pasi konverton kursimet në investime indirekte të ekonomise (nëpërmjet letrave me vlerë)
Sa i përket argumenteve për të cilat biem dakord deri diku:
a)Ndoshta nuk ishte aq i nevojshëm SASIA e borxhit të huaj në tregjet financiare (nëpërmjet EuroBondit), por kolegja Beqiraj e di mirë që e para është një hap i rëndësishëm që duhej ndërmarrë pasi sjell efekte pozitive në aspketin e besueshmërisë së investitorëve të huaj ndaj ekonomisë së vendit (si në 2010, në 2015, 2018 e sot në 2020). Të gjithë vendet e rajonit kishin step-in në tregjet ndërkombëtare. Ne s’mund të ishim delja e zezë. Pasi hyn në këto tregje, është krejt normale që tëq roll-over (financosh borxhin e vjetër me të ri).
Duhej të kishim bërë të pamundurën të mos kishim marrë borxh shtesë, por të kishim qendruar në roll-over të borxhit të vjetër.
b)Nuk mendoj që ekspozimi i mëtejshëm në valutë të huaj, do të ketë ndikim në presionet inflacioniste (e sqarova më sipër, nuk gjej korelacion të fortë). Por jam dakord që nëse bëhet i pakontrolluar, do krijonte probleme. Me fjalë të tjera, mund të bëhet roll-over borxhi ekzistues duke e shtrirë në kohë, por pa e shtuar me borxh të ri. Dhe nëse do kishim inflacion (për arsye të tjera), kjo do ishte thikë me dy presa për financat publike.
c)Njëlloj si kolegia Beqiraj, mendoj që një inflacion i monitoruar me kujdes i sjell efekte pozitive ekonomisë, ama ndryshojmë nga instrumenti që duhet të përdorim. Në ndryshim nga Beqiraj, mes zgjerimit të borxhit (të balancuar dhe diversfikuar) dhe emetimit të parasë jam për të parin. Që të dy krijojnë presione inflacioniste në ekonominë e vnedit, por borxhi e shtrin efektin në kohë…..madje në kohë shumë të gjatë, dhe mund të diversfifikohet, duke e ulur akoma më shumë ndikimin negativ. Kurse emetimi i parasë, krijon presione më të forta inflacioniste se borxhi është më direkt, dhe krijon kostot për çdo qytetar. Mos harrojmë se zhvlerësimi i monedhës prek më shumë shtresat në nevojë dhe pagamarrësit, pasi ata nuk e ndryshojnë dot çmimin e krahut të punës (rrogën), ndërkohë që sipërmarrja, i përshtat çmimet sipas kushteve dhe balancave të reja të tregut. Pas bisedes së fundit, e pranoj që në kushtet e një ekonomie apatike e në mungesë të tregut të kapitaleve të zhvilluara ku mekanizmi i transmetimit të politikës monetare nuk funksionon me aq shpejtësi, rritja e emetmit të parasë (para e re) nuk do kishte shumë ndikim në rritjen e inflacionit. Përsëri gjykoj që ky duhet të jetë “guri” i fundit që duhet të përdorë një Bankë Qendrore. Ka plot hapësirë BSH që të nxisë qarkullimin e OFERTËS MONETARE EKZISTUESE në treg. Nëse as kjo nuk jep efekt ….. atje do përfundojmë; Tek LAST RESORT
*Artan Gjergji është ekspert i Tregjeve Financiare
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
