Ekonomi

Kriza botërore e radhës…

The Economist përmes kopertinës së saj të javës paralajmëron krizën e radhës.

Revista citon në artikullin kryesor se politikat toksike dhe bankat qendrore të kufizuara mund të bëjnë të pamundur largimin nga kriza ndodhet  në prag. Por në këtë tablo të ekonomisë botërore që ka marrë kurbën për poshtë krahasuar me një vit më parë duket se Amerika qëndron në fund ose triumfon në rritje dhe të tjerët janë të varur prej saj.

Vetëm një vit më parë bota po shijonte një përshpejtim ekonomik të sinkronizuar. Në 2017-ën rritja u pa në të gjitha ekonomitë e avancuara përveç Britanisë së madhe, dhe në shumë prej ekonomive në zhvillim. Tregtia globale ishte në rritje të vazhdueshme dhe  Amerika po kishte boom; Deflacioni i Kinës u eleminua; madje edhe euro zona po lulëzonte. Në 2018 historia flet ndryshe.

Këtë javë bursat ranë anembanë globit dhe investitorët u shqetësuan, për të dytën herë këtë vit, si pasojë e rritjes me hapa të lehtë të ekonomisë dhe efekteve  të politikës së kufizuar monetare amerikane. Frika ka baza të forta. Problemi i ekonomisë botërore në 2018-ën ka qenë pabarazia. Në Amerikë taksat që shkurtoi Presidenti Trump ndihmuan që rritja tremujore në terma vjetorë të shkonte mbi 4%. Papunësia është në nivelin e saj më të ulët që prej 1969-ës. FMN mendon ende se rritja do të ngadalësohet  këtë vit tek  çdo ekonomi të avancuar. Dhe tregjet në zhvillim janë të turbulluara.

Imazhi ilustruese në kopertinën e revistës "The economist"

Kjo divergjencë mes Amerikës dhe pjesës tjetër të botës do të thotë politika monetare divergjente, gjithashtu. Rezerva federale ka rritur normat e interesit që prej dhjetorit 2015. Banka Qendrore Europiane është ende larg nga rritja e saj e parë. Në Japoni normat janë negative. Tabela e parë e qitjes së presidentit Trump në luftën tregtare, Kina, me një politikë të qetë monetare këtë javë po përgjigjet me një ekonomi të dobët. Kur normat e interesit u rritën në Amerikë, por asgjëkundi tjetër, dollari u forcua. Kjo vuri në vështirësi ekonomitë në zhvillim në lidhje me pagimin e borxheve që kanë në dollarë. Forcimi i monedhës jeshile amerikane shkaktoi shqetësime në Argjentinë dhe Turqi; këtë javë Pakistani i kërkoi FMN-së një rrugë shpëtimi për ekonominë e tij.

Tregjet në zhvillim llogariten të kenë 59% të PBB-së botërore (e matur nga fuqia blerëse), nga 43% që vlerësohej dy dekada më parë, kur shpërtheu kriza financiare aziatike. Poblemet e tyre mund që të kthehen në dyert e Amerikës. Dhe deri sa kjo të ndodhë e nëse vështirësitë e buxhetit të Italisë nuk zvogëlohen ose Kina do të vuaj nga një ngadalësim i mprehtë, pjesa tjetër e botës do të jetë në gjendjen edhe më të keqe.

Mungesë hapësire për politika të Bankave Qendrore

Lajmi i mirë është se sistemet bankare  janë më shumë elastike se një dekadë më parë, kur kriza mbiu në derë. Shansi që kriza e radhës të jetë më e egër se ajo e 10 viteve më parë është e ulët. Tregjet në zhvillim po u shkaktojnë humbje investitorëve, por në të njëjtën kohë ekonomitë e tyre reale mbeten të forta. Lufta tregtare pritet të ketë efektet e saj të forta, sidomos në Kinë. Nëse bumi ekonomik i Amerikës i hap rrugën një recesioni të vakët, ndërkohë që stimuli fiskal zvogëlohet dhe normat rriten, kjo nuk do të ishte e pazakontë pas një dekade rritjeje.

Këtu vjen lajmi i keq. Pjesa e pasur e Botës veçanërisht, është e keqpërgatitur për tu ballafaquar dhe me një recension të lehtë. Kjo sepse pjesërisht arsenali i politikave është ende i zbrazët prej luftës ndaj krizës së ndodhur një dekadë më parë. Në gjysmë-shekullin e kaluar, Rezerva Federale shkurtoi normën e interesit me 5 pikë përqindje. Sot  ajo ka më pak se gjysmën e asaj hapësire para se të arrijë zero; zona euro dhe Japonia nuk kanë fare hapësirë.

Politikbërësit kanë opsione të tjera, sigurisht. Bankat Qendrore  mund të përdorin politikën tashmë të njohur të lehtësimit sasior, blerjen e letrave me vlerë me rezerva të reja të krijuara prej tyre. Efikasiteti i Lehtësimit Sasior debatohet, por nëse kjo nuk funksionon, ato mund të provojnë qasje më radikale dhe të paprovuara, të tilla si dhënia e parave drejtpërdrejtë individëve. Qeveritë mund të nxisin edhe shpenzimet. Edhe vendet me barrë të madhe borxhi mund të përfitojnë nga stimulimi fiskal gjatë recesioneve.

Pyetja është se kur duhen përdorur këto armë për të qenë politikisht të pranueshme. Bankat Qendrore do të hyjnë në recensionin e radhës me bilance që tashmë janë të fryrë. Rezerva Federale është 20% e PBB-së. Kundërshtarët e Lehtësimit Sasior thonë se , ndër të tjera, ai  shtrembëron tregjet dhe shton flluska të aseteve. Kufizimet janë veçanërisht të shtrënguara në zonën euro, ku Banka Qendrore Europiane është e kufizuar në blerjen e 33% të borxhit publik të çdo vendi.

Spending ceilings

Stimujt Fiskalë tërheqin gjithashtu opozitat politike në shumë , pavarësisht argumenteve politikë. Euro Zona është sërish rasti më shqetësues, pasi gjermanët dhe europianët veriorë friken se do të mbeten me borxhe të papaguara nëse ekonomia e vendit bie. Kufizimet e saj mbi huamarrjen janë të dizajnuara që të  mos japin lëshime, por gjithashtu e frenojnë potencialin për stimul. Amerika është më e gatshme të shpenzojë, por kohët e fundit ka rritur deficitin e saj në më shumë se 4% të PBB-së. Nëse duhet të zgjerojë deficitin edhe më tej për të luftuar një recesion, pritet një luftë politike.

Politika është një kufizim tjetër më i madh në veprimet ndërkombëtare. Një bashkëpunim ndër-kufitar u nevojit për të përballuar krizën në 2008-ën. Por rritja e populizmit do të komplikojë qëllimin e të punuarit bashkë. Linjat e shkëmbimit të Rezervës Federale me bankat e tjera qendrore, të cilat ua lejojnë atyre të huazojnë dollarë nga Amerika, mund të jetë një pikë alarmi. Dhe monedhat në rënie mund të ushqejnë tensionet tregtare. Këtë javë Steve Mnuchin, sekretari i thesarit, paralajmëroi Kinën kundër "zhvlerësimeve konkurruese". Besimi i zotit Trump në dëmin e shkaktuar nga deficitet tregtare është gabim kur rritja është e fortë. Por kur kërkesa është e shkurtër, proteksionizmi është një mënyrë më joshëse për të stimuluar ekonominë.

Veprimi në kohë mund të shmangë disa prej këtyre rreziqeve. Bankat Qendrore mund të kenë qëllime të reja që e bëjnë më të vështirë reagimin ndaj krizave. Nëse do të ketë  një angazhim përpara kohe për të krijuar një terren miqësor kur inflacioni bie ose edhe zhgënjimi rritet, mund të ketë shpresë për  një stimul automatik në çdo rënie. Në mënyrë alternative, rritja e objektivit të inflacionit sot, mund të rrisë me kohën normat e interesit, duke i dhënë më shumë hapësirë shkurtimit të taksave. Stimuli i ardhshëm fiskal mund të jepet duke rritur fuqinë e "stabilizatorëve automatikë" - duke u nisur nga ulja e papunësisë, e cila rritet ndërsa ekonomitë zvogëlohen. Eurozona mund të zbutë rregullat e saj fiskale për të lejuar më shumë stimul.

Veprimi parandalues bën thirrje për iniciativë nga politikanët, e cila mungon dukshëm. Luhatja e kësaj jave në bursa tregon se koha mund të jetë e shkurtër. Bota duhet të fillojë përgatitjen tani për recesionin e ardhshëm, teksa ende ka mund mundësi.


*Përktheu: Sabina Veizaj / The Economist



Copyright © Gazeta “Si”


Më Shumë