Përhapja e shpejtë e mpox, ajo që dikur quhej lija e majmunëve në Afrikë është shpallur një emergjencë globale.
Një formë e re e virusit është në qendër të shqetësimeve, por ende mbeten pyetje të mëdha pa përgjigje.
A është më ngjitëse? Ne nuk e dimë. Sa vdekjeprurëse është? Nuk i kemi të dhënat. A do të jetë kjo një pandemi?
“Ne duhet të shmangim kurthin e të menduarit se ky do të jetë përsëri Covid dhe ne do të kemi bllokime”, thotë Dr Jake Dunning, shkencëtar dhe mjek i cili ka trajtuar pacientë me mpox në Britani.
Për të vlerësuar kërcënimin, pavarësisht pasigurisë, së pari duhet të kuptojmë se ky nuk është një shpërthim mpox, por tre.
Ato ndodhin të gjitha në të njëjtën kohë, por prekin grupe të ndryshme njerëzish dhe ‘sillen’ ndryshe.
Ata janë të etiketuar nga cila degë e pemës familjare të virusit mpox ata vijnë.
Clade 1a po shkakton shumicën e infeksioneve në perëndim dhe veri të Republikës Demokratike të Kongos. Ky është shpërthimi që ka vazhduar për më shumë se një dekadë. Përhapet kryesisht duke ngrënë kafshë të egra të infektuara. Ata që sëmuren mund ta kalojnë virusin te njerëzit me të cilët janë në kontakt të ngushtë dhe fëmijët janë prekur veçanërisht.
Clade 1b është dega e re e familjes mpox dhe po shkakton shpërthime në lindje të Kongos dhe në vendet fqinje. Kjo po përhapet përgjatë rrugëve të kamionëve me shoferë që kryejnë marrëdhënie me punonjëset e seksit, me njerëz të infektuar që ua kalojnë edhe fëmijëve përmes kontaktit të ngushtë.
Clade 2 është shpërthimi mpox që shkoi nëpër botë në vitin 2022 dhe përsëri pati një lidhje të fortë me seksin, këtë herë duke prekur kryesisht meshkujt homoseksualë dhe biseksualë si dhe kontaktet e tyre të ngushta. Ky shpërthim nuk ka mbaruar.
Kamionistët dhe punonjëset e seksit
Organizata Botërore e Shëndetësisë e etiketoi Clade 1b si një nga arsyet kryesore për të shpallur një Emergjencë të Shëndetit Publik të Shqetësimit Ndërkombëtar. Ky lloj është përhapur në vendet e paprekura më parë nga mpox, Burundi, Kenia, Ruanda dhe Uganda.
Ajo u raportua për herë të parë këtë vit, por analiza gjenetike e ka gjurmuar origjinën e saj në shtator 2023 në qytetin e minierave të arit të Kamituga, Provinca Kivu Jugore.
“Ka një industri seksi në qytetin e minierave dhe është përhapur me shpejtësi në vendet kufitare për shkak të lëvizjes masive të njerëzve,” thotë Leandre Murhula Masirika, një koordinatore e kërkimit në departamentin e shëndetësisë, nga Kivu e Jugut.
Ajo tha se seksi me pagesë ishte arsyeja kryesore pse po përhapej virusi, që më pas kalonte nga prindi te fëmija dhe kishte qenë i lidhur edhe me aborte.
Shpërthimi i kësaj dege të re të Clade 1b duket dukshëm ndryshe nga Clade 1a.
“Është vërtet ndryshe sepse skuqja është më e rëndë, sëmundja duket se vazhdon për më gjatë, por mbi të gjitha është e transmetuar seksualisht nga kontakti person me person dhe ne nuk kemi parë ndonjë përfshirje me mishin e kontaminuar”, thotë Prof Trudi Lang, nga Universiteti i Oksfordit.
Një pyetje kyçe është pse? Përgjigja është ose evolucioni ose mundësia.
Lloji i ri duket gjenetikisht i dallueshëm, por ende nuk ka asnjë provë bindëse që ato mutacione e kanë bërë vetë virusin më ngjitës.
“Transmetimi përmes rrjeteve seksuale ndodh më shpejt, nuk do të thotë domosdoshmërisht që vetë virusi është më i transmetueshëm”, thotë Dr Rosamund Leëis, drejtuesi i mpox i Organizatës Botërore të Shëndetësisë.
Virusi nuk është një infeksion seksualisht i transmetueshëm. Megjithatë, ajo përhapet përmes kontaktit të ngushtë fizik dhe marrëdhënia seksuale padyshim përfshin kontakt të ngushtë.
Ekziston gjithashtu paqartësi rreth asaj se sa vdekjeprurëse janë shpërthimet aktuale.
Jo të gjitha vdekjet po regjistrohen pasi disa njerëz po kërkojnë mjekim “tradicional” dhe jo spitalor. Dhe ne nuk e kemi idenë se sa njerëz janë duke u infektuar pasi disa prej të cilëve mund të kenë simptoma të lehta ose aspak.
“Ne thjesht nuk e dimë sa raste ka dhe për mua kjo është një nga të panjohurat më të rëndësishme,” thotë Prof Lang.
Historia sugjeron që shpërthimet e Clade 1 janë më të rrezikshme se Clade 2. Në shpërthimet e mëparshme deri në 10% e njerëzve që u sëmurën me Clade 1 mpox vdiqën. Megjithatë, nuk është e qartë se sa e rëndësishme është kjo shifër prej 10% për shpërthimet aktuale.
Dhe shkalla e vdekjeve ka të bëjë më shumë sesa thjesht virusi. Kequshqyerja, HIV-i i patrajtuar që dëmton sistemin imunitar ose mungesa e aksesit në kujdesin spitalor do të rriste shkallën e vdekjeve.
Organizata Botërore e Shëndetësisë thotë se 3.6% e rasteve të njohura mpox vdiqën me Clade 1a në 2024. Nuk ka shifër ekuivalente për Clade 1b të ri.
Si në ditët e para të HIV-it
Më shumë se 500 njerëz kanë vdekur tashmë nga shpërthimet e mpox në Republikën Demokratike të Kongos këtë vit. Kërcënimi që paraqet për vendin dhe fqinjët e tij është i qartë.
“Ne nuk kemi qenë në gjendje të kontrollojmë virusin në Kivunë e Jugut,” thotë Leandre Murhula Masirika.
“Ne kemi nevojë për një ndërhyrje masive për të kontrolluar këtë shpërthim dhe për ta ndaluar atë.”
Prof Lang, i cili po punon me ekipe në Kongo bën krahasime me ditët e para të HIV-it.
Kur e krahason me këtë, ajo thotë se është një frazë e përdorur “jo shumë shpesh dhe definitivisht jo lehtë”.
“Ai kombinim i punonjësve të seksit të shfrytëzuara, familjeve, kamionistëve dhe padyshim me fëmijët përreth gjithë kësaj, të cilët janë viktimat e para të cenueshme të këtij shpërthimi është saktësisht e njëjta situatë në ditët e para të HIV-it, që u përjetësua nga rrugët e kamionëve.”
Një kërcënim global?
Mpox nuk pritet të jetë një ngjarje e nivelit Covid. Tashmë është bërë gati një vit që nga shfaqja e llojit të ri në shtator 2023.
Skenari më i mundshëm në Europë është që dikush të kthehet në vend me virusin dhe të sëmuret.
Kjo ka ndodhur shumë herë me mpox në të kaluarën në Britani dhe vende të tjera.
Këto raste të importuara mund të jenë fundi i tij ose mund të ketë përhapje të kufizuar brenda familjeve përmes kontaktit të ngushtë fizik. Suedia pati rastin e parë Clade 1b jashtë Afrikës, pa asnjë përhapje të mëtejshme të raportuar.
Një skenar më shqetësues do të ishte një fëmijë i vogël i infektuar që ta çojë atë në çerdhe ose parashkollor ku ata luajnë me fëmijët e tjerë dhe shkaktojnë një shpërthim.
“Jo, nuk mendoj se mpox do të jetë një rrezik. Unë jam pak i inatosur me njerëzit që thjesht fokusohen në atë që ndodhi në 2022 dhe mendojnë se e njëjta gjë do të ndodhë”, tha Dr Jake Dunning.
Ende nuk ka vaksina specifike për mpox, por vaksinat kundër lisë funksionojnë kundër sëmundjes.
Viruset e lisë dhe lisë së majmunit janë të dy Ortopoksvirus dhe imuniteti ndaj njërit çon në mbrojtje nga tjetri.
Përfundimi i fushatave të imunizimit kundër lisë, pasi sëmundja u zhduk në vitin 1979, është një nga arsyet që po shohim që mpox të krijojë shqetësime tani.
Burimi: BBC. Përshtati: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
