.png)
Gazeta “SI”- Pas dëgjimit të mijëra dëshmive gjatë karrierës së saj, laureatja e Nobelit reflekton nga Berlini për Ukrainën dhe Bjellorusinë, ushtarët dhe viktimat, ekzilin dhe gjendjen njerëzore.Svetlana Aleksieviç, autorja bjelloruse që shkruan në rusisht dhe që fitoi Çmimin Nobel në Letërsi në vitin 2015, jeton ende në të njëjtin apartament në Berlin, me tavane të larta dhe dhoma të mëdha Autorja e Zërat e Çernobilit, Djemtë prej zinku: zërat sovjetikë nga lufta në Afganistan dhe Koha e përdorur: Fundi i sovjetikëve vazhdon të shkruajë me dorë. Mbi një tryezë të gjatë qëndrojnë copëza të dorëshkrimit të librit të saj të ri, i cili nuk është më ai që ajo po përgatiste në vitin 2021, sepse ngjarjet e ndërprenë punën e saj në mërgim: në shkurt 2022, Vladimir Putini, i sëmurë nga nostalgjia imperiale, nisi luftën në Ukrainë, dhe më pak se dy vjet më vonë, Donald Trump copëtoi iluzionin e solidaritetit global.
Anëtare e Këshillit Koordinues të opozitës ndaj diktatorit Aleksandër Lukashenko gjatë protestave të vitit 2020 në Bjellorusi, shkrimtarja vëren një rënie të përgjithshme të demokracisë, që shkon shumë përtej trashëgimisë sovjetike.
Aleksieviç mbledh dëshmi nga miliona bjellorusë, rusë dhe ukrainas që kanë gjetur strehë në Evropë, si edhe nga institucionet që dokumentojnë represionin dhe luftën në territoret sllave që dikur i përkisnin Bashkimit Sovjetik. Ajo eksploron edhe drejtime të tjera në kërkim të kuptimeve të reja. Aleksieviç është veçanërisht e interesuar për mundësinë e bashkëjetesës mes viktimave dhe kriminelëve, dhe ndër librat që po lexon aktualisht është një vepër për diktaturat në Spanjë, Greqi dhe Itali: Fundi i regjimit: Si përfunduan tre diktaturat evropiane nga Alexander Baunov, botuar në rusisht në vitin 2023.
Le të flasim për librin që po shkruani…
Nuk ka përfunduar ende. Gati sa e kisha mbaruar kur filloi lufta dhe… (me një lëvizje të lehtë të dorës dhe një fishkëllimë të shkurtrër ajo tregon se projekti u shua). U bë e qartë se duhej një qasje tjetër, dhe është e vështirë, sepse lufta na la pa fjalë, sepse fjalët humbën kuptimin, sepse nuk kishim terminologjinë e nevojshme, dhe vetëm tani po fillojmë të rimarrim veten. Në Koha e përdorur shkrova për shembjen e asaj perandorie, por tani po zhvillohet një proces i përgjithshëm: Rusia e thellë dhe Amerika e thellë janë ngritur dhe demokracia po tërhiqet në gjithë botën.
Në vjeshtën e vitit 2021 shkruat për shtypjen e egër të opozitës bjelloruse nga Lukashenko.
Tani libri im është më i gjerë. Në vitet 1990, kur po punoja për Koha e përdorur, nëntitulli (në rusisht) ishte “Fundi i njeriut të kuq” . E varrosa shumë shpejt, sepse Homo Sovieticus nuk ka vdekur; ai është në Kremlin dhe po lufton e vret në Ukrainë. Disa gjëra nga versioni i parë mbeten të vlefshme, por ka shumë për t’u riparë e rishkruar…
A mund të thuhet se nëse “Fundi i Homo Sovieticus” ishte si një kompozim kamaral me fragmente allegro ma non troppo, tani kemi të bëjmë me një simfoni me ritëm më tragjik?
Kurrë nuk jam kufizuar vetëm te përvoja bjelloruse, por tani kjo është më e gjerë… Kam lexuar e kam parë gjithçka është shkruar e filmuar për atë që po bën Lukashenko dhe për burgjet. Këta autorë janë pengje të vuajtjes, dhe librat e tyre kanë rënë në harresë, edhe pse burgjet janë plot. Njerëzit kërkojnë përgjigje të reja. Dy vitet e para të luftës, ukrainasit shpresuan se Amerika do t’i ndihmonte të fitonin, dhe ne shpresuam se Lukashenko do të binte e do të ktheheshim në vendin tonë dhe të bënim atë që nuk arritëm ta bënim në shekullin XX. Por nuk ndodhi ashtu. Tani ukrainasit dhe bjellorusët janë të dëshpëruar.
Janë personazhet tuaja bjellorusë, rusë apo ukrainas?
I referohem të gjithë atyre që u hodhën jashtë anijes nga një valë e madhe dhe që tani duhet ta rishqyrtojnë atë përvojë. Të gjithë janë të mbytur, por ndoshta ukrainasit lirohen pak më shumë se bjellorusët dhe rusët. Bjellorusia tani është një vend i pushtuar, ku ndodhen trupa ruse, avionë dhe kampe ushtarake, spitale dhe punëtori për tanket e tyre, një vend nga i cili rusët mund të hyjnë në Ukrainë në çdo moment me forca të freskëta. Duke marrë parasysh këtë, ne jemi bashkëfajtorë të agresionit, por në një vend të pushtuar nuk mund t’u kërkosh njerëzve të dalin në rrugë, sepse mund të dënohen me 15 vjet burg vetëm pse mbajnë flamurin bjellorus ,atë të vjetër kombëtar, të ndaluar nga Lukashenko.
Veprat tuaja janë korale, të bazuara në dëshmi reale. A keni folur me shumë njerëz për librin e ri?
Po. Këtë vit kam punuar në Pragë, Vilnius dhe Varshavë, si edhe në Berlin. Në Evropë ka miliona njerëz në mërgim: bjellorusë, ukrainas dhe “rusë të mirë.” Herë pas here kam folur edhe me “rusë të këqij,” si një që, para se të shkonte në front në Ukrainë, erdhi nga Siberia për t’u përshëndetur me motrën e tij që jetonte në Gjermani. Ishte rreth 52 vjeç, në formë të mirë, dhe tregoi se e gjithë familja, e mbledhur bashkë, kishte vendosur se mënyra e vetme për të shlyer kredinë dhe për të dalë nga problemet ekonomike ishte që ai të shkonte në luftë. Kur e pyeta nëse ishte regjistruar vetëm për para, ai tha se i urrente khokhly [fyerje për ukrainasit në rusisht]. “I urrej, kaq,” më tha pa asnjë shpjegim. I quante ushtarët rusë në Ukrainë heronj, ashtu siç ishin heronj sipas tij ushtarët sovjetikë në Afganistan, dhe më akuzoi se i kam shpifur pëer ata në Djemtë prej zinku.
Mes materialeve të librit ka edhe dëshmi të regjistruara nga një gazetar ukrainas, të cilit autoritetet ukrainase i lejojnë t’u japë telefonin e tij robërve rusë që të flasin me familjet e tyre në Rusi.
Po, kam dëgjuar për shembull një bisedë mes një të burgosuri dhe gruas së tij, e cila i thotë se një i njohur i tyre, gjithashtu luftëtar në Ukrainë, i ka dërguar vajzës së tij një kompjuter dhe atlete, dhe i kujton burrit të saj se vajza e tyre së shpejti fillon shkollën dhe ka nevojë për një tablet. Kam edhe dëshmi të tjera. Një gazetare që udhëtoi në Buriati [territor siberian mbi 6,000 km nga Ukraina] foli me një nënë që sapo kishte varrosur djalin e saj të vrarë në front. Në fillim gruaja nisi të fliste, por pastaj u tremb dhe nuk deshi të vazhdonte, duke thënë se nëse ajo fliste hapur, nuk do të merrte kompensimin për vdekjen e të birit , para me të cilat donte t’i blinte një apartament vajzës. Kështu që ajo tha vetëm se djali i saj kishte rënë si hero dhe se po të mos ishte për të, ukrainasit do të kishin hyrë në Buriati. Ja çfarë bën televizioni!
Dikush më tha se në Rusi qarkullojnë shumë paratë e luftës me të cilat Putini ka blerë vendin dhe ka skllavëruar popullsinë, sidomos ata në periferi që jetojnë në varfëri të skajshme. Dhe këta njerëz të varfër pastaj mburren se u blejnë grave të tyre pallto me gëzof e unaza.
Edhe rusë më të informuar dhe me standard më të lartë jetese po luftojnë.
Po, dhe ata jetojnë me moton: “Rri urtë, se nuk do t’i marrësh paratë.” Janë bashkëfajtorë ose janë shitur. Në Bjellorusi, në krahun tjetër, Lukashenko nuk i bleu njerëzit, i frikësoi.
Kur do ta përfundoni librin dhe si është struktura e tij?
Besoj në fund të vitit të ardhshëm. Nuk dua të zbuloj strukturën, por ka tre kapituj: Koha e revolucionit, Koha e humbjes dhe Koha e përjetshme. Në ne janë përplasur shumë epoka: nga njëra anë inteligjenca artificiale, me të cilën ndërveprojmë të gjithë në nivele të ndryshme, dhe nga ana tjetër kolona tankesh në kufi me Ukrainën. Njerëzit shpesh më thonë se flasin me inteligjencën artificiale sepse s’kanë me kë të flasin tjetër. E tmerrshme.
A ishte komunizmi një ide në vdekje kur shkruat Fundi i sovjetikëve?
Ishte një ide që po vdiste, por nuk vdiq kurrë, dhe idetë imperialiste po ashtu u shembën. [Artisti konceptual] Ilya Kabakov shkroi se kur më në fund u lumturuam që e kishim mundur komunizmin, papritur, duke parë rreth e qark, kuptuam se gjithçka ishte mbushur me minj. Ne nuk dimë si të luftojmë minjtë, dhe as letërsia nuk di. Ai përbindësh grotesk u copëtua dhe u kthye në një tufë minjsh. Prej tij dolën përbindësha të tjerë që kishin qenë të shtypur aty brenda dhe doli që, për para, njeriu shkon dhe vret vëllain e vet ukrainas. Ata që përjetuan epokën e Brezhnevit [udhëheqës sovjetik 1964-1982] më thonë se koha e sotme është më e frikshme se atëherë, dhe atëherë njerëzit futeshin në burg, por më pak se në kohën e Gulagut, prej së cilës mezi kanë mbetur të mbijetuar.
Në kohën sovjetike kishte njerëz me ideale. Babai juaj ishte ushtar dhe nuk luftoi për para.
Babai im ishte komunist, një djalë bjellorus i zgjuar që la fshatin për të studiuar në Institutin Ushtarak të Gazetarisë në Minsk. Si student shkoi në luftë sepse vendi i tij ishte në rrezik. Më pas iu ofrua ngritje në parti, por vetëm nëse divorcohej nga nëna ime. Ajo ishte ukrainase dhe kishte jetuar në territore të pushtuara nga gjermanët, gjë që i dëmtonte karrierën e tij. Babai im e donte nënën dhe refuzoi ta linte, kështu që e dërguan në një shkollë provinciale. Ai besonte se ideali komunist ishte i mirë, por se Stalini e kishte korruptuar. Kur u ktheva nga Afganistani dhe i tregova që ish-studentët e tij silleshin si të dehur dhe vrasës atje, ai shpërtheu në lot. Atëherë e kuptova se dashuria ishte mbi gjithçka. Kishte një kohë madje kur ata, të nxehur me mua, deshën të më mohonin si armike të popullit, por nuk e bënë, sepse e donim njëri-tjetrin. Para se të vdiste, kërkoi që kartën e tij të anëtarësimit në Parti t’ia vendosnim në arkivol. Ai besoi deri në fund.
A përfshihen të burgosurit politikë bjellorusë në librin tuaj?
Po, tregoj histori për ta. Për shembull, për nënën e një programuesi brilant, i dënuar me shumë vite burg për opozitën ndaj Lukashenkos. Ajo bëri një portret të të birit mbi një dërrasë, i vuri rrota dhe e merr me vete kudo.
Çfarë po bën Perëndimi për të burgosurit politikë?
Perëndimi bëri shumë, por vetëm me diplomaci. Ndërsa Trump ka nisur t’i blejë, dhe nga sa di, Lukashenko e kapi menjëherë këtë mundësi. “Paratë përpara,” thotë ai. Dhe në këmbim mori pjesë për avionë bjellorusë që nuk fluturonin më. Ka gati 2,000 të burgosur, dhe Lukashenko refuzon t’i lirojë të gjithë njëherësh. Ai preferon t’i lirojë me pjesë, që të marrë diçka për secilin. Madje edhe më keq: ai burgos njerëz të rinj më shumë sesa liron përfshirë ata që ndihmojnë të burgosurit politikë ose familjet e tyre.
Besoj se do të kërkojë një çmim të madh për Maria Kolesnikova-n…
Një i liruar nga burgu tregoi se ata që përgatisin listat e të burgosurve për t’i liruar kanë filluar t’i ushqejnë më mirë Kolesnikovën që të duket më e shëndetshme. Mendojnë se ndoshta po e përgatisin ta lirojnë.
Më ka lënë përshtypje Nikolai Statkeviç, politikani socialdemokrat, i cili refuzoi të largohej nga Bjellorusia pasi u lirua.
Nuk jam partizane e kulturës sonë të heroizmit. Firmosni çfarë të duhet, merrni faljen dhe kthehuni tek familja! Jeta është më e rëndësishme se gjithçka tjetër, dhe gjëja kryesore është të dalësh nga burgu.
Në vitin 2020 ishit pacifiste. Po sot?
Kam qenë dhe jam ende. Nëse Këshilli Koordinues do t’u kishte kërkuar njerëzve të merrnin armët, nuk besoj se aq shumë do të dilnin në rrugë. Kur ndodhën përplasjet e para në vitin 2010, disa të afërm të mi më kërkuan të vizitoja një djalë nga fshati ynë, anëtar i OMON-it që ishte rrahur dhe ndodhej në spital. Shkova, dhe në krevatin ngjitur ishte një protestues i ri. Duke parë nënat e tyre duke qarë, kuptova se nuk mund të nxisja gjakderdhje.
E kuptoj, por ka situata…
Po, ka situata pa rrugëdalje, siç përshkruhet në raportin e fundit të Raportueses së posaçme të OKB-së Mariana Katzarova për torturat në burgjet ruse. Gjëra të tmerrshme: thyerja e dhëmbëve me sharrë, ose torturimi i një gazetareje ukrainase dhe dorëzimi i trupit të saj prindërve pa organet e brendshme.
A bashkon apo ndan mërgimi?
Nëse flasim për Bjellorusinë, ku tema kryesore është përvoja e vitit 2020, ata që ikën akuzojnë ata që mbetën si bashkëpunëtorë të regjimit dhe si të plogësht, ndërsa ata që mbetën thonë se janë mirë dhe sikur ne të tjerët të mos kishim ekzistuar fare. Unë do të kthehem në Bjellorusi vetëm kur të kthehen të gjithë. Nuk kthehem vetëm.
A mund të zhvillohet kultura bjelloruse në gjuhën ruse, ashtu si kultura irlandeze në anglisht?
Unë jam shkrimtare bjelloruse dhe shkruaj në rusisht.
Çfarë mendoni për refuzimin e gjuhës ruse dhe veprave në rusisht në Ukrainë?
Jam kundër, por mendoj se është një dukuri e përkohshme, e lindur nga dëshpërimi, jo një trend i përhershëm. Në fund të fundit, gjuhët e kolonizatorëve në Afrikë u bënë rrugë drejt qytetërimit. Dhe kjo është diçka e mirë.
A ndjeni urrejtje ndaj Lukashenkos dhe njerëzve të tij?
Shumë, sepse nuk mund të kthehem në shtëpi, por besoj se gjithçka duhet bërë sipas ligjit dhe ata duhet të dalin para Tribunalit të Hagës. Në libër kam një kapitull për mënyrën si do të mësojmë të jetojmë me xhelatët. I pyes njerëzit. Disa, si unë, thonë se duhen dërguar në Hagë, por ka edhe mendime të tjera. Një burrë më tha se donte t’i shihte të gjithë të varur dhe të vuajnë. Por unë besoj se urrejtja është një rrugë pa krye , nuk na çon askund. Alternativa është dialogu.
Pyetja është si ta kthesh urrejtjen në energji konstruktive.
Po, prandaj them se elita fetare dhe ajo politike, shkrimtarët dhe artistët do të kenë shumë punë përpara.
Burimi: El Pais
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
