.png)
Të bëra nga brumi me maja ‘waffles’ mendohet të jenë një nga ëmbëlsirat më të vjetra.
Shpesh të mbushura me mjaltë, krem pana, shurup ose reçel, ato janë ideale për mëngjes, ose një vakt të lehtë pasdite.
Shumë të njohura në vendet e Evropës veriperëndimore, si dhe në SHBA dhe Azi, ato mund të jenë krokante, të ëmbla ose të kripura.
Por nga vijnë në të vërtetë? Ekspertët thonë se origjina e këtij vakti të ëmbël dhe të shijshëm daton mijëra vjet më parë.
Dhe ndërsa rrënjët mund të gjurmohen në Greqinë e Lashtë, Giorgio Franchetti, autor i librit "Darkimi me Romakët e Lashtë", beson se ‘waffle’ rrjedhin nga një delikatesë e veçantë e Romës së Lashtë.
“Ka shumë të ngjarë të jenë pasardhës të ‘crustulum’-it popullor (’krustula’), të cilat ishin biskota të ëmbla të adhuruara nga romakët e lashtë”, thotë për CNN Franchetti, studiues ushqimor i Romës së lashtë.
"Termi, në latinisht, sugjeron qartë se këto biskota ishin krokante, me një kore të thërrmuar që shkrihej në gojë."
Nuk ka dokumente të njohura historike se si u formua krustula, por Franchetti beson se ato mund të ishin biskota të sheshta, të bëra me të njëjtët përbërës bazë si waffles dhe të pjekura brenda dy hekurave të nxehur.
Metoda e përgatitjes për krustula mendohet të jetë identike me atë të waffles të ditëve moderne.
Sipas hulumtimit të kryer nga Franchetti, ka të ngjarë që krustula të ishte një evolucion i ëmbël i panis obelius, një bukë e veçantë me ullinj ose fiq të freskët e bërë nga greqia e lashtë që gatuhej midis dy hekurave dhe hahej gjatë ritualeve, të cilat zakonisht përfshinin pirjen, vallëzim dhe sakrifica.
“Krustula ishin biskota shumë të thjeshta, të bëra me miell dhe mjaltë. Sot waffles bëhen me gjalpë.
Pas zbulimit të waffles, Franchetti u bashkua me "arkeo-kuzhinieren" Cristina Conte për të sjellë krustula në vëmendje.
Romakët i donin djathrat, por nuk e pëlqenin gjalpin, i cili konsiderohej një nënprodukt i dobët i qumështit, sipas Franchetti.
Në vend të kësaj, ata e bënin krustulën e tyre me yndyrë shtazore.
Mendohet se biskotat fillimisht konsumoheshin gjatë ceremonive fetare romake dhe shiteshin nga shitës ambulantë të quajtur "crustulari", të cilët mund të gjendeshin përgjatë rrugicave të Romës së lashtë, zakonisht pranë tempujve dhe vendeve të adhurimit.
Franchetti shpjegon se ëmbëlsirat e lakmuara më vonë u bënë një lloj shpërblimi që mësuesit që punonin për familjet e pasura do t'u jepnin nxënësve të tyre më të mirë.
Evolucioni i ëmbël
Në poezitë e tij, poeti romak Horace shkruan se mësuesit zakonisht u jepnin krustula "fëmijëve për t'i bindur ata të mësojnë shkronjat e alfabetit".
Me kalimin e kohës, këto biskota të thjeshta, të shijshme arritën të pushtonin një pjesë shumë të rëndësishme të ceremonive, ëmbëlsirën dhe u shërbyen në fund të një vakti.
Krustula ishin aq të njohura nga shkrimtarët e lashtë romakë saqë disa madje i përmendën ato në veprat e tyre.
Satiristi Gaius Lucilius, i konsideruar si shpikësi i satirës romake, dikur shkroi se "i pëlqente të kënaqej vetëm me krustula", ndërsa autorë të tjerë si dramaturgu Plautus dhe filozofët Seneca dhe Lucius Apuleius, gjithashtu iu referuan atyre.
Pas ardhjes së krishterimit, krustula u asimilua në recetat e krishtera, thotë Franchetti.
Pra, si u zhvillua ëmbëlsira në ato që njohim ne sot?
Franchetti beson se teknika e gatimit të krustulave ka të ngjarë të jetë ndryshuar gjatë Mesjetës, kur pajisjet e para mund të jenë shfaqur në biskota, duke i sjellë ato më afër waffles moderne.
Ferratelle, një biskotë që i ka qëndruar provës së kohës në pjesë të ndryshme të Italisë, besohet të jetë lidhja midis krustulave romake dhe waffles.
"Në Molise dhe Abruzzo, vendasit ushqehen me ferratelle, të cilat hahen gjatë gjithë vitit dhe vijnë në forma dhe madhësi të ndryshme," thotë Franchetti.
Emri "ferratelle" vjen nga presa metalike ose hekuri, që përkthehet në "ferri" në italisht, një mjet që përdoret ende për të bërë biskota në disa vende sot.
Ferratelle, i njohur gjithashtu si pizzelle, përmban copa të vogla katrore që gjenden dhe në waffle, ndërsa receta bazë dhe përbërësit ka shumë të ngjarë të njëjtat me ato të përdorura më parë për krustula, thotë Franchetti.
Në kohët e vjetra, ferratelle ishin gjithmonë të bëra në shtëpi dhe ishin veçanërisht të njohura gjatë festimeve të Krishtlindjeve dhe karnavaleve.
Familjet do të përdornin hekura speciale të gdhendura me stemën ose inicialet e tyre familjare për të shënuar ferratelën e tyre.
“Romakët na i dhanë këto biskota hyjnore”, thotë Maria Teresa Spagnoli nga pastiçeri L'Aquila Dolci Aveja.
Në vitet 1700, prindërit do t'u dhuronin si pjesë të pajës, vajzave të tyre që do të martoheshin së shpejti, hekurat e ferratellës me inicialet e familjes.
“Sot i hamë për mëngjes ose gjatë udhëtimeve me makinë”, shton Spagnoli.
Ende e formuar brenda hekurave, ferratela Abruzzo është bërë me vezë, vaj ulliri, qumësht, vanilje dhe lëkurë limoni të grirë.
Ato që shiten në L'Aquila vijnë në madhësi të ndryshme, duke përfshirë diamante, yje dhe zemra.
Krahas recetës origjinale, Dolci Aveja, prodhuesi më i mirë i ferratelës në L'Aquila, bën variante që përmbajnë drithëra dhe një version të kripur me rozmarinë, i cili shoqërohet mirë me prosecco-n si aperitiv.
Përgatitja e ferratelës është ende një ritual i madh për ata që e prodhojnë atë.
“Sipas traditës sonë, për të bërë ferratellë të përsosura, autentike, duhet të thuash një lutje Mari ndërsa gatuan anën e parë dhe një lutje të Zotit për anën tjetër”, thotë Spagnoli.
Për të përshpejtuar gatimin, vendasit në Abruzzo përdorin sot edhe hekurat elektrike.
Me këtë metodë, nuk ka nevojë të ktheni ferratelën gjatë procesit, pasi ajo gatuhet njëkohësisht nga të dyja anët.
Në Vasto, një qytet bregdetar në Abruzzo, ferratela përmban mbushje me çokollatë të zezë dhe quhen "catarrette".
Vendasit i ruajnë si thesar hekurat e lashtë të përdorur nga paraardhësit e tyre dhe të gdhendura me inicialet e familjes së tyre.
Pra, si dhe kur emigruan këto "waffle italiane" në Evropë dhe SHBA?
“Romakët, krahas kulturës së tyre, gjithashtu përhapën ushqimet e tyre në të gjithë perandorinë. Krustula përfundoi deri në Francën e sotme, Beneluksin dhe Anglinë”, thotë Franchetti.
Në kohën kur Perandoria Romake u shemb, krustula ishte asimiluar në gastronominë lokale të këtyre tokave.
Një zhvillim i mëtejshëm ka të ngjarë të ketë ndodhur përgjatë rrugëve tregtare evropiane gjatë Mesjetës, kur ferratella italiane u eksportuan në Evropën veriore.
Në fund, kërcimi drejt Botës së Re ndodhi në fillim të viteve 1600 me kolonët e parë holandezë që zbarkuan në qytetin e Nju Jorkut.
"Ajo është kur krustula-ferratelle evoluoi në waffle dhe zuri rrënjë në Amerikë," thotë Franchetti.
Sot, waffles mund të gjenden pothuajse kudo në botë.
Në SHBA, 24 gushti, përvjetori i ditës kur holandez-amerikanit Cornelius Swarthout iu dha një patentë për hekurin e parë të waffles në Shtetet e Bashkuara, festohet si Dita Kombëtare e waffles.
Burimi: CNN. Përshtati: Gazeta Si.
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
