Nga Gazeta Si- E sulmuar nga Rusia, e zhytur ekonomikisht nga Kina dhe e braktisur nga Amerika, Europës mund t’i besohet ende të përqendrohet në gjërat që kanë rëndësi. Si, për shembull, mënyra e duhur për të gatuar spageti karbonara. Pasi zbuloi muajin e kaluar se një dyqan në Parlamentin Europian në Bruksel po shiste kavanoza me salcë karbonara të gatshme që me sa duket përdornin përbërësit e gabuar, Francesco Lollobrigida, ministri i bujqësisë i Italisë, reagoi me intensitetin solemn që mund të pritej për çështjet e luftës dhe paqes.
“Si mund të jetë e denjë për këtë emër një karbonara që përmban krem dhe prerja e gabuar e mishit të derrit? Po më pas, ananas në picë? Kjo ishte thjesht e papranueshme”, u tërbua ministri, i cili rastësisht është kunati i Giorgia Meloni, kryeministres.
Një hetim u kërkua me ashpërsi. Përballë kërcënimeve ekzistenciale, kontinenti ka treguar edhe një herë talentin e tij për të prioritizuar të panegociueshmen.
Zemërimi i Lollobrigida ishte simptomatik: ushqimi mund të ngjallë emocione më të forta në Europë sesa pothuajse çdo temë tjetër. Zakonet kulinare vazhdojnë t’i ndajnë vendet e tyre, edhe pse ato janë bashkuar në mënyra të panumërta të tjera. Për dekada të tëra, Bashkimi Europian e ka zbutur me mund shovinizmin e tyre të mbetur. Në një samit janë harmonizuar 27 grupe ligjesh kombëtare, janë zhdukur kontrollet kufitare, janë bashkuar monedhat në një të vetme. Por një kontinent i lidhur së bashku nga traktatet mbetet i shqyer nga recetat. Nga Dublini në Lublin dhe nga Malmo në Palermo, shijet europiane kanë mbetur të paprekura nga 70 vjet integrim europian. Amerikanët hanë të njëjtin ushqim kudo që të jenë. Megjithatë, nëse i servirni djathë holandez një greku ose irlandez një spanjolli, më e mira që mund të shpresoni është heshtja e sjellshme. Konsiderohet e pahijshme këto ditë që një europian të denigrojë një fqinj, sigurisht një aleat në ndonjë negociatë jetësore të BE-së. Por të kritikosh kuzhinën e tyre mbetet një shenjë e virilitetit patriotik. Nacionalizmi europian ka vdekur. Rroftë gastronacionalizmi europian.
Veçoritë dietike janë përdorur prej kohësh për t’u tallur me ata që janë përtej kufirit. Gjermanët njihen si Krauts (Kuptimi i saj i mëparshëm në anglisht ishte si sinonim i lakrës turshi por përdoret si një fyerje etnike për një gjerman), francezët janë ‘Bretkosa’ (ose “majmunë të dorëzuar që hanë djathë”), britanikët janë rostbifë, në një aludim për mënyrat e tyre të papërpunuara të gatimit të mishit të viçit, e kështu me radhë. Politikanët në të gjithë Europën e dinë se nënvlerësimi i aftësive të gatimit të fqinjëve të tyre do të luajë një rol.
Presidenti francez Jacques Chirac dikur shpalli se kontributi i vetëm i Britanisë në bujqësinë europiane ishte sëmundja e lopës së çmendur dhe se “nuk mund t’u besosh njerëzve që gatuajnë kaq keq” – gjë që, nga këndvështrimi i BE-së, doli të ishte e vërtetë. I ndjeri Silvio Berlusconi i Italisë e hodhi poshtë ushqimin nga Finlanda si të përbërë kryesisht nga mish të marinuar. Hakmarrja e një pronari restoranti finlandez, një Pizza Berlusconi me mish të tymosur, vazhdoi të mposhtte një mori pjesëmarrësish italianë në një festival picash në Nju Jork.
Në çështjet e kuzhinës, si me ekonominë dhe klimën, një vijë horizontale ndan kontinentin. Ata mbi të, të pasurit, të goditur nga shiu, gatuajnë kryesisht me gjalpë dhe janë të afërmit e varfër gastronomikë të kontinentit.
“Kuzhina” e tyre, pretendojnë fqinjët e tyre jugorë, është një mjet efikas për të ofruar kalori që i përshtaten mungesës së humorit të tyre të lindur; kush ka kërkuar ndonjëherë vullnetarisht një restorant gjerman, holandez apo polak? Jugorët, në të kundërt, janë një tufë me vaj ulliri. Italianët, grekët dhe francezët (të cilët me zgjuarsi ecin në vijën e vajit dhe gjalpit) e mendojnë një vakt si një rast të shenjtë, që ushqen shpirtin si dhe trupin.
Veriorët e tregtisë së lirë, me lakminë e tyre, kanë fituar shumë nga globalizimi: shihni sa shpejt britanikët hoqën dorë nga rosbifi i tyre në favor të pulës tikka masala, dhe si gjermanët u dyndën drejt doner kebab-ëve. Jugorëve u pëlqen ajo që kanë dhe duan ta mbrojnë atë. Pjesërisht ata nuk i pëlqejnë imitimet e dobëta të recetave të zonjave të tyre. Skandinavët i shërbejnë me kënaqësi makaronat e tyre me ketchup, ndërsa polakët shërbejnë një pjatë me makarona dhe luleshtrydhe (më mirë të mos e dijë këtë Lollobrigida). Jugorët kanë luftuar kundër këtij përvetësimi kulinar me entuziazëm. Që nga viti 1992, BE-ja ka zbatuar rregulla që përcaktojnë se disa ushqime mund të vijnë vetëm nga zona të caktuara, duke siguruar për shembull që vetëm grekët mund të bëjnë djathë feta dhe që djathi parmixhano duhet të vijë nga Italia veriore.
Nga mbi 1,500 ushqime që mbrohen tani, më shumë se 70% vijnë nga pesë vende jugore. Më 10 dhjetor, UNESCO zgjeroi listën e saj të trashëgimisë kulturore jomateriale të njerëzimit për të përfshirë kuzhinën e Italisë, duke e bërë atë vendin e parë që merr një miratim të tillë. Nuk ka plane për të njohur gatimet holandeze.
Grindjet gastronacionaliste të Europës janë të shijshme sepse mund të jenë qesharake. Është narcizmi i dallimeve të vogla. Belgët nuk janë të kënaqur që “patatet e skuqura” emërtohen sipas fqinjëve të tyre, duke pasur parasysh superioritetin e tyre të dukshëm në gatim. Grekët pretendojnë “kafen turke”. Kush mund ta dallojë ndryshimin midis uzos greke, mastikës bullgare dhe rakisë ballkanike? E megjithatë, secili vend e trajton përzierjen e vet si nektar nga perënditë, ndërsa denigron birrën e fqinjit të tij si një variant ‘të dëmshëm’. Ukraina dhe Rusia kanë kohë që debatojnë për origjinën e supës ‘borscht’, secila duke përdorur pretendimin e tjetrit si provë të kokëfortësisë.
Në një epokë të globalizuar në të cilën ushqimi “bashkim” i Instagram-it mbivendoset mbi traditën lokale, a nuk është pak shovinizëm kulinar i arsyeshëm? Vetëm deri në një farë pike. Sepse të përshkruash një mënyrë “të saktë” për të përgatitur një pjatë, ose ta lidhësh atë me një vend, do të thotë të humbasësh mënyrën se si evoluon kuzhina. Kuzhinierët huazojnë, përshtaten dhe përmirësojnë atë që gjejnë. Shumë tradita ushqimore shpiken gjithsesi. Karbonara e mbrojtur kaq fuqishëm nga italianët nuk është një pjatë stërgjyshore: receta e parë e njohur u botua në vitin 1952 – në Çikago. Vetëm në vitet 1990 versioni aktual “kanonik” zuri rrënjë!
Copyright © Gazeta “Si”
Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e Gazetës “Si”, sipas Ligjit Nr.35/2016 “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Ndalohet kategorikisht kopjimi, publikimi, shpërndarja, tjetërsimi etj, pa autorizimin e Gazetës “Si”, në të kundërt çdo shkelës do mbajë përgjegjësi sipas nenit 179 të Ligjit 35/2016.
